Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Tweede stuk

[Petronella Moens]

MOENS (Petronella), dochter van Petrus Moens en van Maria Lycklama à Nyholt, zag den 16 Nov. 1762 te Cubaart in Friesland, waar haar vader toen predikant was, htt levenslicht. Op haar vierde jaar (haar vader was toen predikant te Aardenburg), werd zij door een kwaadaardige soort van kinderpokken en tegelijk niet minder gevaarlijke scharlakenkoorts aangetast, waar uit zij haar geheele leven blind bleef.

In weerwil hare blindheid legde zij zich op de beoefening van verscheidene kunsten en wetenschappen toe, in welke alle ze uitmunte, doch vooral op de Vaderlandsche poëzij. In 1785 behaalde zij een gouden medaille bij het Amsterdamsche genootschap van taal- en letterkunde voor het gedicht de ware Christen, in 1786 een groote gouden medaille van de Portugesche synagoge te Amsterdam ter dankbetuiging van een dichtstuk, getiteld: Esther, in vier zaugen, in 1788 een zilveren schenkblad tot een geschenk van den Magistraat van Aardenburg, wegens een dichtstuk, getitelt: Eerekroon voor Aardenburg, en sedert werd zij nog negenmaal, het laatst te Antwerpen in 1840, wegens het dichtstuk Antwerpen verheerlijkt door de groote mannen, bekroond, en tot eerelid van verschillende dichtkundige genootschappen benoemd. In weerwil harer blindheid wist de begaafde vrouw de bekoorlijkheden der natuur op een uitmuntende wijze te schetsen. Talloos zijn de gedichten door haar deels afzonderlijk, deels in tijdschriften vooral in de Euphonia, jaarboekjes en elders geplaatst. Niet minder verdienstelijk maakte zij zich door het schrijven van een menigte nuttige werkjes voor de jeugd, alle bestemd om haar tot deugd en godsvrucht op te leiden en liefde voor het vaderland in te boezemen. Die liefde koesterde zij zelve in hooge mate, waarvan vooral hare Tafereelen uit de Nederlandsche Geschiedenis ten bewijze strekten. Zij hield briefwisseling met vele uitstekende mannen en vrouwen van haar tijd, stond in hooge achting bij het publiek als dichteres, schrijfster, bevorderaarster van al wat goed en edel was en christin. Zij overleed te Utrecht tusschen den 3 en 4 Jan.

[p. 907]

1843, waar hare nagedachtenis plegtig gevierd werd door de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen.

J. Decker Zimmerman sprak bij die gelegenheid eene Gedachtenis rede uit, die met de Herinneringen aangaande Petr. Moens, door W.H. Warnsinck in 1843 met haar portret is in het licht gegeven.

Zij schreef:

(en A. van Overstraten). Esther, in vier Boeken. Haarl. 1786, gr. 8^o.

Eerekrans voor Aardenburg en Bergen op Zoom. Amst. 1788, 4^o.

Ruth, in vier boeken berijmd. 's Hage en Amst. 1790, 4^o.

Dichtk. en Prosaïsche Mengelwerken. Haarl. 1790, gr. 8^o.

De Gebroeders de Witten, in vijf zangen. Utr. 1791, gr. 8^o.

Johan van Oldenbarneveld. Zaltbommel 1792, gr. 8^o.

H. de Groot, in zeven zangen met portr. Zutphen 1790, gr. 8^o.

(en B. Bosch), de nieuwe Constitutie van Frankrijk, twee dichtstukken. Amst. 1792, gr. 8^o.

Liederen voor het Vaderland. Dordr. 1792, gr. 8^o.

De geschiedenis der menschheid, in vijf zangen. Amst. 1793, gr. 8^o.

Belanglooze liefde en ware vriendschap geschetst, in brieven. Amst. 1793, gr. 8^o.

Mengebingen. Amst. 1794, gr. 3^o.

Nuttige Uitspanningen. Haarl. 1795, gr. 8^o.

Onderwijs in de godsdienst voor de jeugd. Amst. 1795, 8^o.

Vruchten der eenzaamheid. Amst. 1798, gr. 8^o.

