Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 13

[Jan van Naaldwijk]

NAALDWIJK (Jan van) zoon van den vorige, broeder van Hendrik van Naaldwijk ontvanger van Leyden, werd in den aanvang der XV eeuw geboren. Philips van Bourgondië benoemde hem tot ridder. Den 11 Julij 1468 was hij bij de huldiging van Karel van Bourgondië als Graaf van Holland en Heer van Friesland tegenwoordig, en een der 56 edellieden, die hem den eed van getrouwheid aflegden. Na den dood van dezen hertog, verklaarde hij zich opentlijk tegen zijne dochter Maria en wierp zich tot een der hoofden van de

[p. 4]

partij der Hoekschen op. In 1479 werd hij met andere uit Leyden gebannen, welke stad de partij der Kabeljaauwen hield.

Toen Leyden in 1481 door de Hoekschen veroverd was, werd ook hij tot een der hoofdmannen, aan wie hare bewaring was toevertrouwd, aangesteld. In het volgende jaar was hij een der aanvoerders van de Hoeksche vloot, en vertoefde tot in 1488 te Utrecht, toen hij met Zweder van Montfoort en Walraven van Brederode naar Jonker Frans van Brederode werd afgevaardigd om dezen, uit naam der Hoekschen, het opperbewind aan te bieden. Toen deze dit aanvaard had, verzamelde hij te Sluis een vloot en bemagtigde Rotterdam. Jan van Naaldwijk was ook toen onder de aanvoerders; ook nam hij deel aan de bestorming van Schoonhoven en de mislukte aanslagen op Schiedam, Leyden en Gouda, en aan den scheepstrijd op de Lek (1489). Hij geraakte met 350 man, niet zonder gevaar, aan land en nam de wijk naar Montfoort. Toen de Rotterdammers, kort daarop, eenige vaartuigen met granen, van Woerden door de veenen naar huis wilden voeren, werden zij bij Moordrecht door 2400 Oostenrijkers aangevallen en verslagen. Jan van Naaldwijk, die er bij tegenwoordig was, werd gevangen genomen en te Dordrecht in hechtenis gezet, doch voor gering losgeld ontslagen, mits hij beloofde zijn best te zullen doen om Rotterdam bij eerlijk verdrag in 's konings handen te doen overleveren. Na de overgaaf van Rotterdam, begaf hij zich naar Sluis, waar zich het overschot der Hoekschen ophield, schuimde de zee en behaalde nu en dan buit op de Hollanders en Zeeuwen. Hij voerde het bevel over de vloot in den scheepstrijd bij Brouwershaven (1490), werd verslagen en week, na een zwaar verlies ondergaan te hebben, naar Sluis, van waar hij, als hoofd der Hoekschen, verscheidene togten, zoo te water als te land, naar Holland, Zeeland en Friesland ondernam, tot dat de opstand onder de Kennemers en West-Friezen in de lente van 1491, ('t Kaas- en Broodspel) hem eenige hoop gaf zich wederom in Holland te vestigen. Hij vertrok in louwmaand met zijn vloot van Sluis, van plan om te Zandvoort te landen; doch de dorpelingen zulks gewaar wordende, stelden zich te weer en hielden de Hoekschen van het land. Naaldwijk zeilde toen voort naar Wijk op Zee, waar hij de dorpelingen te bedde overviel; velen, die de wapenen grepen, van het leven beroofde en eenige huizen in brand stak en plunderde. Van Wijk begaf hij zich naar het Marsdiep, en bemagtigde de eilanden Texel en Wieringen, sleet het grootste deel van den zomer op en omtrent deze eilanden, en hield de Zuiderzee en de zeegaten met zijne vloot onveilig. Eens echter begaf hij zich naar Sneek, van plan om met hulp der Schieringers, die ééne lijn met de Hoekschen en Holland trokken, eene

[p. 5]

onderneming op Hoorn of Enkhuizen te beproeven. Na vergeefsche pogingen om een dezer steden te verrassen, verliet hij de West-Friesche kusten en keerde naar Sluis terug. Men hield onder weg scherpe wacht om hem te vatten, doch hij geraakte in het kleed van een lijfknecht van zekeren heer der Duitsche orde, behendig binnen die stad. Na het beleg en de overgave dier stad in 1492, begaf hij zich naar Parijs, waar hij overleed, bij zijne huisvrouw Gillesje van den Lek of Polanen, weduwe van Floris van Kijfhoek, geen kinderen nalatende. Zij hertrouwde met Filips van Spangen. Zijne heerlijkheden gingen in het huis van Zuilen over.

