Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Jacob van Leeuwen]

LEEUWEN (Jacob van), werd den 29sten April 1787 te Nieuwkoop in Zuid-Holland geboren, waar zijn vader Cornelis van Leeuwen burgemeester was. Zijne moeder heette Grietje Oudshoorn. Na gedurende eenige jaren te Leiden opgevoed en in de nieuwere talen onderwezen te zijn, keerde hij naar de ouderlijke woning terug, en werd op het kantoor van den notaris en secretaris dier gemeente geplaatst. Doch hij had voor die betrekking evenmin neiging als tot den landbouw, maar wel om tot het predikambt te worden opgeleid. Zijne ouders volgden zijn wensch en zonden hem naar den verdienstelijken Ecco Epkema te Hoorn, om zich onder hem in de oude talen te oefenen. In October 1808 werd hij student aan het seminarie der Remonstranten te Amsterdam, en werd binnen twee jaren tot de studie in de godgeleerdheid toegelaten. De tiercèring van lands schuldbrieven bragt het vermogen zijner ouders zulk eene schade toe, dat hij van zijn plan moest afzien en Amsterdam verlaten. Nu werd hij voorloopig, door invloed van den rector Valentinus Slothouwer te Leeuwarden, belast met de zorg voor de wetenschappelijke opleiding der kinderen van den heer Ambrosius Ayso van Boelens, vroeger raadsheer in het hof van Holland, en in dat zelfde jaar 1811 benoemd tot president der regtbank te Heerenveen, later Grietman van Opsterland, lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal enz., wonende te Olterterp. Twee jaren later werd hij tot commies-griffier bij de Regtbank te Leeuwarden en tot griffier der kamer van koophandel benoemd (Febr. en Junij 1813).

In 1817 werd hij tot procureur (voor welke betrekking hij bedankte) en den 18den Julij 1828, ten gevolge van het overlijden van Mr. D.H. Beucker Andreae, tot griffier van de Regtbank aldaar, en in 1838, bij de invoering der nieuwe organisatie, tot griffier van het Provinciaal Geregtshof van Friesland benoemd.

Van Leeuwen beoefende, niet zonder toejuiching, de dichtkunst, waarvan hij verschillende proeven heeft nagelaten, doch wijdde zich vooral aan de studie der vaderlandsche geschied-, taal- en letterkunde. Zijne voorlezingen over die onderwerpen bij de maatschappij: tot Nut van 't Algemeen, waarvan hij lid van 't bestuur, president en eindelijk (1843) buitengewoon lid van verdienste was, vonden veel bijval. Hij stichtte met Mr. A. van Halmael Jr., in 1817 te Leeuwarden gekomen, en eenige andere vrienden het Taal- en Letterkundig Genootschap Constanter. Het ijverig werken in en voor dit genootschap was bij den onderlingen naijver der leden eene leerschool,

[p. 271]

waaraan velen zich grootelijks verpligt achtten. Toen was het, dat zijne liefde voor de poëzy het voornemen opvatte, eene verzameling van alle werken der Nederl, dichters bijeen te brengen, waarin hij het later tot eene zeldzame hoogte bragt. Hij voegde hierbij eene verzameling van portretten. De geduchte watervloed van 4 Februarij 1825, die ook Friesland teisterde, gaf hem aanleiding tot het schrijven van een Geschiedkundig Tafereel van den Watervloed en de Overstroomingen in Vriesland (Leeuw. 1826. m. pl. en kaart. 8^o) met eene Inleiding, bevattende het verhaal van al de overstroomingen, die in Friesland hebben plaats gehad, met haar gevolgen en uitwerkselen. Terwijl hij deze bewerkte en kennis maakte met de bronnen tot de geschiedenis van Friesland, vatte hij het voornemen op eene uitvoerige geschiedenis dier provincie te bewerken. Dit plan mislukte, doch daarentegen mogt hij, door zijne medewerking, het Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde tot stand zien komen, aan welks werkzaamheden hij vervolgens als voorzitter van de eerste afdeeling der werkende leden, later als president tot zijn einde toe ijverig deel nam. Ook benoemde hem de gouverneur tot lid der commissie voor de Statistiek van Friesland.

Na den dood van Mr. D.H. Beucker Andreae gaf hij den catalogus van diens rijke bibliotheek in het licht, en schreef van 1830 tot 1848 een groot getal historische, letterkundige en dichterlijke bijdragen in het Mengelwerk van de Leeuwarder Courant.

