Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Tweede stuk

[Alexander Morus]

MORUS (Alexander), van Schotschen afkomst, werd 25 Sept. 1616 te Castres in Languedoc geboren. Twintig jaren oud, begaf hij zich naar Genève, om in de theologie te studeren. Hier ontwikkelde hij reeds vroeg ongemeene kennis, zoodat hem het onderwijs in de grieksche taal werd opgedragen. Drie jaren daarna werd hij er tot hoogleeraar in de godgeleerdheid en predikant bij die gemeente benoemd. Zijne buitengewone welsprekendheid wekte aan de eene zijde den naijver van sommigen op, doch aan de andere zijde berokkende hem zijn gedrag omtrent de andere sekse en zijne ligtzinnige godsdienstige denkwijze vele verwijtingen. Dit belette niet dat hij veler achting genoot en men te Genève in twee partijen, een voor en een tegen den hoogleeraar, werd verdeeld. Ondertusschen vond hij een beschermer in den beroemden Claudius Salmasius, die, vermoedt men, om den Leydschen hoogleeraar Spanheim, met wien Morus reeds te Genève in onmin was geraakt, te kwellen, al zijne pogingen inspande om den laatsgemelden een leerstoel in de theologie te Harderwijk te doen erlangen. Die voorspraak zou tot het beoogde doel hebben geleid, doch de ongunstige geruchten, die omtrent Morus in omloop gingen, werkten het tegen, Spanheim zelf riep den invloed van Joannes Smetius bij de Geldersche Curatoren ter tegenwerking in, en noemde hem: ‘ingenium ferox, turbulentum, et nova curans, quod vix Genevensi disciplina arctissima in officio contineri potest.’ Schoon het beroep te Harderwijk niet slaagde, gelukte het hem zich te Middelburg tot predikant bij de Waalsche gemeente en tot hoogleeraar in de godgeleerdheid te doen beroepen. Hij kwam met de uitstekendste getuigschriften van regtzinnigheid en aanvaardde in 1648 zijn ambt. Groot was de lof, dien hij als prediker mogt inoogsten, en dat hij, in weerwil der tegenwerking, die hij ondervond, in veler achting mogt deelen, bleek reeds bij zijne komst in Holland, toen hem een professoraat in de ge-

[p. 1069]

schiedenis aan het Athenaeum te Amsterdam werd aangeboden. Zijn verbintenis met Middelburg moest hem van dien aanbieding doen afslaan, doch drie jaren later aanvaardde hij het hem op nieuw aangeboden professoraat te Amsterdam, ofschoon hij zich vroeger ongunstig over de regering dier stad had uitgelaten. Ook hier was zijn gedrag verre van onberispelijk, en zijne handelwijs zonderling. Meer en meer werd hij als onregtzinnig bekend, zelfs zóó, dat, toen het gerucht liep, dat hij in 1653 tot hoorgleeraar in de godgeleerdheid te Leyden in aanmerking kwam, de klassis van Dordrecht een vertoog tegen zoodanige benoeming bij de Staten van Holland inleverde. Ee eerste onaangenaamheid, die hem te Amsterdam trof, was de aanval dien hij van Milton moest verduren. Die vermaarde Engelsche dichter, welke de partij van het Parlement tegen Karel I was toegedaan, meende dat Morus de maker was van een geschrift, in 1652 te 's Hage in het licht verschenen en getiteld: Clamor regii sanguinis ad coelum adversus paricidas Auglicanos, waarin Morus zeer werd beledigd, die het echter alleen aan de pers had gegeven, daar Petrus Molinacus, den zoon (du Moulin) er de autheur van was. De beledigde Brit tastte Morus met een in gal gedoopte pen aan, en zóó zwart was de teekening, die hij van hem ontwierp, en de tegen hem ingebragte beschuldigingen waren zoo zwaar, dat Curatoren van het Amsterdamsch Athenaeum het zich tot pligt rekenden hunne aandacht er op te vestigen. Morus verkreeg van hen gunstige getuigschriften, en met deze en die, welke hij in vroeger tijd bekomen had gewapend, gaf hij in 1656 te Amsterdam zijn bekend geschrift Alexandri Mori fides publica in het licht.

