Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Hermanus Noordkerk]

NOORDKERK (Hermanus), een voortreffelijk regtsgeleerde, die gedurende een voornaam gedeelte der 18 eeuw te Amsterdam heeft gebloeid, en, gelijk Boerhaave, niet slechts in zijn vaderland, maar ook buiten hetzelve met roem is bekend. Hij werd 28 Januarij 1702 te Amsterdam geboren. Zijn vader Jacobus Noordkerk had eene bediening bij het Oost-Indisch huis. Zijne moeder heette Margaretha Linden. De staat zijns vader, wiens huwelijk eerlang met meer kinderen gezegend werd, gedoogde niet dat hij zijn tweeden zoon Hermanus tot de studie opleidde, hoezeer al vroeg een onwederstaanbare trek tot letteroefeningen bij hem ontdekt werd. Van hier dat zijne ouders hem in zijne eerste jeugd voor de

[p. 303]

schilderkunst bestemde, waarin hij door Otmar Ellinger onderwezen werd, doch weinig vorderingen maakte, weshalve hij uit eigen keus van dit beroep afzag, en zich met alle vlijt op de kennis der letteren toelegde, waartoe de inkomsten van een klein ambtje, waarmede hij door het burgemeesterlijk geslacht der Corvers was begunstigd en dat hij door een ander, tegen zekere bepaalde jaarwedde, liet waarnemen, in staat werd gesteld. Onder eenen Hongaarschen leermeester oefende hij zich zóó ijverig in het Latijn, dat hij binnen korten tijd, de akademische lessen te Leyden kon bijwonen, en in 1728 tot doctor in de regten bevorderd werd. Kort daarop gaf hij drie regtgeleerde werkjes in de Latijnsche taal geschreven, als zoo vele proeven zijner bekwaamheid en lust tot onderzoek, in het licht, waardoor hij zich al vroeg in de regtsgeleerde wereld een naam verwierf en tevens de maatschappij, vooral in dien tijd, geen geringe dienst bewees. Zij voeren tot titel Specimen lectionum seu Disquisitio de lege Petronia (1731); Observationum decas; Matrimonia ob sodomiticum turpe facinus, quod peccatum cum vocant, jure solvenda. (1733.)

Hij vond er naderhand echter zooveel berispelijks in, dat hij groote moeite deed ze te laten opkoopen en uit de wereld te helpen.

In zijn vaderstad zich neêrgezet hebbende, verwierf hij welhaast door zijne buitengewone bekwaamheid in het pleiten een grooten roem, vooral ook nadat het hem gelukt was, drie criminele gevangenen door middel van een ordinair proces, met een gewenscht gevolg te verdedigen. In deze eerste pleitrede handhaafde hij de geschondene regten der menschheid, door de verdediging van een slaaf, die zijnen meester in Amerika ontvlugt, door dezen achterhaald en vervolgens in de gijzeling was geworpen, en wist door zijne welsprekendheid den ongelukkigen man zijne vrijheid te schenken. Later mogt hij door een voordragt, die diepen indruk maakte, een beschuldigden uit de kaken des doods redden: maar hetgeen allen overtrof, waarin hij zich, volgens getuigenis van Wagenaar bij alle voorstanders eener redelijke vrijheid van godsdienst, eenen onsterfelijken naam verwierf, door als voorspraak op te treden voor twee zijner stadgenooten, die wegens het drukken en uitgeven van eene verklaring over het boek Job, door W. Deurhoff geschreven en van onregtzinnigheid betigt, in 1743 ter schouts-rolle gedagvaard en verwezen waren. De schrandere en welbespraakte man verdedigde de beschuldigden, ten aanhoore eener talrijke schaar, met zoo veel klem en vrijmoedigheid, dat hij de toejuiching der gansche pleitzaal en der regteren, voor wie hij sprak, mogt wegdragen. Noordkerk kenschetste zich voorts door grootheid van ziel, een onvermoeid geduld, door nederigheid, minzaamheid, door een zuivere godsdienst, maar vooral door zijne geneigdheid om

[p. 304]

ongelukkigen te helpen. Hij bediende behoeftigen en godsdienstige gestichten van verschillende gezindheden om niet, en geringe weduwen, verdrukte weezen en andere ongelukkigen vonden altoos in hem een getrouwen raadsman en ijverigen voorstander. Van hier dat zijn huis de toevlugt was van rijk en arm, en het, zoo als ook zijne verschijning voor de balie, te regt een leerstoel voor vele jongere toen nog levende ambtgenooten mogt genoemd worden, waaronder Nikolaas Bondt, Hendrik Barlijn Luiken, Jacob Klinkhamer, Jan Baptista de Graaf.

