Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Philippus à of van Lansbergen]

LANSBERGEN (Philippus à of van) zoon van Daniel Lansbergen, heer van Meulenbeke en van Pauline van den Honingh, werd in 1561 te Gend geboren. Van daar trok hij naar Frankrijk en kwam naderhand in Engeland, waar hij zich in de godgeleerdheid en wiskunde oefende. In zijn vaderland wedergekeerd, werd hij predikant te Antwerpen, en toen deze stad aan Parma was overgegeven, kreeg hij een beroep naar Amsterdam en Goes, welk laatste hij in 1586 aannam. Naderhand woonde hij te Middelburg, daar hij den 8sten November 1632 in den ouderdom van 71 jaren overleed. Hij liet bij zijne vrouw, Sara Lievaerts, tien kinderen, zes zonen en vier dochters, na, onder welke Petrus, die volgt, Philippus, die als predikant van Kloetingen, wegens de classes van Zuid-Beveland, in 1637 verscheen op den coetus van Tholen en ten jare 1638 op de Synode aldaar gehouden, en Jacobus, die volgt. Onze Lansbergen was een man van groote verdiensten en verwierf als godgeleerde, genees- en sterrekundige een grooten naam door zijne geleerde schriften, die door Foppens, Paquot en anderen zijn opgegeven. Als godgeleerde zou hij Christelycke Overdenckinge des doots, tot beteringhe des levens. Over de woorden Mosis Psalm 90 vers 12..... Van nieus overzien, enz. Middelb. voor Adr. van de Vivere, Boeckverc. aen de Burse in den vergulden Bijbel, 1604. 16^o. Middelb. 1629 in het licht hebben gegeven, doch deze zijn van den Remonstrantschen predikant Towneurius Lansbergen. Van hem zijn Sermones LII in Catechesin Religionis Christianae, quae in Belgii et Palatinatûs Ecclesiis docetur, Middelb. 1594, en in Duitschland driemaal, te Neustadt 1595, Hanau 1620, Frankfort 1621, herdrukt, en ook, door S. Ghijs, in het Nederduitsch overgezet, en te Amsterdam 1645 (3e druk) uitgegeven. Jacobus Gruterus, de raadpensionaris Roets, Petrus Bertius en zijn broeder Franciscus Lansbergen, vereerden dit werkje met hunne

[p. 155]

Grieksche en Latijnsche lofdichten. Scaliger prees meer dan eens deze leerredenen. Veel moeite werd aan Lansbergen veroorzaakt door zijne Bedenkingen op den jaarlijkschen en dagelijkschen loop des aardkloots, 1629, die hij in het Nederduitsch (Middelb. 1650, 4^o.) uitgaf en door Martinus Hortensius in het Latijn (Commentationes in motum terrae diurnum et annuum, et in verum adspectabilis Coeli typum, in quibus ἐπιστγμονιϰῶς ostenditur diurnum annuumque motum, qui apparet in sole et coelo, sed soli terrae; simulque adspectabilis Coeli typus ad vivum exprimitur, Middelb. 1630. 4^o. en door David Goubard in het Fransch (Middelb. 1633, fol.), werden overgezet. Dit boek wekte sommigen op om den stilstand der aarde te verdedigen, zoo als Phocylides, hoogleeraar te Franeker, Petrus Bartholinus, Johannes Baptista Morius en Libertus Fromondus, welke laatste wederlegd werd door Jacob Lansbergen, een uitstekend sterrekundige, die zijns vaders bedenkingen verdedigde, waar tegen Fromondus weder een boek, Vesta genoemd, in 1634 heeft geschreven.

Volgens Cornelis Snouk of zijn leermeester de hoogleeraar Luyts, zou Lansbergen om zijn gevoelen nopens den stilstand der zon en de beweging der aarde te Goes van zijn predikambt zijn ontslagen. ‘Aan de zon stilstand, aan de aarde bewegingen toe te schrijven (lezen wij in de Acad. Verhandeling van den eerste) was de dwaling van Philippus Lansbergen, in zijn boek de Uranometria-Hemel-metinghe). De godgeleerden van Zeeland oordeelden, dat zulk een boek niet kon in 't licht gegeven worden door een lid der kerke, zonder zware ergernis, waarom de schrijver is gestreept en verworpen. Toen hij zich op de synode van Zeeland beroepen wilde’; doch 's Gravezande schrijft teregt, dat de ware rede van zijn ontslag sproot uit eene politieke factie tegen hem, en zijne medeleeraars, ‘die gezamentlijk hadden verzocht aan de kiezers te Goes, dat zekere regent, zijnde, naar 't schijnt, stadsdoctor, niet tot burgemeester mogt worden aangesteld, omdat zijne regering veel onrust had veroorzaakt, en hij eertijds de geloofsgenooten had verdrukt, maar nu de Gereformeerde religie scheen toegedaan.’ Lansbergen schijnt zich niet opentlijk over zijn onregtmatig ontslag beklaagd te hebben, maar wel zijn zoon en lotgenoot Petrus, in zijnen Index Errorum coetus Zelandiae. Ook verdedigde hem Cornelius Liens, doctor in de medicijnen te Zierikzee en naderhand Drost van St. Maartensdijk, in zijn in 1614 uitgegeven geschrift Concertatio Epistolica cum adversariis Phil. Lansbergh. Zelfs binnen Goes waren er, die in het vonnis van den coetus niet konden berusten, zoo als jonkheer Jan Pietersen Cats, Dignus Keetlaar, Adriaan Wissekerke en Iman Janssen Nachtegaal, toen waarschijnlijk ouderlingen. Deze en an-

