Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Pieter Loyselleur]

LOYSELLEUR (Pieter), of Loiseleur de Villiers of Villers, ook Losellerius, Villerius, insgelijks bekend onder den naam van Peter Viller, Villers, de Vilers, de Villers, Villiers en L'Oyseleur, werd omstreeks 1530 te Rijssel geboren. Waarschijnlijk verlieten zijne ouders, na het plakaat van Sept. 1540, Vlaanderen. Voor de balie bestemd, studeerde hij in 1552 te Orleans. Wij ontmoeten hem het eerst als advokaat voor het Parlement te Parijs, van waar hij, door de hevige vervolgingen tegen de Protestanten gedwongen, de wijk nam naar Genève. Hier had Beza zulk een invloed op den geboren edelman, dat hij op zijn raad zich aan de predikdienst wijdde. Hij keerde vervolgens naar Frankrijk terug van plan er het Evangelie te verkondigen. Andelot nam hem met zich naar Bretagne. Hij predikte met een goed gevolg te Croisic en stichtteer in 1558 eene gemeente. Een oproer aldaar uitgebarsten, bewoog hem het beroep naar Rouaan aan te nemen. De Bartholomeusnacht verdreef Loyselleur van daar. Hij zocht eene schuilplaatt op het buitenverblijf la rivière-Bourdet, doch werd met zijn gezin van daar verdreven. In 1573 bekleedde hij te Londen het ambt van hoogleeraar in de godgeleerdheid, arbeidde hij aan eene uitgave van het N.T. in het Grieksch en bevorderde hij de belangen van den prins van Condé bij de koningin van Engeland. Ook Willem I voor de Nederlanden uitheemschen bijstand behoevende en tusschen Frankrijk en Engeland wijfelende, wendde zich tot hem. Ernstig ontraadde hij elke verbindtenis

[p. 671]

met Engeland, van waar geen wezenlijke hulp was te wachten, en hoezeer de prins dien raad niet in alles volgde, kon Loyselleur niet met vrucht in een land blijven, over welks regering hij zich niet gunstig had uitgelaten.

Vermoedelijk werd hij omstreeks 1575 hofprediker en geheimraad van Willem I, hield hij zich van dien tijd af in Nederland op, en bewees belangrijke diensten, zoo aan de grondlegger onzer vrijheid als aan de Nederlandsche hervormde kerk. Nu eens ontmoeten wij hem in die betrekking te Delft, dan te Dordrecht, te Middelburg, vooral te Antwerpen, waar hij zich ook in 1584, tijdens den moord van Oranje te Delft, bevond. Vergeefsch waren nu de pogingen om hem te bewegen naar Frankrijk, ten dienste van Henrik van Navarre, terug te keeren, hij bleef in ons vaderland en stond Maurits als geheimraad ter zijde. Hij trad echter, daar hij de partij van hen, die hulp van Frankrijk begeerden, begunstigde, meer er meer, en vooral toen de Engelsche partij zegepraalde en Leycester overkwam, op den achtergrond, en vertoefde even als Louise de Coligny, meest in Zeeland, te Westhove op Walcheren, vroeger een bisschoppelijk kasteel en leengoed. Hij overleed aldaar in November 1590, volgens Haag in 1593, en werd den 28sten van die maand in de St. Pieterskerk bijgezet. Te Genève was hij met Jeanne de Brichanteau, dochter van den ridder Charles, heer van St. Martin en Nigonets, even als hij om het geloof uit Frankrijk geweken, gehuwd. Onzeker is het of hij zonen heeft nagelaten, doch zeker is het dat hij twee dochters had, van welke de eene met mr. Pieter van der Baerse, de andere met den heer du Quesnel huwde. Hij was een man van even grondige geleerdheid als van verlichte denkwijze, niet minder als staatkundige dan als godgeleerde beroemd. Van zijn geleerdheid leverde hij proeven zijner bijbelstudie in zijne uitgave van het N.T. aan Hendrik Hastings III, graaf van Huntingdon, den milden beschermer der naar Engeland gevlugte predikanten, opgedragen. Van zijne gematigdheid en liberalen zin getuigt zijn werkje Ratio ineundae concordiae inter ecclesias reformatas sive quibus modis occurri possit mirificis artibus quibus pontificii per quosdam imprudentes theologos universas Christi ecclesias potissimum autem et primum germanicas pessundare conantur, in 1579 tegen de bekende Formula concordiae in 1577 in het klooster Bergen bij Maagdenburg opgesteld, met hoogen ernst en met diepe verontwaardiging jegens hen, wie om ingebeelde regtzinnigheid de rust der kerk verstoorden, geschreven. Afzonderlijk verdedigde hij de door de Formula Bergensis aangevallen Hervormde kerk in Reformatarum in Belgio ecclesiarum epistola aplogetica ad et contra auctores libri Bergensis dicti ‘Concordia,’ even als het vorige, door Gerdes opgenomen in zijn Scrin. antiq. T. I. p. 125 seqq.

[p. 672]

door L.G. van Renesse, Breda, 1661, op nieuw uitgegeven, door Jeremias Bastingius in het Ned. vertaald (Sendtbrief der Nederl. predikanten aan den Instelderen van 't Concordieboek, Antw. 1580, geplaatst voor zijne verklaring van den Heidelb. Catechismus en ook in het Hoogd. overgezet. Brandt en Glasius deelden een uittreksel van dit hoogst merkwaardig gedenkstuk mede.

