Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Tweede stuk

[Samuel Israel Mulder]

MULDER (Samuel Israel), werd den 2 Junij 1792 te Amsterdam geboren. In zijne jeugd teekende hij zich Samuel Israel Salomon, of Samuel Israel Schrijver, daar de geslachtsnaam Mulder door zijne familie eerst in 1811, tijdens de Fransche overheersching, werd aangenomen. Zijn grootvader Salomon, van beroep diamantsnijder en juwelier, was tevens niet onbedreven in de H.S. en de Hebreeuwsche letterkunde. Zijn vader, Israel Salomon, was in de latere jaren zijns levens boekhouder en correspondentievoerder bij eenige voorname handelshuizen. Zijne moeder heette Maria Boas. Zijn vader gaf hem eene voortreffelijke opvoeding, en onderwees hem zelf in de gewijde taal en letterkunde. In zijne jeugd werd hij tot het beroep van diamantslijper bestemd, en hield hij zich, werkelijk van zijn 8^o tot zijn 15^o levensjaar, met het aanleeren en uitoefenen van dit vak onledig. Toen het diamantslijpen meer en meer begon te kwijnen, begon hij zich met vrucht op studie en onderwijs toe te leggen. Waren zijne eerste leerlingen die op de banken eener vergetene school, hij kon er later hebben, die de hoogste staatsambten bekleedden; zag hij zijne taalkennis op prijs gesteld, eerst als beëedigd translateur (1817), zij steeg, door eigen oefening veelal, tot

[p. 1124]

die van den philoloog, die bij een van der Palm, Wijers, Juynboll, een Cohen, en menig anderen orientalist, binnen en buiten 's lands hoog werd gesteld. Behalve door eigen studie kwamen twee kringen aan Mulder, tot zijn hoogere opleiding in zijne geliefkoosde vakken van Oostersche en nieuwere letterkunde, zeer te stade.

De eene was een gezelschap van geestverwante jongere en oudere lieden, te Amsterdam opgerigt onder den naam van Togneleth (tot Nut), met het doel door onderlinge oefening de zucht voor de Hebr. letteren aan te kweeken. Twee bundels met bekroonde en andere gedichten zijn door dit gezelschap uitgegeven, waaronder men uitstekende voortbrengsels van Mullers dichtvermogen in de Hebreeuwsche taal aantreft, o.a. zijne beroemde romance Beroerja, in vier zangen, de lichtzinnigheid der vrouwen tot onderwerp hebbende, naar een verhaal, voorkomende bij een der oudste metaphrasten van den Talmud en zijne bekroonde, fraaije, dichterlijke bewerking, van Psalm VIII. Deze twee stukken droegen zeer veel bij tot Mulders vermaardheid in het buitenland. Van de romance Beroerja bestaat in ms. eene vertolking der 12 eerste coupletten in Hgd. verzen door Dr. L. Levysohn, opperrabbijn te Stokholm, schrijver van de zoölogie des Talmuds. De andere kring was die van het letteroefenend genootschap tot Nut en Beschaving, in 1807 opgerigt, waarin hij vele voortreffelijke verhandelingen uitsprak. In 1822 gaf dit genootschap eene prijsverhandeling uit over de Kunst van vertalen. Mulder behaalde den lauwer met zijn antwoord, dat in het 2^e deel der werken van dit genootschap is opgenomen. Een andere verhandeling over de waarde der psalmen verwierf hem geen minderen lof.

Sedert lang deed zich de behoefte aan een Hebreeuwsch-Nederduitsch Woordenboek gevoelen. Hij aanvaardde deze taak met zijn boezemvriend M. Lemans, en het verscheen, van 1825 tot 1831, in drie stukken, groot formaat in twee kolommen, voorafgegaan door een Spraakkunstige Handleiding en een lijst van woorden, wier stamwoorden den eerstbeginnenden niet wel bekend zijn, en gevolgd door een dubbel register der eigen namen. Omstreeks denzelfde tijd begon hij aan een nieuwe nederduitsche overzetting van den Bijbel, en met name van den Pentateuch bepaaldelijk voor de Israëliten. Dit werk verscheen dan ook weldra in vijf deelen, sierlijk gedrukt, Hebr. en Nederd. in twee kolommen op ééne bladz. met eene verbeterde uitgave der verklaring van Rassi. Bij herhaling werden de door Mulder vertaalde Bijbelboeken herdrukt. In 1859 zag daarvan een vierde uitgaaf, eenigzins vermeerderd, het licht.

Afzonderlijk verscheen het Iets over de vertalingen der H.S. en bijzonder van den Pentateuchus, door Israelieten van den vroegsten tijd tot op dezen dag.

[p. 1125]

Bij de eerste uitgave dezer bijbelverklaring, voegde hij een opstel over de verdiensten van Rassi, die in de 11^e eeuw, in Frankrijk, te midden van de hevigste verdrukking voor de Bijbelkennis, uit Juda's boezem een licht deed opgaan, dat hem nog bij uitnemendheid den naam van den Commentator doet dragen. Deze verhandeling werd later in zijne Verspreide lettervruchten opgenomen.

