Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Nicolaus Lyranus of de Lyra]

LYRANUS (Nicolaus) of de Lyra, volgens sommigen de Lyre in het kerspel van Evreux, doch volgens Erasmus, Drusius en anderen te Lier in Brabant, in het laatst der dertiende eeuw uit Joodsche ouders geboren. Herman van der Hardt houdt hem voor dezelfde met Nicolaus Exjudaeus, die vroeger Donim of Mahim heette, Christen werd, en wiens met den Jood Jechiel gehoudene disputatien in Wagenseils' Tela Ignea Satanae voorkomen. Trithemius hield hem voor een Engelschman. Hij nam in 1291 het kleed der Franciscanen aan, werd te Parijs doctor in de godgeleerdheid, onderwees de godgeleerdheid in het klooster zijner orde, werd provinciaal van Bourgogne en stierf 14, volgens sommigen 23 October 1340, volgens anderen 1349 (het zelfde jaar, waarin Geert Groete het levenslicht zag.) Lyranus was een zeer geleerd man en baarde door zijne schriften

[p. 828]

den weg voor de hervorming. Hij ontving den bijnaam van doctor plenus et utilis en wordt voor een voorlooper van Luther gehouden. Bekend is het spreekwoord Si Lyra non lirasset, Lutherus non saltasset. Val. Andreas, die tegen zijne gewoonte, breedvoerig over dezen schrijver handelt, vermeldt, gelijk ook Franc. Sweertius, zijn grafschrift. H. Reinhard schreef een Elogium op hem, dat voorkomt in zijn Pentas conatium sacrorum. Lipsiae, 1709, 8^o.

Men heeft van hem Biblia Sacra cum interpretationibus et postillis, Romae, 1471-1472, 5 vol. in fol., herdrukt te Venetië met den titel van Postillae perpetuae in Vetus et Novum Testamentum, etc. 1482, 4 vol. in fol. 1482-1483, 3 vol. fol., voorts met den titel: Postillae in Vetus et Novum Testamentum c. accedit etc. Pauli (de S. Maria) Burgensis et M. Doringii Argentorati. Joh. Mentelius, 1472 in fol., Norimbergae, A. Koburger, 1481 in fol. Postilla super IV Evangeliis c. addit. Pauli Burgensis et cum replicat. Matth. Doringk, Mantuae, P.J. de Purbach, 1477 in fol. Coloniae, ap. Lyskerchen (u. Zell) 1481 in fol. - Postilla super Epistolis Pauli c. addit. Pauli Burgensis et replicat P.J. de Purpach, 1478 in fol., in het Fransch overgezet door P. Desrey, Troyes, 1492, 5 vol. in fol. Paris, 1510-12, 5 vol. in fol. Deze comment. van Lyrenus, waaraan hij van 1293-1330 arbeidde, werd zeer geacht, en is geheel of gedeeltelijk opgenomen in de Bibl. max. Paris, 1660, 19 vol. in fol.

Disputatio contra perfidiam Judaeorum.

Quaestio de incarnatione verbi adversus Judaeos.

Probatio adventus Christi per Scripturas in Judaeis receptas. Mogelijk hetzelfde met De Messiâ ejusque adventu praeterito etc. aan het einde der Postillae, Venet. 1481. Franc. 1602, etc.

Contemplatio de vita et gestis S. Francisci.

De idoneo ministrante et suscipiente Sacramentum.

Praeceptorium sive expositio in Decalogum, Colon. H. Bomgart de Ketwych, 1495, 1496, 8^o.

Tractatus de differentia nostrae translationis ab hebraica litera in V. Testamento.

De Unione Dei.

Liber differentiarum V. et N. Testamenti.

Liber de Corpore Christi.

Commentarii in 4 libros Sententiarum.

Quaestio de probatione per scripturas a Judaeis receptas, quod Mysterium Christi sit impletum, Colon. Arn. Cher. Hoernen, 1471 in fol.

Quodlibeta Theologica.

Tractatus de animae claustro.

Sermones.

Le psaultier auecques lexposition sur de lira en francoys

[p. 829]

(au verso du dernier fo. du 2 vol.) cy finist la translatio en francoys de postille sur le liure des pseaulmes compose p. maestre nichole de lire imprime par pierre le rouge, libraire et imprimeur du roy nostre syre (z.j. omstreeks 1490, 2 vol. in fol. goth.)

Zie Bibl. Univ.; Jöcher, Gelehr. Lex.; Erasmi, Epist. ad Aug. Eugubinum; J. Drusius, de Nomine Dei tetragram. et Comment. ad loca diffic. Genes. C. XV; Franc. Sweertius, Epitaph. Willotius, Lib. de Script. Franc.; Val. Andreas, Bibl. Belg. p. 690, 691; Brunet, Man. du Libraire, T. II. p. 338; Cat. Libr. sec XV impr. quot quot in Bibl. Reg. Hag. serv. N^o. 647, 663, 778, 108, 779, 730, 860; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. Gesch. inzond. in Ned. D. I bl. 387, D. II. bl. 268; Ned. Arch. voor Kerk. Ges. D. IV. bl. 299.