Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Abraham van Stipriaan Luiscius]

LUISCIUS (Abraham van Stipriaan), werd den 10den October 1753 te Oudewater uit brave burgerouders geboren. Reeds vroeg toonde hij veel lust tot de geneeskunst, en op zijn 13de jaar, werd hij onder opzigt en leiding van W. Servaas, med. dr. te Delfshaven, gesteld. Hier ontving hij onderwijs in de Latijnsche en Grieksche taal en in alle voorbereidende wetenschappen der geneeskunde. In 1784 werd hij student aan de Leydsche hoogeschool, en reeds drie jaren later deed hij zijn doctoraal examen, met vrijlating tot den hoogsten graad van promotie, more majorum, toen ingevoerd. Na 31 Mei 1788 zijne dissertatie, bevattende Observationes chemicas de quibusdam salibus essentialibus vegitabilium, in het openbaar verdedigd te hebben, zette hij zich in het volgende te Delft als geneesheer neder, waar hem in 1789 de post van lector in de scheikunde opgedragen werd, welke betrekking hij met een Redevoering over het nut der Scheikunde in het algemeen en derzelver invloed op de Geneeskunst in het bijzonder aanvaardde. Reeds spoedig gaf hij bewijzen van zijn nuttig werkzaam leven, de voortzetting zijner studiën en de uitbreiding zijner verkregene kennis, door met zijn boezemvriend A. Bondt, med. dr. te Amsterdam, gemeenschappelijk te bewerken eene prijsverhandeling over de natuur- en scheikundige eigenschappen van de melk der vrouwen, koeijen, geiten, ezelinnen, schapen en paarden, die in 1790 door de Koninklijke Maatschappij der Geneeskunst te Parijs met goud werd bekroond. Zes jaren later schonk het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam, hem den dubbelen gouden eereprijs voor zijne verhandeling over de oorzaken der verrotting in plantaardige en dierlijke Zelfstandigheden. Ook wijdde hij den tijd, die hem van zijne beroepsbezigheden overschoot, aan het verzamelen van bouwstoffen en het leveren van bijdragen voor de toenmaals te Delft uitkomende Scheikundige Bibliotheek, waarvan hij de redacteur was. In 1801 vereenigde hij zich met de geneesheeren Ontijd, Maquelyn en van Heekeren, tot het uitgeven van een geneeskundig tijdschrift, onder den naam van Geneeskundig Magazijn, dat, ook na den dood van Dr. J. van Heekeren, tot in 1815 werd voortgezet, toen zijne uitgestrekte beroepsbezigheden hen noodzaakten deze arbeid te staken. Zijne beantwoording der vraag, welke nuttige kundigheden kan de Geneeskunst trekken uit de nieuwe Scheikundige kennis van de rotting ten aanzien van den aard, de

[p. 720]

oorzaken, voorbchoeding en geneeswijze der rotziekte, werd door het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam in 1801 met een zilveren medaille bekroond. In het daaropvolgende jaar vertaalde hij de zoo beroemde verhandeling van L.B. Guyton Morveau, over de middelen om de lucht te zuiveren, de besmetting voor te komen en derzelver voortgang te stuiten, uit het Fransch, en gaf ze in het licht, vermeerderd met de voorrede en aanteekeningen uit de Hoogd. overzetting van den hoogleeraar Pfaff en voorzien met eenige eigene aanmerkingen. In den Konst- en Letterbode van het jaar 1804, No. 10, komt een brief voor, door hem geschreven aan den Leydschen hoogleeraar Oosterdijk over eene door dien geleerde medegedeelde waarneming over de inenting der kinderziekte in eene gevaccineerde, en in hetzelfde Tijdschrift, jaarg. 1826, No. 49 en 52, ter gelegenheid der heerschende ziekte in Groningen en Vriesland, niet alleen van hem een brief ter aanprijzing der Guytonsche berookingen, maar ook eene beschrijving van een berookingstoestel in het groot, door hem uitgedacht.

Ook was Luiscius de uitvinder van eenen Bathometer, waarvan het eerste model, ten blijke dat hij insgelijks aan de kunstdraaibank de bedreven man was, geheel door hem vervaardigd werd. Hij deelde deze vinding aan de geleerde wereld mede, in het jaar 1805, in eene verhandeling, getiteld: Zeepeiler of Bathometer, waarmede men alle diepten der zeeën kan afmeten, voorafgegaan door een kort Geologisch overzigt van den Aardkloot, in zoo ver zulks bij dat onderwijs te pas komt. In hetzelfde jaar 1805 behaalde hij, boven acht en twintig, zoo in- als buitenlandsche mededingers, den eereprijs van f 2000, wegens het beantwoorden eener, op last van het gouvernement, in 1798 door de Nederl. Huishoudelijke Maatschappij te Haarlem, uitgeschreven prijsvraag: over de middelen om rottend, bedorven en stinkend water tot goed en drinkbaar water te herstellen. In 1808 behaalde hij de gouden medaille op de door de Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem uitgeschreven prijsvraag: over het bederf in stilstaand en zuiver water en de middelen om hetzelve daartegen te bewaren, en in 1824 op de door dezelfde maatschappij voorgestelde vraag: hoe verre is het bewezen dat de Guytonsche berookingen met het gaz muriatique oxygené (cholorine) in het werk gesteld, gediend hebben om de verbreiding van besmettelijke ziekten te stuiten? Voor welke besmettelijke zickten verdient dat gaz verder beproefd te worden? Wat is er bij zoodanige beproevingen in acht te nemen? En welke voorzorgen zouden er aangewend of inrigtingen vastgesteld kunnen worden, om de gemelde berookingen meer algemeen in de huizen, waarin die besmettelijke ziekten ontstaan, van welke het bewezen of hoogst waarschijnlijk is, dat de voortgang door zoodanige berookingen

[p. 721]

kan gestuit worden, onverwijld, en zoo als het behoort, in gebruik te brengen.