In 1833 vormden van Leeuwen en van Halmael het plan een Geslacht- en Wapenboek van den Adel in Friesland te geven, en boden het met eene proeve van bewerking der ridderschap aan, doch zij waren verpligt er van af te zien, wijl deze verklaarde, als ligchaam, niet de verzochte fondsen te kunnen verschaffen. Vrijwillig deden zij van een ander plan, om eene Historische plaatsbeschrijving van Leeuwarden te geven, afstand, ten behoeve van den heer Eekhoff, die sedert jaren over dit onderwerp had verzameld. In 1834 bezorgde hij op verzoek van den boekhandelaar J. Proost eene nieuwe uitgave van het werkje It aade Friesche terp of Kronyk der Geschiedenissen van de Vrije Friezen, met belangrijke aanteekeningen en bijvoegsels (Leeuw. 1834. 8^o.) In zijne betrekking van griffier bij de Regtbank vond hij mede aanleiding tot wetenschappelijke behandeling van verschillende zaken. Zoowel het archief van het vroegere hof van Friesland, aan hetwelk vóór 1580 het provinciaal bestuur was verbonden, van den jare 1504 tot 1811, als dat van de regtbank. en vooral de 3000 folianten der Nedergeregten van dat arrondissement, in 1824 daarbij overgebragt, werden door hem, zoo veel de gebrekkige lokaliteit van het oude landshuis zulks

[p. 272]

gedoogde, in 1836 en 37 geordend en geinventariseerd. Hij leverde eene statistiek der bevolking en daarna der veroordeelden, met den aard der misdaden en straffen, van 1813 tot 1832; bewerkte registers van de sententiën van het hof van 1816 af en vervolgens tot 1846 voortgezet, en vulde de naamlijsten der raadsheeren, advokaten enz. aan, met bijvoeging van vele aanteekeningen en bijdragen omtrent geschiedenis, biographie, geregtelijke stukken enz.

Den 9den Julij 1840 benoemden hem de Staten tot archivarius van de provincie Friesland. Ten bewijze van zijne werkzaamheid gedurende de tien eerste jaren, gaf hij in 1850 een Algemeen Overzigt van den Staat, Inhoud en Organisatie van het Provinciaal Archief in het licht, en kort daarop de Beneficiaalboeken van Friesland, bevattende merkwaardige opgaven en lijsten der goederen, welke de kerken dezer provincie in 1542 in bezit hadden, met eene historische inleiding en met afdrukken van de daartoe betrekkelijke ordonnantiën. Toen in 1844 het aanzienlijkste gedeelte der bibliotheek van het voormalig athenaeum te Franeker aan de provincie Friesland was afgestaan, ten einde naar Leeuwarden te worden overgebragt, om, vereenigd met de boekerij aldaar, op het gouvernementshuis aanwezig, tot eene publieke inrigting te worden gevormd, ter aanmoediging der wetenschappen en tot verspreiding van kennis, werd daarbij het toezigt aan van Leeuwen opgedragen, en tevens het vervaardigen van het vervolg of tweede deel van den beredeneerden catalogus, door prof. J. Amersfoordt begonnen, door zijn broeder Dr. H. Amersfoordt voltooid, en kort vóór de opheffing van het athenaeum in 1842 in folio gedrukt. In 1854 mogt hij deze voltooid en den fraai uitgevoerden Catalogus der Provinciale Bibliotheek van Friesland gedrukt zien. Ook droeg hij veel bij tot de zamenstelling van Frieslands Kabinet van Oudheden, op voorstel van zijnen veeljarigen vriend Dr. J.H. Halbertsma te Deventer, ingevolge resolutie van Gedeputeerde Staten, van den 31sten Mei 1853, in vereeniging met de verzamelingen van het Friesch Genootschap, in een der andere lokalen van het paleis van justitie opgerigt.

Niettegenstaande dit alles mogt de altijd werkzame man, ook buiten ambtelijke betrekking, aan huis, te midden zijner eigene letter- en kunstschatten nog veel verrigten, hetgeen de eer van der Friezen naam en den luister hunner groote mannen kon verhoogen. Zoo was hij lid der commissie van uitgave van Jancko Doumama's Geschriften (1829-1849) en van de Vrije Fries (1837 en vv.), bewerkte eene Levensschets van Ecco Epkema, (Thet Freske Rüm, met Aanteekeningen van E. Epkema, voorafgegaan door eene Levensschets van laatstgenoemden, door J. van Leeuwen. Uitgegeven door het Prov. Friesch Gen. Work. 1835. 4^o.) het Levensberigt van Menno van

[p. 273]

Coehoorn (in handschrift nagelaten), eene Levens- en karakterschets van Onno Zwier van Haren; schreef Herinnering aan Sicco van Goslinga, als krijgs- en staatsman, bezorgde in 1844, de uitgave van het verhaal eener Bedevaart naar het H. Land, door Hessel van Martena en twee Botnia's in 1517 ondernomen; stelde den grooten Petrus Camper voor als teekenaar, schilder, plaatsnijder, boetseerder en beeldhouwer en bragt eene Hulde aan Eise Eisinga, nadat het Friesch Genootschap, op zijn voorstel, bij het graf van dezen beroemden vervaardiger van het planetarium te Franeker een gedenksteen had doen oprigten.

