Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Jodocus van Lodensteyn]

LODENSTEYN (Jodocus van), gesproten uit het oud adelijk geslacht der graven van der Marckt, werd den 16den Februarij 1620 te Delft geboren. Hij was het vierde kind van Joost Cornelisz. van Lodenstein, gezegd Barendrecht, raad, schepen en burgemeester der stad Delft en van Maria Dirksdr. van Voorburg, moeder van het nieuwe weeshuis aldaar. Zijne voorouders hadden reeds meer dan honderd jaren vóór zijne geboorte te Delft en te Leyden in de regering geweest. Zijn ouder broeder Dirk was sehepen en raad der stad en bewindhebber der Oost-Indische compagnie: zijn grootvader, Cornelis Jansz. van Lodenstein, in 1612 kerkmeester en regent van liefdadige gestichten te Delft. Hij beoefende de godgeleerde wetenschappeu onder leiding van Gijsbert Voetius te Utrecht, wiens ascetische rigting hij geheel overnam. Hierop bragt hij twee jaren te Franeker door als leerling en tijdgenoot van Coccejus. Toen was het twistvuur tusschen beide hoogleeraren nog niet uitgebroken en het Lodenstein vergund, zonder op den weg van partijschap gevoerd te worden, beider voortreffelijke gaven

[p. 541]

te genieten. Later bleek het dat hij zich meer aan de zijde van Voetius schaarde. Reeds vroeg openbaarde zich zijne ernstige en gemoedelijke rigting en koesterde hij den wensch Engeland en Schotland, waar toen bij velen eene levendige belangstelling in de ascetiek bestond, te bezoeken. Dit voornemen werd niet ten uitvoer gebragt door zijn beroep te Soetermeer en Zegwaert, waar hij den 28 Augustus 1644 bevestigd werd. In 1650 vertrok hij naar Sluis in Vlaanderen, waar hij anderhalf jaar met lust arbeidde. Sedert werd hij te Utrecht beroepen en den 17 Maart 1655 bevestigd. Deze plaats, waar hij Voetius, Essenius, van den Bogaert en andere geestverwanten, met wie hij zich kon vereenigen ten einde in de Nederlandsche kerk een inniger en hooger godsdienstig leven te doen ontwaken, aantrof, werd hem boven alle begeerlijk.

Hier ontwikkelde zich Lodensteyn in al zijne uitmuntende gaven. Wel was hij geen geleerd theologant maar te meer een practisch man. Boven alles drong hij op de beoefening der godzaligheid aan. Hij zelf gaf daarvan het voorbeeld. Zijne levenswijze was hoogst, welligt overdreven eenvoudig. Als voorstander van den echteloozen staat, was hij niet tevreden dat de hervorming het kloosterleven, dat hij liever verbeterd had gezien, had afgeschaft. Verre echter dat zijn hart voor alle andere gewaarwordingen zou gesloten zijn geweest. Hij was in elke levensbetrekking, in alle smarten en droefenissen een deelnemend en troostend vriend en leeraar. Hij was geen vijand van onschuldige scherts: ook bespeelde hij in de uren zijner ontspanning op eene voortreffelijke wijze, de lier. Hij was een man van smaak en vernuft, gemeenzaam met vroegere dichters en bevriend met de zangers zijner eeuw. Zelfs in zijn stootende mystieke denkbeelden, schrijft Witsen Geysbeek, is iets dichterlijks, waaraan zelfs de verouderde stijl geen nadeel doet Deze criticus geeft hem als godsdienstzanger een plaats onder Camphuizen.

Even gunstig is het oordeel van den hoogleeraar Siegenbeek. ‘Lodensteyns gedichten,’ schreef hij, ‘zijn wel door vele stootende en mystteke denkbeelden en uitdrukkingen ontluisterd, maar ademen nogtans een geest van gemoedelijke godsvrucht, veel dichterlijk gevoel en vernuft en wijzen hem onder de godsdienstige dichters van vroegeren tijd geen onaanzienlijke plaats toe.’ Zijne Uitspanningen werden in 1769 voor de vijftiende maal, ja nog in 1795 met verbeterde taalen spelwijze, te Utrecht herdrukt; en het 14de, 22ste, 43ste en 68ste onzer gezangen is met eenige verandering er uit overgenomen, terwijl het 21ste door Abraham Rutgers vervaardigd, eene navolging van een van Lodensteyns gezangen Hartsterkte in Jehovah getiteld, is. Op elke vrijdag hield hij stichtelijke bijeenkomsten aan zijn woning, aan welke een groot ge-

