Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Tweede stuk

[Adriaan Adriaansz Metius]

METIUS (Adriaan Adriaansz.), meer bekend onder den naam van Adriaan Metius, tweede zoon van den vorige, de eerste, die den naam van Metius voerde, werd den 9 December 1570 te Alkmaar geboren, bezocht eerst de latijnsche school zijner geboortestad en ontving er het onderwijs van den rector Ludolphus Potterus, van Groningen, uitgever van het Etymologicum Belgicum en van den conrector Conradus Alutarius, later predikant te Tzum. Op achtienjarigen ouderdom werd hij naar de in 1585 opgerigte hoogeschool te Franeker gezonden, om zijne groote belangstelling en grooten ijver voor de wiskunde gaven zijne medestu-

[p. 717]

denten spottenderwijze hem den bijnaam van Metius, welken bijnaam hij naderhand bleef voeren en sedert heeft beroemd gemaakt. Na zich drie jaren op de wis- en sterrekunde te hebben toegelegd, ging hij naar Leyden om de lessen van Rudolph Snellius en Ludolf van Ceulen over de wiskunde en van Pauw over de ontleedkunde te hooren. Ook werd hij door zijnen vader naar Tycho Brahé gezonden om zich te Oranienburg, op het eiland Hween in de Sont gelegen, in de praktische sterrekunde te bekwamen; vervolgens (na 1597) bezocht hij nog de hoogescholen te Rostock en te Jena, waar hij met goed gevolg openbare lessen gaf. Bij zijne terugkomst in het moederland werd hij door prins Maurits tot het opmeten en in kaart brengen van vestingen en andere belangrijke diensten gebruikt. Door invloed van graaf Willem Lodewijk, stadhouder van Friesland, werd hij eerst (1598) buitengewoon en in 1600 gewoon hoogleeraar in de wiskunde te Franeker. Hij kreeg bij het aanvaarden van die betrekking uitdrukkelijk in last om de wiskunde in de landtaal te onderwijzen en werd hem somtijds, voor het onderwijs in de sterrekunde eene - voor dien tijd - vrij aanzienlijke som toegestaan om sterrekundige instrumenten, onder zijn toezigt, te laten vervaardigen. Gedurende het bestand (1608-1620) kreeg hij aanzoek om te Leuven te komen, hetwelk hij van de hand wees. Zijne ervarenheid in de geneeskunde verschafte hem 8 Nov. 1625 de titel van Med. Doctor. Hij overleed 16 Sept. 1635. Zijn grafschrift leest men bij Vriemoet, Ath. Fris. p. 109, M. Winsemius hield den 23 Sept. op hem een lijkrede. Hij huwde 1. Jetske Andreae, 2. Cecilia Vertest. Van 1598 tot 1615 heeft hij een reeks van werken, zoo over de reken-, meet-, sterre- als zeevaartkunde, gedeeltelijk in het Latijn, gedeeltelijk in het Nederduitsch geschreven. Wij vinden de volgende vermeld:

Doctrinae Sphaericae libb. V. Franeq. 1598. 8^o. niet Francof. 1591. 8^o. zoo als Foppens wil.

Astronomiae universae Institutio libris III, quorum I Sphaerae disciplinam tradet: II Fabricam Planisphaerii et Trigonometriam Astronomicam III. Historiam Astronomicam, astrorum situm ac motum. Franeq. 1605. 8^o. Mogelijk dezelfde uitgaaf.

Institutionum Astronomicarum Libri III. Quibus accessit Tractatus de Novis Authoris Instrumentis, et modo, quo stellarum fixarum situs motusque solis per eadem observantur. Franeq. 1606, 1608. 8^o.

Institutiones Astronomicae et Geographicae, Fondamentale ende grondelycke onderwysinge van de sterrekonst, beschreven door D. Adrianum Metium, Alcmarianum Matheseos Professorem in de universiteyt van Frieslandt. Franek. 1614, met zijn fraai portret, vermoedelijk door Chrispijn van de Passe.

Arithmetica et Geometria Practica. Franeq. 1611 4^o. (multo auct.)

[p. 718]

Arithmeticae libri II et Geometriae libri VI. Lugd. Bat. 1626, 1640. 4^o.

Geometriae Practicae P.V. Franeq. 1620, 1625. - Geometricae practicae Pars I et II, quae rei cujusvis mensurabilis vim, proprietates et habitudines interpretatur et exercet. Franeq. 1625. 4^o. - Geometriae practicae pars quinta, continens problemata astronomica geometricè delineata et arithmeticè resoluta. Franeq. 1625. 4^o.

