Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Philippus van Limborch]

LIMBORCH (Philippus van), zoon van Frans van Limborch, advokaat te Amsterdam, en van Geertruida Bisschop, dochter van Rem Egbertszoon Bisschop, broeder van den hoogleeraar Simon Episcopius, werd den 19den Junij 1633 te Amsterdam geboren, genoot eene wetenschappelijke opvoeding en aan het athenaeum zijner geboorteplaats het onderwijs van Vossius, Barlaeus, Senguerdus en Curcellaeus (de Courcelles) opvolger van Episcopius. Gedachtig aan het oude et alteram partem begaf hij zich omstreeks 1652 naar Utrecht, waar hij de lessen van Voet, Hoornbeek, Essenius en de Bruin bijwoonde. In 1655 werd hij proponent en hem door zijne broederschap voor eenigen tijd de predikbeurt te Haarlem opgedragen. Zich nog te jong voor de hem aangebodene plaatsing te Alkmaar achtende, sloeg hij die af en zette zijne studien voort tot in 1657, toen hij het beroep te Gouda aannam. Na een tienjarig verblijf aldaar, vertrok hij in 1667 naar de gemeente van Amsterdam. Op aanbeveling van Pontanus, die daarvan afstand deed, werd hem het onderwijs in de godgeleerdheid opgedragen. Den 19den April 1668 werd hij door de Broederschap tot hoogleeraar verkozen en bleef tot zijn overlijden, den 30sten April 1712, met hoogen lof die betrekking vervullen. Zes dagen later werd zijn lijk in de westerkerk ter aarde besteld.

Groot is de lof hem door alle zijne levensbeschrijvers gege-

[p. 452]

ven. Niet alleen had hij een edel karakter, maar hij was ook een der grootste geleerden van zijn tijd, die zich niet slechts omtrent zijn kerkgenootschap, maar omtrent de gansche geleerde wereld door zijn schriften verdienstelijk maakte. Hij was een verdienstelijk kerkelijk geschiedschrijver, een uitstekend godgeleerde, wiens dogmatische arbeid vooral op hoogen prijs werdt gesteld, een verstandig exegeet.

‘Met hem,’ schrijft zijn lofredenaar, Prof. A. des Amorie van der Hoeven, ‘begint een nieuw tijdperk der geschiedenis onzer stichting, gewis het bloeijendste en luisterrijkste dat zij heeft aan te wijzen. Waardig kweekeling van Curcellaeus, had de jeugdige van Limborch zich naar Utrechts hoogeschool begeven, om onder den beroemden Voetius zijne letteroefeningen te voltooijen, en had alzoo reeds vroeg geleerd, dat men van hem een godgeleerde mogt verwachten, die, vrij van allen sectengeest, de waarheid boven alles beminde. Gedurende het lange tijdvak van vier en veertig jaren, waarin hij als hoogleeraar aan deze kweekschool werkzaam was, heeft hij aan die verwachting, naar het oordeel van alle bevoegde regters, op de uitstekendste wijze beantwoord. Tweemaal is hij gehuwd geweest, eerst met Elisabeth van Lingen (1660), later (1674) met Cornelia van der Kerk.

Nog als proponent bezorgde hij de uitgave van Episcopius leerredenen, over het 5de hoofdstuk van Mattheus. Ook bezorgde hij het tweede deel der Opera Episcopii, waarvan de hoogleeraar Curcellaeus het eerste deel bezorgd had. Onder de papieren van zijn oom Episcopius had hij een aantal hoogst belangrijke brieven en andere stukken, betreffende de zaken der remonstranten gevonden: met behulp van Christiaan Hartzoeker, Remonstrantsch leeraar te Rotterdam, besloot hij die te rangschikken en openbaar te maken. In 1660 verschenen dien ten gevolge Praestantium ac eruditorum virorum Epistolae Ecclesiasticae et Theologicae, quorum longe major pars scripta est a Jac. Arminio, Joan. Uytenbogardo, Conr. Vorstio, Ger. Joh. Vossio, Hugo Grotio, Sim. Episcopio, Casp. Barlaeo. Amst. 8^o., vermeerderd en verbeterd 1684, fol. Edit. 3a nova augmento locupletata, Amst. Franc. Halma, 1704 fol.; een onwaardeerbaar werk voor de kerkelijke geschiedenis.