[p. 542]

tal leden der Utrechtsche gemeente en ook studenten deelnamen, waarbij hij geene dogmatiek, maar de beoefening des christendoms, ook met behandeling van ingewikkelde gewetensvragen, voordroeg. Bovendien hield hij voor studenten voorlezingen over de practische godgeleerdheid. Zijne schriften waren dan ook alle van stichtelijken inhoud, behalve één enkel over het vierde gebod, waarin hij de zijde van Voetius tegen Coccejus koos. Ypey en Dermout hebben hem als godgeleerde, Heringa als volksleeraar beschouwd, terwijl zijn gewoon verblijf het Park te Utrecht L.E. Bosch aanleiden gaf tot eene levenschets van den godvruchtigen leeraar en gevierden dichter. Lodensteyn overleed den 6 Augustus 1677. Zijn sterven was als zijn leven, voorbeeldig, stichtelijk, christelijk. Zijn overschot werd in het familiegraf te Delft bijgezet. Zijn afbeelding bestaat in prent.

Hij schreef:

J. van den Bogaerts laatste Uyren, Utr. 1663.

Opdragt van een Christens tydlycke goederen aan haar Eygenaar, ofte Schrift- en Regtmatig oordeel nopende derselver eygendom en bestel enz., in Digt en in Proza, Utr. 1673. 4^o.

Vredeschrift, Delft, 1615. 4^o.

Weegschaal van de onvolmaaktheden der Heyligen, Utr. 1664. 12^o., Rott. 1712, Amst. 1728. 8^o. 3de dr.

Heerlykheid van een waar Christelyk leven in een waar godsaligen wandel, Amst. 1711. 8^o, Rott. 1738. 8^o.

Geestelyke opwekker voor het onverloochende doode en geestelooze Christendom, Amst. 1696, 1701; en deszelfs vervolg in 9 predikatiën, met desselfs leven en sterven, door E. van de Hooght, Amst. 1732. 8^o. 3de dr. - G.O. of tien uytgelesene Predicatiën over de Selfsverloochening, Amst. 1740; G.O. enz. en Vervolg, Amst. C. van Essen, 8^o.

Vervalle Christendom uyt hare zorgeloose doodslaap opgewekt in predikatiën, Utr. 1714, Amst. 1742. 8^o.

Lucas heylig Evangelium, Amst. 1718. 8^o., ook L. eeuwig Ev., mogelijk hetzelfde met Lucas Euangelium - berymt nevens twee predikatiën en eenige brieven.

Uitspanning behelzende Stichtelyke Liederen en andere Gedichten, 4 d. 5de dr. Amst. en Utr. 1693-1698. 8^o., Amst. 1727. 2 d. 8^o., 1739. 2 d. 8^o., 1743. 3 d. 8^o., Amst. en Rott. 1744. 2 d. 8^o. (volgens sommigen is die van 1743 de 12de dr), 1754 (13de dr.), 1769, met een Aanhangsel met muzyk, 8^o. (15de dr.), 1780 (16de dr.), Utr. 1795, met verbet. taal- en spelwyze.

Geestelyke Gedagten van 't waere Weezen van 's volks dwalingen daar over en Predicatie over Ezechiel XXXVII:6, 8, Utr. 1678. 4^o.

Zions Weeklagen, 4^o.

Monster der Nederlantsche Geschillen, 8^o.

[p. 543]

Kort en Zeedig Onderzoek van 't berigt nopens den Sabbath, waar agter is bygevoegt de laatste gedagten over de reedelykheid des Vierden Gebods, ofte verdediging van het kort en zedig onderzoek, Gron. 1746. 8^o.

Negen Predikatiën over eenige stoffen, dewelke heel zelden worden geleert, en nog minder gepractiseert. Nagezien en verrykt met een voorreden als ook met een beschrijving van den grooten zelfsverlo cheraar J. van Lodestein door Ev. v.d. Hooght, Amst. 1697. 12^o., later bij den Geestelyke Opwekker gevoegd.

