Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 15

[Jan Carel Pilaar]

PILAAR (Jan Carel), zoon van Johannes Pilaar en Marie Lecointre, werd den 30^sten December 1798 te Goes geboren. Hij ontving zijne eerste opvoeding in zijne geboorteplaatsen, werd vervolgens aan een kostschoolhouder te Bergenop-Zoom toevertrouwd. Toen hij den leeftijd van veertien jaren

[p. 316]

had bereikt, werd hij te Goes klerk op een notaris-kantoor, en legde zich in zijne tusschenuren op de mathesis toe. Twee jaren later gaven zijne ouders hem hunne toestemming om bij de marine in dienst te gaan. Den 22^sten Augustus 1814 werd hij als stuurmansleerling aan boord van het linieschip, onder bevel van den kapitein ter zee de Man, geplaatst. Een jaar later ontving hij zijne benoeming tot buitengewoon adelborst, 2^de klasse, en kort daarna werd hij overgeplaatst op het fregat Diana, onder bevel van den kapitein ter zee Ziervogel. Niet lang daarna overgeplaatst op het fregat de Amstel, zeilde hij daarmede naar de Middellandsche Zee, legde ter reede van Gibraltar zijn examen af als adelborst der eerste klasse, werd op nieuw op de Diana geplaatst en was den 27^sten Augustus 1816 tegenwoordig bij het bombardement van Algiers door de vereenigde Hollandsche en Engelsche vloten, onder de bevelen van den baron van der Capellen en lord Exmouth. In het vaderland weêrgekeerd, werd hij den 17^den Maart 1817 geplaatst op het fregat Kenan Hasselaar, en nadat hij inmiddels tot adelborst der 1^ste klasse was benoemd, kort daarna overgeplaatst op de brik de Havik, onder bevel van den kapitein luitenaut Bolken. Den 23^sten November zeilde hij met de brik de Zwaluw naar de West-Indiën en werd aldaar den 1^sten Januarij 1819 tot luitenant ter zee der 2^de klasse benoemd. In het vaderland teruggekeerd, bleef hij bijna 3 jaren op non-activiteit: den 25^sten Februarij ontving hij eene plaatsing op het fregat Zeeland. Zijne buitengewone ervarendheid in de wiskundige zeevaartkunst, deed zijne chefs besluiten hem het geven van onderwijs aan de adelborsten, die hunne opleiding aan boord van het wachtschip te Willemsoord ontvingen, optedragen. Dit leidde tot eene hoogere plaatsing, namelijk die van officier-instructeur aan de artillerie en genieschool te Delft. Toen in 1828 deze school te Delft was opgeheven en vervangen door het Koninklijk Instituut voor de marine te Medemblik en de koninklijke militaire Akademie te Breda, werd hij in zijne betrekking gecontinaeerd en aan de eerstgenoemde inrigting overgeplaatst. Hier onderwees hij niet slechts de stuurmanskunst, maar gaf hij ook lessen over den scheepsbouw, de taktiek, de scheepsmanoeuvres, de inrigting van het tuig en in een gedeelte der wiskundige cursus.

In 1840 werd hem den titulaire rang van kapitein-luitenant ter zee, nadat hij een jaar te voren het ridderkruis van den Nederlandschen Leeuw had verkregen, gegeven. Bij gelegenheid dat hij het feest van zijn 25jarig leeraarsambt vierde, outving hij (12 Aug. 1847) van zijne talrijke leerlingen een zilveren theeservies met schenkblad met toepasselijk opschrift. Den 1^sten October 1849 verkreeg hij zijne aanstelling tot eersten officier

[p. 317]

van het Koninklijk Instituut voor de marine. Hij overleed kort daarna (16 October) in den ouderdom van 51 jaren.