Mijne vrije denkwijze over belangrijke onderwerpen, met plat. 's Hage 1798, gr. 8^o.

Bespiegelingen over Europa in de XVIII^e eeuw, in vier zangen. Haarl. 1802, gr. 8^o.

Letterkransje voor lieve en brave kinderen, met pl. Haarl. kl. 8^o. Haarl. 1806. 4^o. dr. Haarl. 1828.

De kleine Suse Bronkhorst, met een pl. Haarl. 1809, 1825 gr. en kl. 8^o.

Historie van den Heer Willem Erfstee, in brieven m. pl., 3 D. Zaltbommel 1809, gr. 8^o.

De twaalf maanden des jaars in bespiegelingen, vier stukken, m. pl. Haarl. 1810, gr. 8^o.

Carolina van Eldenberg, of de beproefde huwelijks-trouw, 3 D.m. pl. Amst. 1812, gr. 8^o.

Karel van Rozenburg, of de zegepraal der deugdzame liefde. Dordr. 1814, 2 D. gr. 8^o.

De Kleine Willem, of het huisgezin van den Heer Lausbach, 2^e dr. met pl. Amst. 1815, gr. 8^o.

Mengelwerk bestaande in bespiegelingen, dichtstukken, verhalen en brieven. Dordr. 1815, gr. 8^o.

[p. 908]

Aan de vrolijke bloesemknopjes der Menschelijke Maatschappij met gekl. plaatjes. Amst. 1816, 16^o.

Aardenburg, of de onbekende Volkplanting in Zuid-Amerika.

Onverwelkelijk bloemkransje voor de lieve jeugd, m. pl. Amst. 1817, 16^o.

Bloempjes der vreugde voor de lieve kindschheid m. pl. Haarl. 1817, 16^o.

Mengelpoëzij. Amst. 1819, gr. 8^o.

Herfstbloempjes voor de lieve jeugd, m. pl. Amst. 1819, 16^o.

De jonge Sophia, m. pl. Amst. 1819, 8^o.

Winterloveren, m. pl. Amst. 1820, 16^o.

Frederik Bernstein. Amst. 1822, 2 D.m. pl., gr. 8^o.

Tafereelen uit de Nederl. geschiedenis, dichterlijk geschetst voor de jeugd. Haarl. 1823, kl. 8^o., m. pl. ibid. 1829.

Dicktkundige Proeve. Amst. gr. 8^o.

(en W.H. Warnsinck Bsz.) 's menschen begin, midden en einde, m. pl. Amst. 1824, kl. 8^o.

Mevrouw Veltman en hare Voedsterlingen; een geschenk voor kinderen, m. pl. Devent. 1825, kl. 12^o.

Nieuw Nederlandsch A-B boek m. pl. Amst. 1825, kl. 8^o.

Herman en Susanna, of Tafereel van een gelukkig burgerhuisgezin. Amst. gr. 8^o.

Klein geschenk aan de Nederl. jeugd. Amst. 1825 m. pl., kl. 8^o.

Dagboek voor mijne mannelijke landgenooten. Amst. 1831, 8^o., 2 dn.

Gedichtjes en gesprekken voor kinderen. Amst. 1826, m. pl., gr. 8^o.

(en W.H. Warnsinck Bsz.), Waarheid en verdichting. Amst. 1828, gr. 8^o.

De dankbare Vriezen aan geheel Nederland; dichtstuk. Haarl. 1828, 8^o.

Letter-Looveren, gestrooid voor mijne jonge Landgenooten. Zwolle 1829 m. pl., kl. 8^o.

Legaat aan mijne Vrouwelijke Landgenooten. Amst. 1830, 8^o.

Uitboezeming aan mijn geliefd Vaderland en de Noord-Nederlanders. Haarl. 1835, gr. 8^o.

Mevrouw Liliënstal en hare kinderen, of geschenk aan mijno jeugdige vriendinnen, m.p. Amst. 1831, kl. 8^o.

Vijf verhalen, ten geschenke aan mijne leergrage Landgenooten, in uren van Uitspanning. Haarl. 1831, gr. 8^o.