Voorts schreef hij:

Korte Wederl. van 't boeksken onlangs uitgegeven bij Jacobus Sceperus, genaamt Chrysopolerotus, waar in onder anderen gehandelt wert van de onderlinge verdraagzaamheit by forme van Samensprekinge tusschen een Remonstrant en Contra-remonstrant, te samen gestelt door Philippus van Limborch, Pred. in de Remonstrantsche Gemeente tot Gouda, Amst. 1661. 8^o.

[p. 453]

Lijkpredik. over het zalig afsterven van den Eerw. en zeer Godvruchtigen D. Joannis Ouwens, Pred. in de Remonstrantsche Gemeente tot Gouda, ontslape 19 Juni 1664, Gouda, 1664. 4^o.

Theolog. Christ., ad praxin pietatis, ac promotionem Pacis Christ. unice directa, Amst. Henr. Wetstein, 1686. 4^o. Edit. altera ab Auctore recognita et aucta, Ib. Id. 1695. fol. It. 3de edit. Ib. Sebast. Pezoldus, 1700. fol, It. Edit. 4. Acced. Relatio histor. de origine et progressu controvers. in foederato Belg. de Praedestinat., Tractatus posthumus, Amst. Rod. et Gerh. Wetstenii, 1715. fol. Dit laatste is ook afzonderlijk verschenen, Amst. 1712. 12^o., met eene lange voorrede, waarin de Remonstranten verdedigd worden tegen de Strijders Sions van Jacobus Fruytier, predikant te Rotterdam. Het is ook in het Hollandsch overgezet. Cattenburch heeft later (Amst. 1726) een Specilegium Theol. Christ. Ph. a Limborch, in het licht gezonden. Tegen het systeem heeft geschreven C. Franck, Exercit. Anti-Limborchianae, Kol. 1694. Deze dogmatische arbeid van van Limborch (ook te Amst. 1730 en te Bazel, 1735, in het licht verschenen) is zijn voortreffelijkste werk, levert het eenige volledige Remonstrantsche systema der zeventiende eeuw, en beantwoordt geheel aan zijnen titel, de praktyk der geloofswaarheden duidelijk aantoonende, de stellingen van anders denkenden met onpartijdige gematigdbeid, en veelal met hunne eigene woorden opgevende, en vrij van de schoolsche wijze van behandeling, zijner eeuw eigen. Sociniaansche denkbeelden worden er niet in aangetroffen.

De veritate religionis Christianae, amica collatio cum erudito Judaeo. Subjungitur huic libro Tractatus, cui titulus: Urielis Acosta Exemplae vitae humanae; addita est brevis refutatio argumentorum, quibus Acosta omnem Religionem revelatam impugnat. Gouda, Justus ab Hoeve, 1687, 4^o. In 1723 verscheen dit werk, waarin de hoogleeraar het Christendom zegenpralende verdedigde, tegen den geleerden Israëliet Izaak Orobio, die den kerker der Spaansche Inquisitie ontsnapt, zich als geneesheer te Amsterdam had neêrgezet, - door de zorg van J. de Goede, die er ook eene tweede voorrede bijvoegde, te Amsterdam in het Hollandsch overgezet. Limborch mogt later nog het voorregt genieten van eene twee en twintig-jarige vrouw, die bijna was overgehaald om de joodsche godsdienst te omhelzen, daarvan terug te brengen.

Het Leven van S. Episcopius gestelt voor XVII zijner predikatiën, Amst. 1693. 4^o., vermeerderd in het Latijn uitgegeven met den titel: Hist. vitae S. Episc. scripta a P. à Limborch, e Belgico in Lat. versa et ab Authore in aliquot locis aucta, Amst. 1701,

Hist. Inquisit. cui subjungitur liber sententiarum Inquisit.

[p. 454]

Tholosanae ab anno Christ. 1307 ad annum 1323, Amst. Henr. Witsten, 1692. in fol. Als eene verkorte uitgave kan men beschouwen L'Hist. de l'Inquisit. et son origine, Col. et Brux. 1693. 12^o.

Over den door den hoogleeraar F. Burman tegen v.L. ingebragte beschuldiging van Socinianismus door van der Waayen aangevallen, verdedigde hij zich in de Defensio contra J. van der Waayen iniquam criminationem, Amst. Johan. Groenewoadt, 1699. 12^o. Ook achter de derde uitgaaf van de Theol. Christ.

Welstervens Leer voor Zieken, of onderrigtinge om zieken naar de staat van hun voorgaand leven tot sterven te bereiden, Amst. 1700. 12^o.

