Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Matthias Nethenus]

NETHENUS (Matthias) werd den 27sten October 1618 te Suchtele, in Gulikerland, waar zijn vader Johannes toen predikant was, geboren. Deze te Rees beroepen zijnde, ontving zijn zoon aldaar en te Wezel zijne letterkundige opleiding. Van daar vertrok hij naar Harderwijk, waar hij onderwijs van Hendrik van Diest en Johannes Cloppenburch ontving. Toen van Diest naar Deventer was beroepen, volgde hij hem derwaarts en bleef daar tot 1682. Toen hij naar Utrecht vertrok, waar hij de lessen van Gijsbertus Voetius, Carolus de Maets en Meinardus Schotanus bijwoonde. In 1642 werd hij proponent, en twee jaren later meester in de vrije kunsten. Toen hij in 1646 tot predikant te Kleef was beroepen, verzocht hij van de Staten van Utrecht eenige vergoeding voor de dienst, die hij gedurende vier jaren, de kerken ten platte lande dezer provintie bewezen had, ‘daar anders menigmaal de kerken en de gemeente ledig en zonder excercitie van godsdienst zouden geweest zijn’, welk verzoek hem ontzegd werd. Na acht jaren te Kleef het leeraarsambt bekleed en twee jaren de school bestuurd te hebben, werd hij 24 April 1654 tot hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Utrecht beroepen en aldaar den 30sten Mei, na het houden eener dissertatio de Transsubstantione tot doctor in de godgeleerdheid benoemd. In 1659 vorderde de regering van Utrecht van de godgeleerden der hervormde gemeente aldaar hun oordeel over de kapittelgoederen, waarover hooggaande geschillen tusschen de godgeleerden en kapittelheeren gerezen waren, met de meeste onpartijdigheid uit te brengen.

Dit geschiedde ten jare 1660 door de pen van Matthias Nethenus, in een werkje, waarvan de titel was: Accoort der 't Samentlicke dienaren dès Goddelicken Woordts in de gemeente Jesu Christi tot Utrecht in 't adviseren over 't gebruyck der kerckelicke goederen. Maar zoo verre was het er van af dat dit geschrift de gemoederen vereenigde, dat het nog grooter scheuring verwekte. Maresius gaf er eenige korte aanmerkingen over in het licht, Reflectiones breves ad Conceptum Math. Netheni), en hierop liet Nethenus ten jare 1661 terstond volgen: Necessaria defensio pastorum Ultrajectinorum. In hetzelve havende hij toen Maresius op zulk eene onbeschaafde of liever onbeschofte wijze, dat hij door uitgezochte scheld- en smaadredenen, hem naar het hoofd geworpen. zelf zijn stand de grootste oneer aandeed en ook zich zelf daardoor de meeste smart verwekte. De Staten van Groningen en Ommelanden, die in dat geschrift ook op eene verregaande wijze beleedigd werden, vorderden eerst van de Utrechtsche Staten, en daarna van de vroedschap der stad, voldoening. De laatste, het geschrift van Nethenus meer

[p. 141]