Ook gaf hij in de winteravond-vergaderingen, en later in de Vrije Fries proeven van bewerking van levensschetsen en karakterkundige beschouwingen van beroemde Friesche stats- en krijgslieden.

Zoo stelde hij den ambassadeur Ulbe Aylva van Burmania voor, in betrekking tot den toestand der achttiende eeuw (Herinnering aan Ulbe Aylva van Burmania, Work. 1848. 8^o.); deed belangrijke mededeelingen omtrent den generaal Hans Willem baron van Aylva en zijn geslacht, (Workum, 1850, 8^o.), het geslacht Sirtema van Grovestins en Arnoldi, (met facs., Work. 1851. 8^o.)

Behalve verschillende bijdragen in jaarboekjes gaf hij ook eene beschrijving van het Verblijf van koning Willem II in Friesland (Leeuw. 1842. 8^o.); vermeldde den lof der Friesche Stadhouders, en deelde bijzonderheden mede nopens Graaf Johan van Nassau, den Ouden, Graaf Johan Maurits van Nassau, den Brasiliaan, en Prinses Albertina Agnes; schetste het Leven en Karakter der Raadpensionarissen Johan de Witt en Caspar Fagel; spoorde bijzonderheden op omtrent de Levens der Friesche Schilders. Hij zelve beoefende de teekenkunst, was medeoprigter, lid en daarna president van de Maatschappij voor Teeken- en Schilderkunst in Friesland, en was voorzitter der rijke Tentoonstelling der Voorwerpen van Friesche Nijverheid en Kunst, in 1844.

In 1854 verpligtte hij het Friesch Genootschap door het leveren van een uitvoerig Verslag van een Handschrift van F.D. Fontein over de Saksische Regering in Friesland. Zijn laatste werk was een Alphabetisch Register of Algemeen Repertorium op het Groot Plakaat- en Charterboek van Friesland. Van Leeuwen was lid van verscheidene letterkundige Genootschappen, en ook van de Maatsch. van Ned. Letterk. te Leiden. Hij huwde, den 26sten Mei 1815, met Delia Bonga, dochter van den schilder Jacob Bonga en zuster van Simon Bonga, predikant bij de Remonstranten te Rotterdam, die hem 7 kinderen schonk. Hij overleed aan een verval van krachten den 12den Julij 1857, en werd te Huizum ter aarde besteld.

[p. 274]

Behalve de in den tekst genoemde werken zijn van hem bekend:

Op de Verlossing van Nederland in 1813, Lierzang, Leeuw. 1814.

Algemeene Staat der geborenen, gehuwden, overledenen, der echtscheidingen en buiten echt geborenen in de Provincie Vriesland over de jaren 1813 tot en met 1822, en over 1823 tot en met 1832, opgemaakt uit de Registers van den Burg. Stand; alsmede eene opgave der Bevolking, Leeuw. 1834., een half blad in plano.

Verhaal van den Giftmoord door P.S. Weijnma aan zijne vrouw gepleegd, en van zijne teregtstelling, met Bijlagen, Leeuw. 1837. 8^o.

Vaarwel aan den geëerbiedigden koning en Hoogstdesz. verh. Gemalinne, Leeuw. 1841. 4^o., waarvan slechts 8 exemplaren gedrukt zijn.

Oude Friesche Spreekwoorden, Leeuw. Cour. 1843, No. 1.

Prospectus van een Tijdschrift, onder den titel van Bijdragen voor de Geschiedenis van Friesland, Leeuw. Mei, 1842. 8^o.

De veroordeelde Dichters of het Poëten-maal in de maan, met eene plaat, (Leeuw.) overgedr. uit de Fr. Volks-Alman van 1842. 8^o.

Herinnering aan Sicco van Goslinga, als krijgs- en staatsman, Work. 1844. 8^o.

De uitgave der Benef. boeken verdedigt, Leeuw. 1850. 8^o.

Jhr. Mr. de Haen Hettema, Opene brief aan den Heer J. van Leeuwen (over het vorig stukje), Leeuw. 1851. 8^o.

Algemeen Overzigt van den Staat, Inhoud en Organisatie van het Provinciaal Archief van Friesland, Leeuw. z.j. (Sept. 1850.) 8^o.

De Gildetoren van het Groot Veerschippers-Gild te Harlingen; benevens de Drinkhoren van het St. Antonis-Gild, m. pl. Work. 1850. (Overdr. u.d. Vr. Fr.) 8^o.

Iets over P.A. de Huybert, boezemvriend van Willem van Haren, (overgedr. uit de Fr. Volks-Alm. v. 1840.) 8^o.

Zie Amst. Cour. 16 Julij 1857; W. Eekhoff, Levensb. van J. van Leeuwen in Hand. der Jaarl. Algem. Verg. v.d. Maatsch, van Ned. Lett. te Leijd. 1858; Cat. der Maatsch. van Ned. Letterk. en Verv. (Indices.)