De Gemino usu utriusque Globi 1615. 4^o. Dit boek is in het lat. vertaald door Bernard Schotanus J.U.D. vervolgens hoogleeraar. Metius gaf eene tweede editie van den holl. tekst, getiteld: Fundamenteele onderwyzing van de sterrekonst en beschrijving der Aarde, door het gebruik der Hemelsche en Aardsche globen. Mitsgaders onderregting van de konst der zee-vaart; met nieuw gepractiseerde instrumenten en regelen. Franek. 1614. 4^o. vermeerderd door Metius, in Doctrina sciatericorum, vervolgens op nieuw in het latijn. Franeq. 1624. 4^o.

Praxis nova Geometrica per usum circini et Regulae proportionalis. Uit het latijn door P. Baerdt, met den titel: Maetconstigh Liniael ofte proportionalen rij in de platten passer, alsmede sterckten-bouwinghe. Franeker 1626. 4^o.

‘Cujus libri (schreef Vriemoet) in Dedicatione, inventum in Gallilaeo de Gallilaeis usum circini proportionalis, defectu quodam laborantem, transferendo ad Regulam, quod tot saeculis abstrusum et latens fuerat, bono saeculi, quasi nova fati largitione, sua industria patefactum, dicit Queritur vero in Dedic. Arithmet. et Geometriae, an. 1626, hoc novum inventum invidia temporum quosdam per imperitiam non iusto pretio aestimasse, ac magni secreti arcanum magnitudine libelli metiri voluisse. Additum quoque Tractatum de Arte Navigandi multa iniquitate fati exceptum fuise ab invidis et ignorantiae magistris.’

Astronomiae brevis, civilis delucida constitutio etc. 1606.

Calendarium perpetuum articulis digitorum computandum. Roter. 1627. 8^o.

Eeuwighe hant-calender. Amst. 1627. 8^o.

Liber de trigonometria planorum. Primum mobile, astronomicè sciographicè, et hydrographicè explicatum. Amst. Franeq. 1631. 4^o.

Nieuwe Geographische onderwyzinghe. Franek. 1614. 4^o. m. pl.

Gebruik van het Astrolabium, Globen. 1627. 4^o.

Stok-rekening en Sterkten-bouwing (uit de Geometria practica).

Mensura geogr. et usus globi terr. Fran. 4^o.

Het tweede tractaat van de proprieteyt, eygenschappen, solutie ende ontsluytinghe der Sphaerische triangulen, midtsgaders een figuurlycke aenwysinghe, hoe door deselve alle astronomische ende geographische quaestien ofte vnaeghstukken solveert worden. Franek. 1627.

Het derde tractaat van 't opmaken ende het ghebruyck des particulieren astrolabiums. Franek. 1627.

[p. 719]

Opera omnia Astronomica, addito libro de theoria et motu solis. Amst. 1633. 4^o.

Hij en Gerh. Freitag zouden ook de schrijvers zijn der Tabulae Geographicae Frisiae, voor het Chronicum Pierii Winsemii.

Manuale arithmeticae et geometricae practicae. Amst. 1634.

De Munitionibus. L.B.

Zie Sweertli, Ath. Belg. p. 100; Val. Andr. Bibl. Belg. p. 14; Foppens, Bibl. Belg. T. I. p. 354; Vossius, de Scient. Mathem. C. XVI. § 44, p. 70; B. XXVIII. § 12, p. 116; C. XXXVI. § 51, p. 201; Vriemoet, Ath. Fris. p. 98-112; G. Krantsius ad Conringium, Saec. XVII. C. II. p. 202-13; Saxe, Onom. T. IV. p. 91; M. Winsemii, Orat. Funebr. in obitum celeb. et praest. corr, D.A. Metii, Doct. Med. et Math. prof. claris., Nic. Blancardi, Paneg. pro festo Saeculari Acad. Franeq. p. 23, 24; Kronyck van Alckmaer, bl. 115, 116; S. van Eikelenberg, Alkmaar en zijne Geschiedenissen, D. III. bl. 160; van Swinden, Meetkunde 2e druk, Aanwijzing der wiskundigen, bl. XXVII; Verslag 1847-1848 als voren; vun Kampen, Bekn. Gesch. d. Lett. en Wetens. D. I. bl. 325, 326; Verslag v.h. Friesch Genoots. 1862-1864, bl. 58; Rotermund en Adelung, i.v.; Meijers Conv. Lexic.; Poggendorff, Handw. T. II. S. 139; Cat. Bibl. Bunav. T. I. vol. II. p. 1440; Cat. Bibl. publ. Leyd. p. 177, 192; Cath. Thys. p. 41; Cat. de Crane, p. 48; Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt.