Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Johannes Henricus Nieuwold]

NIEUWOLD (Johannes Henricus), zoon van Johannes Henricus Nieuwold, predikant te Gerkesklooster in Friesland, daarna te Ten Boer, en eindelijk op het Hoogezand, beide in Groningerland, en van Titia Jansonius, dochter van Johannes Jansonius, in 1707 als predikant te Veendam overleden. In de eerstgemelde plaats werd Nieuwold den 17 November 4737 geboren. De steile en harde begrippen des Vaders hadden op de opvoeding des jongelings veel invloed en bragten zijn vlugge en levendige ziel meermalen tot halstarrigheid of moedeloosheid. In den ouderdom van 9 jaren werd hij ter schole gelegd te Appingadam, en op zijn 13 jaar, te gelijk met den lateren hoogleeraar Sypkens bekwaam voor de Academie gerekend. Vooraf echter werd hij nog 3 jaren aan de leiding van den predikant Sluiter te Rooveen overgegeven. Hier werd hij niet alleen in de Latijnsche en Grieksche maar ook in de Hebreeuwsche taal in de wijsbegeerte onderwezen, en ontving hij nader onderwijs in de christelijke godsdienst. Zestien jaar oud vertrok hij naar

[p. 257]

Groningen waar hij verscheidene jaren vertoefde, vervolgens naar Utrecht.

In 1763 werd hij voor de classis van Groningen geexamineerd, en het volgende jaar predikant te Heumen en Malden, waar toen de gravin van Welderen en acht anderen huisgezinnen de geheele gemeente uitmaakte.

Den 28 November 1766 deed hij zijne intrede te Oldeboorn in Friesland en den 16 September 1772 vertrok hij naar de gecombineerde gemeenten van Warraga, Warfriens en Wartena in Friesland, eene collatie van het adelijk geslacht der Camstra's, Hier begreep hij zich op den landbouw te moeten toeleggen en werd lid van de Maatschappij van Landbouw, en daar in zijne gemeente de dweeperij en onkunde ten top was geklommen, begon hij zich aan de verbetering van het onderwijs te wijden. Reeds in 1780 was hij tot de commissie benoemd, in wier banden de bij het Zeeuwsch Genootschap bekroonde prijsverhandelingen omtrent de verbetering der scholen van Prof. Krom, Nahuis en van der Palm, gesteld werd, ten einde aan de classis van Leeuwarden de geschiktste maatregelen voor te slaan ter verbetering der scholen, en in 1799 ontving hij eene belangrijke aanvrage omtrent het toenmaals tot stand gekomen Agentschap van Nationale opvoeding, en werd hij tevens om de vrijheid verzocht, om hem zelven voor dezen post voor te dragen. Zijne bescheidenheid wees echter dit verzoek van de hand. Nadat vervolgens de wet op het openbare onderwijs, in 1801 tot stand was gekomen, was hij een der eersten welke daarbij tot schoolopziener werd benoemd. Vervolgens werd hij, bij een volgende organisatie van het onderwijs bij de wet van 1806, niettegenstaande zijne klimmende jaren en zijn herhaald verzoek om ontslag, in dezen post op nieuw bevestigd.

In 1804 werd hij door de commissie ter verzameling der Gezangen voor de Hervormde kerk geraadpleegd. Hij deelde over dezelve en vooral over de muzijk er van zijne gedachten uitvoerig mede, hetgeen ten gevolge had dat de commissie hem een prachtuitgaaf er van aanbood. Hij overleed den 30 Junij 1812.

Omstreeks het jaar 1775 begon hij zich met het schrijven van kinderboekjes bezig te houden. Zij zijn zeer menigvuldig en toonen alle duidelijk zijne groote kinderkennis aan en zuivere begrippen omtrent alles wat de kinderen noodig en nuttig is. Zijne eerste werkjes waren allerlei kleine boekjes, losse bladen, raadgevingen, schrijflijsten enz. welke moesten dienen om de kinderen op eene gemakkelijke wijze, zonder het langwijlige spellen, het lezen te leeren; iets, dat in dien tijd, waarin men geen andere middelen van aanvankelijke vorming dan het lezen in de scholen kende of althans gebruiken durfde, van het hoogste belang was. In eene leerrde welke hij hield

[p. 258]

over Spreuk. XXII:6, ontwikkelde hij het ontwerp, waarna hij wilde dat men de jeugd zoude onderwijzen, namelijk, dat de kinderen duidelijke en voor hunne vatbaarheid geschikte denkbeelden zouden worden medegedeeld van zich zelven, van de wereld, van God den Heer der wereld. Naderhand schreef hij naar dit plan de volgende kinderboekjes: I over den mensch zelven:

Voor een kind om zich zelf te leeren kennen 1792. 1805, 4^o dr.

Wij zijn kinderen met elkanderen.

Iets voor een kind over zijn vader en zijne moeder.

Het is toch goed dat er vele menschen in de wereld zijn.

II. Over de wereld.

Iets voor kinderen. Over alles een weinigje of eene kleine wereldkunde.

Het voorjaar of de Lente.

De schoone Natuur, en de Heer der Natuur, of de Zomer en de Herfst.

De schoone Natuur en de Heer der Natuur of de Winter.

III. Van God, den Heer der Wereld.

Iets van God, voor een kind van vijf tot zes jaar.

De eerste geschiedenissen van het volmaakte kind, dat er eens op de wereld geweest is (een beschrijving van de kindschheid van Jezus).

Verhaal van het beste Kind, hetgeen er ooit op de wereld geweest is.

Het volmaakte kind (waarin het gedrag van het Kind Jezus omtrent God tot een voorbeeld van navolging voor kinderen wordt opgegeven.)

De twaalfjarige Jesus.

Jesus het beste voorbeeld, met de drie vorige werkjes onder eenen titel begrepen.

Jesus Kinderliefde; eigenlijk eene kinderpreek over Marc. X:13-16.

De Geschiedenis van den Godsdienst in twee deeltjes; vermeerderd door A.W.C.A. Visser, Groningen 8^o.

Iets voor een jong schoolmeester (hiervan verschenen slechts 4 nummers)

Na zijn dood gaf de schoolopziender H.W.C.A. Visser

Twee verhandelingen over lees- en schrijfkunst Zutphen 1818.

Het leven van Jesus voor kinderen van vijf tot zeven jaar, een vervolg op de eerste Geschiedenissen van Jesus en den Twaalfjarigen Jesus, Zutphen.

Het leven van Jesus voor meer gevorderden, Zutphen 1822 2 d.

Spelend onderwijs 4de dr. m. pl. 4 stukjes Zutphen 1822, 8ste dr. 1831.

Nagelatene verhandelingen, Anno 1821 3 d.

Zie H.W.C.A. Visser, Herinnering aan J.H.N. Sneek 1814.

[p. 259]

Plegtige toewijding van het monument, gesticht in de groote kerk te Leeuwarden, aan J.H.N. Aant. 1821. Columbus en Dreas, Naaml. van Predikanten onder 't ressort van Dokkum, bl. 105. Aant. en Letterb. 1812, d. II. bl. 97; 1814, d. I. bl. 292; Nieuwenhuis, Woordenb. Kobus en de Rivecourt, Woordenb. der Zamenl.