Beschouwingen van Zion of aandachten en opmerkingen van den tegenwoordigen toestand van het gereformeerde Christendom gesteld in eenige Zamenspraken, reeds in 1676 en 1677 bewerkt, doch eerst na zijn dood, in 1678 uitgegeven door bezorging van den Utrechtschen boekhandelaar Willem Klerck.

Geestelijke gedagten aangaande het ware wezen van 's menschen gelukzaligheid, Utr. 1678, later (Amst. 1688) met aanteekk. van C. Brem.

Boetpredikatiën over Jerem. 45, met eene Voorrede en twee predikatiën, uitgegeven door C. Brinkman, Utr. 1779. 8^o.

Lodestein, van Rijp en van der Velde Keurstoffen, Amst. 1748.

Verdediging van de Procedure van den Magistraat in de Synode van Utrecht, tegen den kerkeraad aldaar. J. van Lodesteins Aenmerkingen op 't geen hem raekt in gemelde verdediging, Utr. 1667.

In de Speceryen-geur ofte eene verzameling van uitmuntende Gezangen uit eenige nagelatene Schriften vergadert van de Heeren A. de R. en J.G., Haarl. 1755. 12^o. komt bl. 78 voor Belydenis van Jod. Lodesteyn wegens de Letter- en Godgeleerdheid (Utr. 15 Jan. 1677) wat duydelyker voorgesteld ten dienste der waarheidlievende vromen, (Klaarenbeek, 20 Majus 1694.

In Hoffman's Verhoogde Nederland, vindt men een preek van L. over Ps. XXXIX:1, 2, 3.

Prof. Heringa bezat van hem Meditatiën gemaakt in 't jaar 1657, Leerredenen, 1664-1666, en Brieven.

Zie v. Rijp en Kruger, Lijkpred. op Lodest Lodest. Leven door E.v.d. Hooght, vóór de Geest. Opw.; Klaaglied over de dood van J.v.L. ook in het Aanh. achter zijne Uitsp. 16^o dr. bl. 462. Soerman's Kerk. Reg. bl. 46; van Rhenen, Utr. Pred. bl. 47; Ypey, Gesch. der Syst. Godgel. D. II. bl. 283, D. III. bl. 206-208, 344, 345; Gesch. der Ned. Herv. Kerk, D. III. bl. 46, 261; Aant. 62, 63; Glasius, Godgel. Ned. o.h.w. Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. Gesch. inz. in Ned. D. VIII. bl. 328; Ned. Arch. voor Kerk. Gesch. D. II. bl. 176; Borger, de Mystic. p. 69; Heringa, J. van L. beschouwd als Volks-redenaar in Kerkel. Raadw. D. IV. bl. 187; M. Goebel, Gesch. der Christ. Leb.

[p. 544]

S. 150 ff. Koelman, Pointen van nood. Ref. bl. 197; Rabus, Boekz. van Europa, 1697. bl. 163; Utr. Volks-Alm. bl. 43, (met afb. van het Park); Kort Verh. van de Toestand der Stad en Prov. van Utr. bl. 125-127; Witsen Geijsbeek, B.A.C. Woord. D. IV. bl. 205; Collot d'Escury, Holl. Roem in Kunst. en Wetens. D. IV. St. 2, bl. 426; Cappelle, Bijdr. tot de Gesch. der Wetens. en Lett. in Ned. bl. 195; Siegenbeek, Gesch der Ned. Lett. bl. 356; Schotel, Gesch. Letter- en Oudh. Avondst. bl. 113; Gesch. der Geestel. en Wereldl. Kleederdr. D. I. bl. 60; Kerk. Dordr. D. II. bl. 83; Evang. Magazijn, 1781. D. I. bl. 457 en vv. Christ. Maands. 1833. No. 5 en 7 (door A.H. Ter Hoeven); Abcoude, Arrenberg, Brinkman, Mourik en Noordbeek, Kobus en de Rivecourt, Woordenb. der Zamenl. Kok, Nieuwenhuis, Nav. D. I. bl. 378, D. II. bl. 274; Cat. der Maatsch. van Ned. Lett. D. I. bl. 240, D. II. bl. 528; Cat. J. Heringa, (hands) bl. 27, 34; Cat. de Groe, bl. 66, 70, 166, 250, 257; Cat. v.d. Aa, bl. 106; Cat. van Voorst (mss. p. 184; Zijn portret is bij zijn achterneef Pigeaud Lodensteyn te Schiedam, (geschilderd) voorhanden.