Als godgeleerde stond hij op een Calvinistisch standpunt, doch was vreemd aan alle hevigheid. Gematigd en alleen Gods Woord voor den regel des geloofs erkennende, stond hij lijnregt tegenover Datheen, Moded en anderen. Dienzelfden liberalen zin ontwikkelde hij aan den avond van zijn leven in zijne Theses de libero arbitrio, Hagae Com. 1587, opgedragen aan van der Mijle.

Hij had het grootste deel aan het

Apologeticus libellus Arausionensis Principis adversus edictum regis Hispaniarum, quo is Arausionensem proscripserat, in 1581 in het Latijn, Fransch en Nederduitsch uitgegeven en schreef nog:

Petri Villerii et Joh. Taffini responsum de pace religionis cum pontificiis ineundâ. Item de pace restituendis templis quae per tumultum pontificiis adempta sunt, in Gendesii Scrin. ant.

Advys vau Pierre l'Oiseleur, Heer van Villiers en Westhoven, Raad en Hofprediker van Willem I, prins van Oranje, aan dien vorst gegeven over het stuk van verdraagzaamheid in den Godsdienst en het handelen met den Hertog van Anjou 17 Maart 1580 (in het Fr.) in van der Spiegel's Bundel van Onuitg. Stukken, D. II. bl. 262 volgg., en in Archives de la maison d'Orange, T. VII. p. 244 suiv. Hij zelf noemt het un petit discours faict en hate.

Cort verhaal enz. omtrent den moord aan den Prins gepleegd door B. Gerards.

De titel van zijne uitgave van het N.T. is:

Novum Jesu Christi Testamentum, Graecè et Latinè, Theodoro Beza interprete. Additae sunt ab eodem summae brevedoctrinae unoquoque Euangeliorum et Actorum loco compres hensae. Item methodi Apostolicarum epistolarum brevis explicatio. Huic autem editioni, praeter multorum locorum recognitionem, accesserunt breves difficiliorum phraseôn expositiones et aliae quaedam annotatiunculae, cum ex majoribus ipsius Bezae annotationibus, tum aliunde excerptae.

Er bestaan vijf drukken van, de tweede van 1579, de derde onzeker, mogelijk die van 1582, de vierde die van 1599, de vijfde van 1604. Ook is er eene door Feuguieres bezorgd, van welke Paquot, Mém. T. I. p. 178 en 179, gewaagt.

N.T. Latine, ex versione et cum annotationibus Th. Bezaè, paucis etiam additis ex p. Camerarii notationibus, studio Pe-

[p. 673]

tri Loselerii Villerii, et nunc postremo Guil. Fuegeraei opera, Lond. 1587.

Hij voerde eene uitgebreide briefwisseling. Eenige zijner brieven zijn medegedeeld door D. Heinsius in zijn Epist. vir. ill. Ook heeft men: Villerii, Epist. ad A.v.d. Myle in Epist. Select. Cent. II. p. 791, 792, 934, 935.

Zie D. Baudii, Epist. Cent I. Ep. 8; Altingii, Hist. de Eccl. Palat. p 59, 138; Gerdes, Scrin. Ant. T. I. p. 122, T. IV p. 391; Grotii, Ann. lib. III. p. 71; Revii, Dav. p. 728; Camden, Hist. Eliz P. III. p 265; Thuani, Hist. sui temp. lib. LIII. p. 10, 72; Grotii, Via ad pac p. 85; Hist. d Mart. (Genève 1619) p. 794; Supp. aux Mém. de P. de Mornay, Sieur de Plessis; Biogr Univ. i.v. Haag, La France Prot. i.v. Groen van Prinsterer, Arch. de la Maison d'Orange-Nassau, (Reg.) Brandt, Hist. der Ref D. I. bl. 564, 665, 666, 781, 783, 784, 785; Hooft, Ned. Hist bl. 744, 848, 1155; Reyd, Ned. Hist. bl. 59, 213, 214; Bor, Ned. Hist. B. XXIV. bl 80, Auth. Stukhen, D. I. bl. 63, D. VII. bl. 348; Beaufort, Lev. van Willem I, D. II. bl. 260, D III. bl. 416, 417, 561; Wagenaar, Vad. Hist. D. VII. bl. 83, 348, 476; Bilderdijk, Gesch. d Vad. D. VII. bl. 28; te Water, Verb. der Edel. D. I. bl. 109, D. III bl. 452; Broes, Marnix van Aldeg. in Voorlez. D. I. bl. 220; Siegenbeek, Redev. (1836) bl. 233, 234; Schotel, Kerk. Dordr D. I. bl. 214, 329, 330, 536; Royaards, Over de Staats Kerk-orde van 1583 in Ned. Arch. D. III bl. 305 verv Kist en Royaards, Arh. van Kerk. Ges. inz. in Ned. D. IX. bl. 203; Chron van het Hist. Gen. D. II. bl. 27; J. ab Utrecht Dresselhuis, Pieter Loseleur in Gids, 1846 No. 3, Mengelw. bl. 79 verv. Glasius, Schets. en Beeld. uit de Ned Herv. Gesch.bl. 192 verv. Godg. Ned. o.h.w. Kobus en de Rivecourt o.h.w.