De zeeschilder P.J. Schotel, zijn vriend en ambtgenoot te Medemblik, bezorgde de uitgave van Pilaars portret, in royaal plano. Hij zelf had het geteekend naar eene daguerrotype. J.W. Kaiser belastte zich met de gravure en Buffa en Zoon waren uitgevers. De opbrengst van dit portret zou strekken voor de oprigting van een monument op het graf van Pilaar. Dit laatste is in 1852 te Medemblik opgerigt.

Uit zijn huwelijk met Maria Elisabeth van Baalen, den 17^den December 1823 te Goes voltrokken, werden twee dochters en een zoon (in jeugdigen leeftijd overleden), geboren.

Hij gaf in het licht:

Handleiding tot de kennis van het schip en deszelfs tuig. Delft 1826. Medemblik 1838. Tweede geheel omgewerkte druk.

Proeve van handleiding tot de kennis der zee-artillerie. Delft 1828.

Beknopte verhandeling over de seinen bij de Nederlandsche zeemagt in gebruik. Delft 1829.

Handleiding tot de beschouwende en werkdadige stuurmanskunst. 2 Dln. gr. 8^o. In 1837 verscheen een herdruk, gewijzigd naar de vernieuwde inrigting van den Almanak ten dienste der zeetieden, en in 1848 een tweede omgewerkte druk.

Werkdadige sterrekunde. Delft en Medemblik 1834, vertaling van een geschrift van den sterrekundige L.B. Francoeur, waarin over de zamenstelling en het gebruik van de Connaissance des temps gehandeld wordt.

Bekorte manier tot het herleiding van maansafstanden, zonder de voorafgaande toebereidselen; benevens iets over het vinden der breedte, en der lengte door tijdmeters, tusschen de keerkringen, door waargenomene hoogten aigt bij den Meridiaan. Met de tafels tot het eerste betrekkelijk. Kunnende dienen tot een aanhangsel op de stuurmanskunst. Leijden en Medemblik.

Dit geschrift gaf aanleiding tot een pennestrijd tusschen Pilaar en den Hoogleeraar Vorselman de Heer. Hij werd in de Gids 1840 door den Hoogl. Kaiser, ten nadeele van beide partijen, beshst.

Drietal verhalen uit het zeemansleven, Medemblik 1837 (vertaling).

Over het verband der physische wetenschappen door Maria de Sommerville. Arnhem 1839 (vertaling).

Darcy, door kapitein Glascock. Medemblik. 2 Dln. (vertaling).

Twee jaren voor den mast, lotgevallen op eene zeereis naar de N.W. kust van Amerika. 2 Dln. Deventer 1842 (vertaling).

[p. 318]

Verhandeling over de platte en kloofsche driehoeksmeeting. Leijden 1848.

Nieuwe manieren tot het berekenen der lengte, voorgesteld door Dr. Dominico Prunelli, Professor in de zeevaart te Ancona. Uit het Italiaansch. Medemblik 1847.

Logarithmen der getallen 1 tot 10.000, en der sinussen en tangenten van 15 sec. tot 15 sec. Leijden, 's Hage, Amsterdam, Medemblik 1847.

Vergelijkende waarnemingen van een ancroide barometer met een gewonen zee-barometer, in Verhandel. van het Kon. Ned. Instituut.

Hij schreef, doch zonder zijn naam, in literarische tijdschriften, en zeevaartkundige bijdragen vindt men in groot aantal in het Tijdschrift toegewijd aan het zeewezen, onder redactie van Tromp en Verveer. 1831-1835.

Pilaar was lid der eerste klasse van het Kon. Nederl. Instituut, van het Prov. Utrechtsch Genootschap en van het Bataafsch Genootschap van proefondervindelijke wijsbegeerte te Rotterdam.

Zijn leven is geschetst door:

P.M. Brutel de la Rivière in Zeeland, Jaarboekje voor 1856, bl. 269 volgg. m. portr.

Zie Jaarl. verslag van het Kon. Ned. Inst., 1850; Joarl. verslag van het Prov. Utr. Genootsch., 1850; G.D.J. Schotel, Leven van P.J. Schotel, p. 21; Muller, Cat. v. portr.