Eene week in de lente op het land. Haarl. 1833, gr. 8^o.

Gelegenheids gedichtjes voor de lieve Vaderl. jeugd. Leyd. 1833, kl. 8^o.

Willem en Ada of het ongenoegzame van den natuurlijke godsdienst. Een geschenk voor mijne jonge landgenooten. Leyd. 1833.

Gebeden voor kinderen. Amst. 1834, kl. 8^o.

Gedichten, op vriendelijke uitnoodiging vervaardigd door....

[p. 909]

en gezongen bij gelegenheid der plegtige viering van het 20-jarig bestaan des departement Koevorden, behoorende tot de Maats. Tot Nut van 't Algemeen, op den 9 April 1833. Koevorden 1833, gr. 8^o.

Bij de terugkomst van de vaderl. helden Chassé en Koopman met alle de dappere verdedigers van het burgslot bij Antwerpen, uit Frankrijk, op den Vaderl. bodem. Utr. 1833, gr. 8^o.

Gedichtjes voor de vrolijke ontluikende jeugd. Haal. 1834, m. pl.

Zestal brieven over, vooral in dezen tijd, belangrijke godsdienstige onderwerpen. Amst. 1834, gr. 8^o.

Een zestal godsdienstige overdenkingen, ter bemoediging mijner lijdende natuurgenooten. Koevorden 1839, gr. 8^o.

Tweede zestal godsd. overdenkingen ter bemoediging mijner lijdende natuurgenooten. Ald. 1839, gr. 8^o.

Kleine Vertellingen voor kinderen. Deventer 1835, 16^o. m. pl.

De jonge Sophia, 2^e dr. Amst. 1837, kl. 8^o. m. pl.

Vreugdezang bij het tweede eeuwfeest van Utrechts Hoogeschool. Utr. 1837, gr. 8^o.

Zestal verhalen voor het ontluikend geslacht, door deszelfs vriendin. Amst. 1837, kl 8^o., 2^e dr. Amst. 1841.

Geschenk voor lieve kleinen, in den morgenstond des levens. Koevorden 1838, kl. 8^o.

Klein geschenk voor zoete en gehoorzame kinderen, door hunne liefh. vriendin. Koevorden 1838, kl. 8^o. m. pl.

Kleine verhalen voor lieve vaderl. kinderen. Devent. 1838, 16^o. m. pl.

Gelegenheids Gedichtjes voor de Nederl. jeugd. Nieuwe uitg. Amst. 1839, kl. 8^o.

Antwerp. verheerlijkt door de groote mannen die het heeft voortgebragt. Utr. 1840, gr. 8^o.

Nieuw geschenk aan de lieve jeugd, van hare heilbegerende vriendin. Dev. 1840, 16^o. m. pl.

Iets voor de lieve kleinen, die eerst beginnen te lezen. Koevorden 1840, kl. 8^o.

De goede grootmoeder met hare kleinkinderen. Koevordem, kl. 8^o. m. pl.

Toonen der Christel. weemoeds bij het onvoorzien overlijden van Utrechts hoogleeraar Jodicus Heringa Ez., den 18 Jan. 1840. Utr. 1840.

Eenige gedichtjes voor kinderen, als een klein geschenk. Amst. 1841, kl. 8^o.

Verhalen en Gedichtjes voor de lieve jeugd. Koevorden, kl. 8^o. m. pl.

Holl. Fr. Duits. en Eng. verhalen door Henry Brocke, T.H. Greb, Harison, Langbein, Petr. Moens en anderen. Amst. 1842, gr. 3^o.

[p. 910]

Zie Kunst- en Letterb. 1835, D. I. bl. 617, 1848, D. I. bl. 17; van der Aa, B.A.C. Woordenb.; Collot d'Escury, Holl. roem, D. bl.; van Kampen, Bekn. Gesch. d. Nederl. Lett., D. III. bl. 293; Naaml. van hoeken; Navorscher, D. VI. bl. 258, D. IX. bl. 94; Kobus en de Rivecourt, Muller, Cat. v. Portr.