Tegen het eind van 1654 verkreeg hij voor vier maanden verlof naar Frankrijk te reizen, doch hij bleef een jaar op reis en bezocht Italie. Met moeite was hij in staat deze eigendunkelijke verwaarlozing van zijn ambt te verontschuldigen, en onbegrijpelijk zou het zijn, dat hij, in weerwil daarvan de gunst der Curatoren - die zelfs zijn jaargeld, toen hij voor het beroep naar Charenton bedankte, ondervond, zoo het niet zeker was, dat hij, na zijn terugkomst, zijn professoraat met den meesten ijver had waargenomen. Zulks was echter van geen langen duur. In October 1657 schreef hij uit Middelburg aan de Amsterdamsche regering, dat hij zich, ingevolge een geheimen last, hem door den Franschen gezant du Thou opgedragen, naar zijn vaderland, begaf. Zeker is het, dat hij zich door eene redevoering, bij het vertrek van dezen Ambassadeur uitgesproken, en door andere diensten in diens gunst had gedrongen. Daniel Heinsius, die deze redevoering gehoord had, schreef aan Gronovius: ‘Morus disecdentem (Thuanum) oratione panegyrica prosecutus est, in qua adulationis multum, nec parum sanc eloquentiae.’

[p. 1070]

De meeste aanleiding tot dit plotseling vertrek lag in het scherper onderzoek naar zijne zeden en godsdienstige denkwijze, door het Waalsche Consistorie en de Synode ingesteld. Bevreesd voor den uitslag, zocht hij eerst een geheime lastgeving van du Thou, en had hij het uitzigt te Parijs als predikant geplaatst te worden. In weerwil van den tegenstand van velen en ook van Synodale vergaderingen, mogt hij die betrekking erlangen. Ook hier verloochende zich zijn onrustig en zonderling karakter niet. Het berokkende hem veel verdriet, zelfs werd hij in zijn bediening geschorst, doch er weder in hersteld. Hij overleed den 28 September 1670 ten huize van de hertogin van Rohan. Zijn krankbed zou dat van eenen vromen, zijn sterfbed christelijk zijn geweest.

Bayle, die 's mans verdiensten op prijs stelde, legde deze getuigenis van hem af:

‘Mr. Morus a beaucoup d'érudition et d'éspril: peu de religion et de jugement. Il est malpropre, anbitieux, inquiet, changeant, hardi, presomptueux et irresolu. Il scait le Latin, le Grec, l'Hebreu, l'Arabe et ne scait par vivre.’

‘Fuere (schreef d'Orville) in hoc viro multae et elegantes literae, vena poëtae non proletarii, facundia admirabilis.’

Hij is nimmer gehuwd geweest. Hij schreef:

De necessariâ Dei gratiâ et libero arbitrio Disp. IV sub praesidio A. Mori. Genev. 1644, 4^o.

Oratio de pace. Genev. 1647 et 1654, 4^o. Vert. in 't Fr. Genèv. 1647, 4^o.

Calvinus, Orat. hist. et apol. Genevae hab. in qua Hugo Grotius refellitur. Gen. 1648, 4^o.

Oratio de gratia et libero arbitrio contra Dion. Patavium. Mediob. 1652 (nieuwe uitgaaf van N^o. 1 met vermeerderingen). 4^o.

Oratio de duobus Genevae miraculis Sole et Scuto. Mediob. 1652, 4^o.

Causa Dei, seu de Scriptura S. exercitationes Genevenses. Mediob. 1653, 4^o.

Fides publ. contra calumnias Joh. Miltoni scurae. Hagae Comit. 1654, 12^o.

Supplementum, ibid. 1655, 12^o.

Notae ad quaedam loca Novi foederis. Paris. 1658, 8^o. Londini 1661, 8^o. Ook in Crit. sacr. Angl. T. X. der eerste uitg. en in Observatt. select. in varia loca N.T. Hamb. 1712, door Fabricius uitgegeven 8^o., en met het Myrothecium evangelicum van Cameron. Saumuri 1677, 4^o.