Hij stierf aan een verval van krachten op den 6 Nov. 1771 in den ouderdom van bijna 70 jaar. Zijn lijk werd, op zijn uïtdrukkelijk begeerte, zonder veel gevolg, naar Haarlem gegevoerd, en aldaar in de Groote-kerk in stilte bijgezet. Petrus Burmannus Secundus gedacht zijner in een Latijnsch treurdicht door M.C. van Hall in Nederdnitsche versen overgebragt.

Tot de schriften, die, behalve de bovengemelde, nog van hem het licht zien, behooren een doorwrochte verhandeling, vervat in een berigt, ten behoeve van den baljuw van Noordwijkerhout gesteld, waarin vele bijzonderheden omtrent het Strandregt zijn bijeenverzameld, te vinden in de Nieuwe Nederl. Jaarboeken van 1769, bl. 578 volgg; vervolgens eenige naamlooze geschriften, die hij in 1740, ter demping van de stedelijke onlusten, die toenmaals te Amsterdam onder het gemeen plaats grepen, uit liefde voor orde en rust, in het licht gaf, alsmede eene door hem bewerkte redevoering in een kleinen kring van lettervrienden uitgesproken, over het ijdele en nuttige, dat hier beneden den mensch, als natuurlijk en verstandiglijk wezen, aankleeft en ten deele valt. Doch hetgeen boven allen uitmunt is die merkwaardige en mannelijke opdragt aan de toenmalige regering van Amsterdam, geplaatst voor het eerste deel der Handvesten en Privilegien van die stad, door twee andere regtgeleerden begonnen, doch door Noordkerk in 1755 voltooid. De Pleitreeden voor Deurhofs Job verscheen te Haarlem 1746 4^o. Op Cat. der Bibl. van Mr. G.W. van Oosten de Bruijn komt bl. 36 een exemplaar voor Avec note intéress. de Mr. v.O. de Bruijn.

Zie J.S. Vernède Eloge de Mr l'Advoc. Noord. 1771. J. Wagenaar, Schets v.h. lev. der Aart en het Gedrag van den Heer. Mr. H.N. Amst 1771 8^o.; Lev. van J. Wagenaar, bl 74; Mr. W. Schorer, Vert. over de ongerijmh. der hedend. Regtsgeleerdh. en prakt. Middelb. 1767; M.C. van Hall, Mr. H. beschouwd als Nederd redenaar en letterk. in Regtsgel. Verh. bl. 246. verv Sepp, Joh. Stinstra on zijn tijd. D. II. bl. 45, 65, 104 volg.; van Kampen, Mag. D II. bl. 191; Sepp. Het pleidooi van Mr. H.N. in Godgel. Bijdr. 1864, bl. 353 volg; Saxe, Onom. T. VI p. 477; C.G Haubold, Institut. Jur. Rom. p. 203; Sandbrink, de Advocat. Juribus ac doctrina, p. 138, 136; Lnlofs, Blair's lessen. D. II, bl 213-216; Collot

[p. 305]

d'Escury, Holl. roem. D.A. III. bl. 199. D. IV (2) bl. 422. 423; Siegenbeek, Bekn. Gesch. der Ned. Letterk. bl. 306; Bekker, Lijkz. op den grooten Noordkerk; Kok, Bijv.; Nieuwenhuis, Alg. Woordenb.; Kobus en de Rivecourt, Woordenb. der zamenl.; Bouman. Gesch. der Geld. Hoogesch. D. II bl. 144, 145; Hed. Vad. Letteroeff. D. I. St. I. bl. 134. Bibl. d. Sc. ot. d.A.T. XXXVI p. 460 s. Bibl. Hag. T. V. p. 206. Boekz. d Gel. wereld 1778 b bl. 474; Cat. J.v. Voorst. T. I. p. 152.