Daar Mulder, bij 't klimmen zijner jaren, en de vele hem opgedragene ambtsbezigheden, de hand der voltooijing zijner bijbelvertaling, waaraan de profetische boeken nog ontbraken, moest opgeven, kwam hij voor eenige jaren op de gedachte, een prijsvraag uit te schrijven, om eene nieuwe Nederd. vertaling te vervaardigen van het boek Jesaia, ten gebruike van Israëlieten, met eene voorafgaande beknopte inleiding over dien profeet en den inhond zijner Godspraken.

Behalve de reeds gemelde, gaf Mulder nog een talrijke reeks van grootere en kleinere geschriften in het licht: als eene beschrijving, in 't Hebr. en Ned., van een aantal grafzerken met opschriften, op de Ned. Israel. begraafplaats te Muiderberg. Voorts Rudimenta, of Gronden der Hebreeuwsche taal, oorspronkelijk van M. Lemans, in 1840 door Mulder omgewerkt en vermeerderd. Handleiding voor eerstbeginnenden tot het leeren vertalen der Heilige Schrift met (bij wijze van aanhangsel) een beknopte Beschrijving van 't Heilige land, een onderwerp meer bepaald, hoewel ook nog elementair, door den schrijver behandeld in 1840 (Aardrijkskundige beschrijving van het Heilige land 1^e stuk).

De Handleiding verscheen te Amsterdam in 1861. In 1846 gaf Mulder een Leerboekje voor de Israelitische jeugd, en elf jaar (1843-1854) besteedde hij aan het bearbeiden een Bijbel voor de Israel. jeugd, op het voetspoor van van der Palm. Asscher noemt het zijn meesterstuk. Het werd door I.I. Peres te Philadelphia in het Engelsch vertaald.

In 1855 verscheen zijn Iets over de Misna. de Gamara en de Mythologie des Talmuds, uit de beste bronnen bijeengebragt. In de Israelitische jaarboeken (1835-1838) gaf hij Iets over den Prediker, geschiedkundige schetsen over de Joden in de Barbarysche Staten, als ook over die in Denemarken, iets over den Prediker, een verhandeling over de Dichterlijke schoonheden van het III^e hoofdstuk van Job, verhandeling over Izaäc Reggio, voormalig hoogleeraar in de humaniora aan het K.K. gymnasium te Gortz en anderen. In de Ned. Israelitische jaarboeken gaf hij een Levensschets van Salomon Munk, een Bijdrage tot de Levensgeschiedenis van Manaseh ben Israel, den beroemden Amsterdamschen rabbijn, die zich naar Londen tot Cromwell begaf, om van den protector te verkrijgen, dat zijne geloofsgenooten, sedert meer dan zeven eeuwen uit Engeland verbannen, zich weder aldaar zouden mogen neder-

[p. 1126]

zetten, voorts Johannes Reuchlin, de verdediger der Joodsche letterkunde; over een zeldzame medaille, tot inwendige joodsche aangelegenheden betrekking hebbende, een in 1735 te Amsterdam vervaardigde medaille, welke noch bij van Loon, noch bij Jer. de Vries bekend is. In de Israel. Alm. voor 1830 gaf hij een populair opstel over Mendelsohn, en in dien van 1838 een levensschets van Josef Salomo del Medico, beroemd Israëlitisch gencesheer, die te Amsterdam met Hugo de Groot en Barlaeus omgang had. In de jaarboekjes van 1859, door L. Borstel, met een weldadig doel in het licht gegeven, gaf hij een belangrijk stuk over den hoogbegaafden R. Isaac Graanboom, uit Zweden afkomstig, in 1797 tot hoofd eener afgescheidene of nieuwe gemeente, te Amsterdam geboren, die, na zijn dood (in 1807) met de k.z. Ned. Israël. gemeente weder werd zamengesmolten. In de Alg. Konst- en Letterbode van 1847, vindt men van Mulder's hand eene levensschets van den beroemden geneesheer David Heilbron Cz. in 1762 te 's Hage geboren, en in bijna 85-jarigen ouderdom te Amsterdam overleden.

Toen eene halve eeuw in de staatkundige gelijkstelling der Israëliten in Nederland verstreken was, herdacht Mulder die, voor zijne geloofsgenooten, gedenkwaardige gebeurtenis in een bondig geschrift: Het eerste jubilé der Emanticipatie van de Ned. Israeliten.

Op 't gebied van meer algemeen onderwijs kunnen wij vermelden, zijne

Beknopte Handleiding tot de kennis der Hoogduitsche Taalregelen, of verzameling van opstellen, door Scherber, naar de derde uitgave voor Nederlanders omgewerkt, aanmerkelijk vermeerderd en meerendeels naar Heyse's spraakkunst ingerigt (Amst. 1845).