Naaldwijk liet in 1478, zonder zijn naam, te Gouda bij Gherard de Leeu een chronijk drukken, met den titel: Hier begint die Chronike ofte die Historie van Hollant, van Zeelant, van Vrieslant ende van het stichte van Utrecht. Zij werd in 1483 te Leyden in 4^o. herdrukt, en in 1663 gaf Petrus Scriverius haar te Amsterdam op nieuw uit in 4^o. met den titel: Het oude Goutsche Kronycxken of Historie van Hollandt, Zelandt, Vrieslandt en Uytregt met een bijvoegsel tot de laatste graaf van Hollandt. Beneffens een Toetsteen, ter proevingh van veel plaatsen deser Historie.

Paquot, Scheltema, van Kampen houden Jan van Naaldwijk voor den schrijver van het geheel, en de eerste haalt twee handschriften der Cottiaansche bibliotheek aan, waarin hij als zoodanig bekend staat, doch de Wind oordeelt dat hij slechts de schrijver is van het vervolg van 1437-1477, en grondt zijn gevoelen op eene aanteekening van Scriverius op bl. 129, bij den dood van Jacoba van Beijeren op het jaar 1437 ‘Ende hiermede eyndigen deselve Chronycken. Doe heeft die Auteur geleeft. T'geen dat voorts volgt tot het iaer 1477 is van een ander daer by gedaen, ten tijde als 't eerst gedruct werdt.’

Paquot prijst dit oude kronijkje, wijl de schrijver de eerste geweest zoude zijn, die de oude fabelen ter zijde geschoven heeft. Scriverius daarentegen houdt het ‘voor mager en sober, met groove, lange, vette, dieke fabelen en beuzelingen doorspekt’ en de Wind het vervolg, 't welk Jan van Naaldwijk er heeft bijgevoegd, voor het eenige belangrijke gedeelte er van.

Op Cat. der mss. van Meerman en die der Bibl. der Leydsche hoogeschool komen mss. van deze chronijk voor, die A. Kluit met den gedrukten tekst heeft gecollationeerd.

Zie Luiscius, Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt, Jöcher, Adelung en Rotermund, R. Snoius, Rer. Bat. lib. XII. p. 177. 178 edit. 1620 in fol. Groote Chron Devis. XXI C. 74 XXXI. C. 75; Velius, Bes van Hoorn, bl. 144, 145; Alkemade. Jonker Fransen Oorlog, bl 29, 70, 73, 79, 94, 149, 217, 248, 256, 265, 277, 278, 279; Handv. van Enkh. bl. 43; Brandt, Bes. van Enkh.; Ubbo Emmius.

[p. 6]

Lib. XXIX. p. 451; Goudhoeven, Chron. van Holl. bl. 194. Boxhorn, Theatr. Holl. p. 72, 73, 173, 299, 306; Orlers, Bes. van Leid. bl 216: Balen. Bes. van Dordr. bl. 801; van Leeuwen, Bat. Ill. t.a.p Wagenaar, Vad. Hist. D. IV. bl. 255, 256, 271, 275, 276, 292; Paquot, Mém. T IX. p. 98. Scheltema, Mengelw. D. II. 2. bl. 14, 15; van Kampen, Ges. der Ned. Lett. D. III. bl. 48; de Wind, Bibl. der Ned Gesch. bl. 81, 82; Cerisier, Taf. der Vad. Ges D. II bl. 308, 315. Bilderdijk, Gesch. des Vad D. IV. bl. 276, D. V. bl. 288, 294, D. V. bl. 304; M. Verbrugge, Ridder S. van Naaldwijk, heer van Bergamb. laatste hoofd der Hoeksche Staatspartij anno 1488-1492. Dev. 1843 (overdr. uit de Fakkel); De Nederlaag van Frans van Brederode, of de laatste ondern. der Hoekschen; door eenen Holl. Dicht. uit het laatste gedeelte der XV^o Eeuw bezongen, uitgeg. naar het oorspr. Hands. met aant. van J. Koning in Nieuwe Werk. der Maats. van Ned. Lett. D. I. 2^e st. Cat. Bibl. mss. Meerm. p. 176, no. 1062. Cat. Libr. mss. qui inde ab anno 1741. Bibl. Lugd. Bat. acc. p. 198, no. 670. Cat. Burm. d. 81. no. 3034. Arend, Gesch. des Vad.; Chron. van het Hist. Gen. D. II. bl. 97; Collot d'Escury, Holl. Roem, D.A. I. bl. 174, D. II. A. bl. 58.