Dat Luiscius een ijverig voorstander der koepokinenting was en haar door raad en daad bevorderde, blijkt uit zijne in 1818 en 1826 in het licht gegeven stukjes, getiteld: de waarde der koepokinenting gehandhaafd en op nieuw aanbevolen aan ouders en kunstgenooten en de noodzakelijkheid om de verspreiding der kinderziekte aanmerkelijk te verminderen en de besmetting daarvan krachtdadiger en zekerder te beletten.

Het Gouvernement stelde er prijs op van 's mans buitengewone gaven tot algemeen welzijn gebruik te maken. Meermalen werd hem de waardigheid van hoogleeraar aan onze hoogescholen aangeboden, doch hij bedankte voor deze onderscheiding, even als in 1807 voor zijne aanstelling tot geneesheer der infanterie en van het Huis des konings. Maar na de invoering der geneeskundige staatsregeling in deze gewesten, was hij, sedert 1801, lid der Provinciale Geneeskundige Commissie, in 's Hage zitting hebbende, en bekleedde hij bij haar van 1801-1814 het vice-praesidium, toen hem, na het overlijden van den president Dr. Mirandolle van Ghert, door den Minister van Binnenlandsche Zaken de post van voorzitter werd opgedragen, in welke betrekking hij vervolgens jaarlijks op nieuw is benoemd geworden. Overigens was S. Luiscius buitengewoon correspondent der Kon. Maats. van Geneeskunde te Parijs, lid van het Bataafsch Genootschap van Proefonderv. Wijsbegeerte, van het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen, van de Holl. Maatschappij te Haarlem, van het Prov. Utr. Genootschap, correspondent, later lid van het Kon. Ned. Instituut, corresp. lid van het Bat. Genootschap, lid der Maatschappij van Ned. Letterkunde, en sedert 1826 ridder van den Ned. Leeuw. Hij huwde 11 Augustus 1788 Theodora Jacoba Luiscius, welker familienaam hij, op verzoek, bij den zijnen voegde. Na haar dood (1793) hertrouwde hij 20 Mei 1796 met Gertrude Diodati, uit welks huwelijk verscheidene kinderen gesproten zijn, van welke bij zijn dood drie zonen en twee dochters in leven waren. Hij overleed den 2den Mei 1829, in den ouderdom van ruim 65 jaren. Behalve de genoemde werken, gaf hij in het licht:

In Geneeskundig Magazijn:

Over de natuurlijke historie der drekstoffen van den mensch.

Twee waarnemingen van een gesloten aars.

Over de bereiding en het gebruik der Carbonas Potassae.

Over de middelen om de lucht te zuiveren door de Guytonsche berookingen.

Iets over de moeijelijkheden en beletselen ter ontdekking van den steen in de blaas, zoo voor als na de operatie en de noodzakelijkheid om deszelfs ligging wel te kennen, wil men met eenige zekerheid de uithaling daarvan berekenen.

[p. 722]

Twee korte bijdragen tot de geneeskundige Historie van het gebruik van het Semen phellandrii.

Bijdrage tot de kennis van de verlamming der onderste ledematen, welke door Pott beschreven is.

Galvanische proeven.

Eene zeldzame soort van hemiplegia symptomatica enz.

Middel van Beck tegen den lindworm.

In Konst- en Letterbode:

1800. Kort bericht aangaande de inenting der kinderpokjes in het Weeshuis te Delft.

1798. Middag, om het loogzout luchtzuur water (aqua mephitica alcalina) gemakkelijk en min kostbaar saam te stellen.

Kort bericht ter aankondiging der verkrijgbaarheid van het luchtzuure vast planten- (alc. veg aërat.) in het mijnstoffelijk loogzout (alc. min. aërat.)

Korte herinnering en opwekking om te trachten de besmetting van het roodvonk te voorkomen of te matigen door middel van salpeterzuur dampen.

Aanmerkelijk voorval eener groote hoeveelheid geloosde zanderige en steenagtige stoffe, door het gebruik van het alc. reg. aërat. (carb. potassae) genezen.

M.G. Thilenius gaf eene Beschrijving van het Fachinger mineraalwater en deszelfs heilzame werkingen. Benevens verhandeling over de gemakkelijke en min kostbare samenstelling van het loogzoutig luchtzuurwater (aqua nephitica alcalina) door middel van het Fachingerwater, van A. van Stipriaan Luiscius, Amst. 1800. 8^o.

Zie Konst- en Lett. 1829; Burman, Ges. der Geld. Hoog.; Holtrop, Bibl. Medico-Chirurg. p. 203, 204; Brinkman, Naaml. van Boek.