Verspreide lettervruchten (Verhand. over de kunst van vertalen; Proeve eener algemeene beschouwing over de Psalmen; De Joden in de Barbarijsche Staten, van hunne eerste nederzetting in die landen tot op onzen tijd; Over de verdiensten van R. Salomo Ben Izak, bij verkorting genaamd Rassi, als verklaarder der H.S. en Talmudische werken; Over de dichterlijke schoonheden van het derde hoofdstuk van Job; Vertoog over het verband tusschen de huisselijke opvoeding, en het onderwijs op de scholen; Vertoog over het getal zeven. Leyd. 1844. gr. 8^o.

Kort overzigt van de geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, naar aanleiding van het grootere werk over dit onderwerp van den Hoogleeraar Matthijs Sieyenbeek. Haarlem 1847. kl. 8^o.

Bekr. prijsvraag over de kunst van vertalen. Amst. 1825.

Chronologisch handboek voor de geschiedenis der Israeliten, van de schepping der wereld tot op onzen tijd; uit de geloofwaardigste bronnen bearbeid. 2 st. Amst. 1837.

Over de verdiensten van R. Salomon Ben Izak, als verklaar-

[p. 1127]

der der Heilige Schrift en Talmadische werken. Amsterdam 1828. gr. 8^o.

Voorts:

Gebeden der Nederlandsche Portugeesche Israeliten. Op nieuw in het Nederd. vertaald. Amst. 1837. Vermelding verdienen ook zijne fraaije Ode (in 't Hebr.) aan den heer Loomstein bij gelegenheid van diens huwelijk, en zijne eigenaardige epigrammata. Ook getuige nog van zijn echt klassieken Hebreeuwschen stijl de door hem vervaardigde Cantaten en Gebeden voor de inwijding der synagoge te Zaandam in 1824. Verschillende geleerde redacteurs van Hebr. tïjdschriften, beijverden zich Mulders medewerking in te roepen, om door de voortbrengselen zijner pen, hunne bladen op te luisteren. Zoo vindt men van hem onderscheidene uitmuntende gedichten en andere dergelijke stukken in den Magged, den Karmel en andere bladen.

Zijne innige zucht tot opheldering en nasporing van al wat de Joodsche oudheden, en in het bijzonder die der Israëlitische gemeente te Amsterdam betrof, wekte bij hem den lust op tot het stichten eener herinnering voor alle opperrabijnen dezer gemeente, die, na hunne ambtsbetrekking hier eenigen tijd te hebben vervuld, naar elders vertrokken, en ook elders begraven werden. Ter bereiking van dit doel plaatste hij in n^o. 50 van het blad Hamaggid eene nitvoerige Hebreeuwsche uitnoodiging tot mededeeling van al hetgeen over dit onderwerp licht kon verspreiden. Dit was het laatste Hebreeuwsche stuk dat van Mulder het licht zag.

In 1849 werd hij adjunct-secretaris, en na den dood van A. Tall, secretaris der N.I. hoofdsynagoge te Amsterdam, en vroeger was hij tot docent in het Hebreeuwsch aan het stedelijk gymnasium te Amsterdam benoemd. In 1823 werd hij lid van verdienste van Togneleth, in 1856 honorair lid van het Onderwijzersgenootschap, afd. Amsterdam, in 1853 lid der Godsd. Amsterd. schoolcommissie, in 1826 secretaris van het Nederl. Israelitisch seminarium (collegie Saädalh Bacharim), en toen dit seminarium later tot een rijksinstelling werd verklaard, werd hem levenslang de betrekking van Regent-secretaris opgedragen. Een reeks van jaren fungeerde hij als secretaris van de Alg. commissie van examinatoren voor Israel. Godsdienstonderwijs en het Rabbinaal collegie. Voorts was hij Inspecteur der Ned. Israel. Godsd. Armenscholen in dit rijk. In 1843 benoemde hem de hoogeschool te Giessen tot Phil. mag. et art. lit. doct., en in 1860 de koning tot ridder van de Ned. Leeuw.

In 1822 huwde hij Carolina Harting, dochter van Jacob Harting. Hij overleed te Amsterdam den 30 Nov. 1862 in den ouderdom van 76 jaren.

Zie Dr. E.B. Asscher, Levensschete van Samuel Israël Mulder, voorgedragen in het Letterk. Geneots. Tot Nut en Beschaving 19 Maart

[p. 1128]

1833; (J.J. Belinfante) in Ned. Spectator 1863; (N.S. Calisch) in Amsterd. Courant van 31 Dec. 1862; Rotterd. Courant van 30 Dec. 1862; Jaarboeken voor Israeliten (1835-1838) passim.; Recensent ook der Recensenten 1826 N^o. 5; Letterk. magazijn van wetenschap, kunst en smaak van 1828 N^o. 5; Israel. weekblad van 9 Junij 1854; Franz Delitsch, Zur Geschichte der Jüdischen Poësie, Leipzig 1836; Hamaggid N^o. 6, 50.