Corumentarius in Acta Apostolorum et in Epistolas ad Romanos et ad Hebraeos, Roterod. 1711. fol.

Hij gaf ook S. Curcellaci, Opera Theologica, Amst. 1675 in het licht, en de Remonstrantsche Societeit heeft aan hem het Formulier van den Doop der bejaarden te danken.

De Bibliotheek der Remonstranten te Amsterdam bezit van hem in handschrift, behalve zijne met Clerieus gewisselde brieven:

Reformatorum de poena Haereticorum Sententia ex variïs auctoribus collecta et exemplis aliquot demonstrata.

Adversaria, 3 vol.

Virorum doctorum ad eum Epistolae.

Epistolae ex Anglia ad eum scriptae.

Twee brieven van hem aan J. Snecanus, 1664-1712.

Historia inquisitionis; cui subjungetur liber sententiarum Inquisitionis Tolosinae, Amst. 1692. Cum notis M. SS. auctoris.

J. Locke Epistolae ad Limborchium.

Kort verhaal van het eerste begin en opkomen van de nieuwe secte der Profeten of Rijnsburgers, door een oog-getuige (Passchier de Fijne), Waerstadt 1671. Hierachter H. SS. en Brieven van Camphuizen, Episcopius, Montanus, Cupus, Passchier en Limborch, alle door den laatstgenoemden geeopieerd. Op de boekverkooping bij M. Martin. Nijhoff, Dec. 1862 komt, behalve brieven van en aan Philippus van Limborch, b.v. van Jac. Joh. Batelier, Eng. van Engelen, S. Episcopius, P. de Groot, A. Poelenburg, Tuyll van Seroskerke, nog voor:

Kopien en brieven van Predikanten over tractementsverhooging; verschillende Gedichten enz. van Ph.v.L. en and. 1 vol. fol.

Zie J Clerici, Orat. Funeb. in obit. Phil. v. Limborch, defuncti d. XXX Aprilas A^o. 1712. habita die 6 Maji, quo sepultus est, ook te vinden achter de 5^o uitgaaf van Limborch's Theol. Christ.; Adr. A. Cattenburgh, Bibl. Script. Remonstr. p. 182 seqq; Saxe, Onom. Litter. T. V. p. 74; Muntanghe, Compend. Theol. Christ. passim; Clarisse, Encyclop. (Ind.); A. des Amorie van der Hoeven, Dissert. de Philippo a Limborch theologv; de Clerc, Bibliothèq. choisie, T. XXIV. p. 350 suiv.; Bibl. Univ. et Hist., T. II. Art. III. p. 21-25, T. IV. p. 11-15, T. VII. Art. IX.

[p. 455]

p. 289-330; Niceron, Mémoires, T. XI. p. 50-53; Bibl. Univ. i.v.; Paquot, Mém. pour servir à l'Hist, Littér. des Pays-Bas, T. I. p 533 suiv.; Stäudlin, Geschichte der Theol. Wissenschaften, Th. I. S. 297-303, Th. II. S. 87-90; Ypey, Geschied. d. System. Godgel. D. III. bl. 313-319; Kerkel. Gesch. d. XVIII eeuw, D. IX. bl. 221 verv.; van der Hoeven, Gedenks. v.h. Seminarium d. Remonstr. bl 42, 114, volg.; Glasius, Godgel. Nederl. o.h.w; J. Tideman, de Rem. Broeders, bl. 28, 29, 75, 229, 356, 367; Kist en Royaards, Archief d. Kerkel. Geschied. inzond. in Nederl., D. III. bl. 518, D. IV. bl. 101, 105; Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Fabricius, Bibl. Antiq. p. 505, 511; van Kampen, Geschied. d. Lett. en Wetensch., D. II. bl. 25, D. III. bl. 130; Rabus, Boekz. d. Gel. Wereld, 1693 a bl. 13, 1698 b. bl. 133, 1700, bl. 349; Cat. d. Rem. bl 17, 18; Cat. der Mautsch. van Nederl. Letterk., D. II. bl. 220, 223; Arrenberg, Naaml. van Boeken; Cat. v. Alkemade en v.d. Schilling (1848) bl. 59; Cat. v. Voorst m.s., bl. 69; Cat. d'une Collect. rem. de M. SS. vente 1-3 Dec. à la Haye, p. 23, 74.