opzettelijk onderzocht hebbende, vond 's mans gedrag, daarin bloot liggende, zoo erg, dat zij hem den 14den April 1662 van zijn post ontzettede. Tot 1669 bleef hij buiten eenige openbare bediening. In de opdragt van S. Rhetor forti examen Arminianismi, 1668, ondervond de Utrechtsche regering dat zijne pen niet minder scherp was geworden. In later tijd (1674) poogde hij, schoon te vergeefsch, hare gunst te winnen en vernietiging van het tegen hem uitgesproken vonnis te verkrijgen. In 1669 was hij als predikant en hoogleeraar te Herborn beroepen en bleef in deze betrekking werkzaaam tot zijn dood. Gedurende zijn verblijf aldaar mengde hij zich in den twist over het werk van Meijer Philosophia Sacrae Scripturae interpres. Exercitatio paradoxa, in qua veram philosophiam infallibilem s. literas interpretandi normam esse demonstratur, en over het geschrift van den Utrechtschen predikant Wolzogen. Vroeger maakte hij zich bekend door een twistgesprek over de transsubstantiatie, door hem te Spa met den Capucijner Joseph Maria van Lens gehouden. Hij stierf den 9den October 1686. Jöcher schreef: ‘Er war ein unrühiger Mann, der auf seine Meinung ohnveränderlich stehen blieb; wie er denn vor gewisz gleubte. Adam sey nicht selig worden, welche Meinung er fast in allen seinen Predigten zu Herborn auf öffentlicher Cantzel mit vorbrachte. Von seinen Collectaneis, so er zu den Lebens-Beschreibungen der reformirten Theologen des 17 Seculi gesammlet, ist nichts heraus gekommen.’ Nicolaus Gurtlerus, hoogleeraar in de wijsbegeerte en welsprekendheid, eerst te Herborn, later te Hanover, hield eene lijkrede op hem.

Men heeft van hem:

Dissert. de Transsubstantiatione ejusque contra Joseph Mariae a Lens, Capucini namurwicani defensionem.

Dissertationes de conditionata, seu media in Deo scientia, bij Voet, Disput. Theol. T. I. p. 264, 273, 285, 309.

Dissertationes de Decreto Dei circa contingentia libera absoluto, an a conditione extra Deum suspenso.

Diss. de Scientia media.

Diss. de Decreto Dei circa possibilia, quae non fiunt.

De Gratia Dei.

In Epistolas ad Timotheum, Traj. 1655.

Disput. de concursu Dei determinante an determinabili.

Disput. de Litera et Spiritu, 1657, in het Ned. Gron. 1662, 4^o.

Tractatus de Interpretatione Sacrae Scripturae contra Lud. Wolzogen, Herbornae, 1675, 4^o.

Orationes funebres in obitum Heidfeldii et Caussenii, Scholae Herborn. Mecenatum, te Herborn gehouden.

Orat. de Primatu Regum Angliae ecclesiastico.

I nstructio histor. de Canonicis tripartita.

[p. 142]

Ook gaf hij in het licht:

Samuelis Rhetorforti Examen Arminianismi, an. 1668, 8^o.

Sam. Smith, Davids gesegende man, ofte een verklaringe over den eersten Psalm... Vertaelt door M.N. Hier is noch by-gevoeght een Gulden Cleynoot (door Nathan Pownol, overgezet door Sim. Ruyting), Nijmegen, 1667, kl. 8^o.

Eene Praefatio introductoria vóór Guil. Amesii Opera, quae Latinè scripsit, omnia in quinque volumina distributa, Amst. 1658, 12^o.

Ligtende Duysternis, 1710, 8^o.

Zie Foppens, Bibl. Belg. T. II. p. 878; Burman, Traj. erud. p. 239 seqq. Voetii, Disp. Theol. T. I. p. 264, 516, T. V. p. 728; Crenii, Animadv. Phil. et Hist. P. VII. p. 127; P. XIII. p. 160; Le Long, Bibl. Sacra, T. II. p. 878; Lipenii, Bibl. Theol. T. II. p. 872; Heringa, Orat. de Auditorio, p. 138; van de Water, Utr. Placaatb. D. III. bl. 429; Ypey en Dermout, Ges. der Ned. Herv. Kerk, D. I. Aant. bl. 132; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. Ges. inzond. in Ned. D. III. bl. 538, 570, 581. 591, D. IX. bl. 499; Aitsema, Saken van Staat en Oorl. D. IV. bl. 978; Wagenaar, Vad. Hist. D. XIII. bl. 53; Steven, Hist. of the Scott. Church, p. 30, 33; Glasius, Godg. Ned. o.h.w. Muller, Cat. van Godg. Werk. bl. 109; Jöcher, Gel. Lex. i.v. Abcoude, 3^e Aanh. van Ned. Boek. bl. 6.