Eusebii Episc. Caesar. Chronicon cum aliis ejus continuatoribus, Graec. Lat. cumque notis Jos. Scaligeri. Amsterd. 1658, fol.

Ad Es. LIII de perpessionibus et gloria Messiae notae ac deatribae. Middelb. 1653, 4^o. Amst. 1658, 4^o.

[p. 1071]

Victoria gratiae et liberi arbitrii etc. Midiob. 1652.

Sermons sur la naissance de Jean Baptiste. Gen. 1658, 1682, 8^o.

Soteria laus Christi nascentis, gedicht in 't Fr. overgezet door Pérachon. Paris 1665, 1609, 12^o. Ook gedrukt met

Epicinia super Venetorum de Turcis victoria. Paris. 1663, 4^o. 1673, 4^o.

Poëmata. Paris. 1669, 4^o.

Axiomata theologica, ook in Myrothecio evangelico.

Fragmens des sermons de Morus avec ses dernières heures. La Haye 1685, 12^o.

Derniers Discours. Amst. 1680, 12^o.

Sermons et Fragmens de sermous. Gen. 1686, 4^o.

Sept Sermons sur divers textes. Amst. 1688, 8^o:

Sermons sur le VIII Chapitre aux Romains. Amst. 1691.

Sermons choisis sur divers textes. Gen. 1694, 8^o.

Sermons sur le catechisme. Gen. 1695, 2 vol 8^o.

Sermon prinoncé à la Haye sur la mort du prince d'Orange an 1650, in het Eng. vert. door Daniel la Fite. Lond. 1694, 4^o.

Lettre à Mestrezat.

Histoire de Genève. Ms.

Causa Dei, id est de scriptura sacra exercitationes. Mediob. 1653, 4^o.

Fides publica contra Cl. Salmasium.

Zie van Lennep, Memor. Amst. Ath.. p. 51, 122, 147, 150, 166; Cocceji Anecdota, T. II. Ep. 176, 305; Syloge Burm., T. III. p. 389; Vita Clerici, vóór de Quaestiones Sacrae D. Clerici. Amst. 1685; Miereclius, Syntagma Hist. Eccl., p. 771; Panegyrique d'Alex. Morus, Amst. 1693; Hist. de l'Edit de Nantes, T. III. p. 315, 453, 454; Sorbiere, Lettres LXIV. p. 442; Tanaquil le Fèvre, Lettres, Liv. II. p. 157; Cottiby, Réplique à mr. Daillé, p. 17; Nouv. de la Républ. des Lettres. Mars. 1685, p. 533 (edit 2e); Daillé, Replique au P. Adam, P, II. p. 127; Colomiés, Biblioth. chois. p. 19; Milton, Defensio pro se, p. 23, 25, 132; Ludov. Molinaeus, Paraen. ad aedificat., p. 433; Menagìana, p. 153; Suite du Menagiana, p. 82; Senebier, Hist. litter. de Genève; Haag, La France protest., T. VIII. p. 543, 549; Symmons, Life of Milton; Oeuvres mèlees de Mr. Chevreau, p. 40, 50, 48, 49, 409; Bayle, Dict., T. III. p. 20, 22 suiv.; Biogr. Univ.; Nouv. Biogr. génér; Siegenbeek, Gesch. der Leydsche Hooges., D. I. bl. 172 verv.; Bouman, Geld. Hooges, D. II. bl. 134 verv.; Kist en Royaards, Archief, D. IV. bl. 211, D. X. bl. 316; Wagenaar, Amsterdam, D. XI. bl. 318; Comp. Gelehr. Lex., S. 1397; Jöcher; Rotermund; Moreri; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Kobus en de Rivecourt; Glasius, Godgel. Nederl.; Muller, Cat. v. portr.; Francii Poëm.; Broeckhusii Poëm.; Hoogstratani Poëm.