[p. 156]

deren, benevens zijn zoon Petrus, beriepen zich op de synode van Zeeland, in 1618 te Zierikzee, op welke zij wel verschenen, maar verklaarden, dat zij de zaak wilden brengen op de Nationale syncde te Dordrecht, 'tgeen echter niet is geschied.

Lansbergen gaf zich te Middelburg meest over aan de wis-, sterre- en geneeskunde, welke laatste hij aldaar, gelijk voorheen te Goes, zal hebben uitgeoefend. Hij had het genoegen dat de staten van Zeeland hem met een jaarlijksch traktement begiftigden, waarschijnlijk tot verzachting van de uitspraak over hem gedaan, die niet gevoegelijk scheen wederroepen of vernietigd te kunnen worden. Voor den aanvang van den twist te Goes, was hij in groote achting bij de aanzienlijkste staatsleden van Zeeland en bij de regering te Goes, die, op verzoek des kerkeraads aldaar om een derden predikant, zijn zoon Petrus tot zijn ambtgenoot benoemde, die te gelijk met hem in 1613 van zijne dienst werd ontslagen. De graaf van Solms, krijgsbevelhebber te Hulst, had zoo veel achting voor hem dat hij brieven schreef, om aldaar te hebben tot Minister, ‘Philippum Lansbergium’ aan de staten van Zeeland; maar deze verzochten daartoe iemand van de leeraren te Middelburg, ‘tot dat er een gedurige Minister te Hulst zoude beroepen zijn.’ De kerkelijken hielden 's mans geleerdheid en bekwaamheid in groote waarde. Hij werd verkozen tot praeses op de synode te Goes in 1597, en afgezonden als assessor op die van Veere in 1610. Zijn portret is zeer fraai door ........ gesneden.

Behalve de gemelde schriften vervaardigde hij nog:

Chronologiae Sacrae libri sex, in quibus annorum mundi series, ab orbe condito, ad eversa per Romanos Hierosolyma, novâ methodo ostenditur, Amst. 1624. 4^o. Midd. 1645. 4^o.

Cyclometriae novae libri duo, Middelb. 1616. 1628. 4^o.

Astrolabium d.i. Verklaringhe van de platte sphaere van Ptolomaeus, Middelb. 1633. 4^o. fig.

Progymnasmatum Astronomiae restitutae liber primus de motu Solis, Middelb. 1629. 4^o.

Uranometriae libri tres, in quibus lunae, solis et reliquorum planetarum et inerrantium stellarum distantiae a terra et magnitudines hactenus ignotae perspicue demonstrantur, Middelb. 1631. 4^o.

Triangulorum Geometricorum libri quatuor, Midd. 1631. 4^o.

Introductio in Quadrantem, tum Astronomicum, tum Geometricum: nec non in Astrolabium, Middelb. 1633. fol., door Goubard in het Fransch en door Joh. Franz. Sil in het Hollandsch vertaald. (Verklaeringhe van het gebruyck des Quadrants, oversien door D. Goubard, ald. 1666. Ibid. 1650. 4^o.

Later verscheen er eene overzetting van M. van Nispen met den titel Philippi Lansbergii, Astronomisch en Geometrisch Quadrant. Mitsgaders deszelfs onderwys, enz. Dordr. 1685. 4^o.

[p. 157]

Horologiographia nova, in quâ omne genus Sciotericorum Horologiorum ostenditur.

Tabulae motuum coelestium perpetuae, ex omnium temporum observationibus constructae, waaraan Lansbergen 40 jaren arbeidde.

Observationum Astronomicarum Thesaurus, door David Goubard in het Fransch (Les Tables perpétuelles de Philippe Lansberghe, Middelb. 1633. fol.) overgezet.

Verklaeringhe over de XXV Psalm ter danczegginge by hem gepredict, Rott. 1607. 16^o.

Van de Vlakte, Middelb. 1666. fol.

Over de beweging des Aardkloots, Middelb. 1666. 4^o.

Over het Astrolabium, 4^o.

Opera Omnia, Middelburg, Zach. Roman, 1663. fol.

Zie, behalve Luiscius, Hoogstraten, Kok, Bayle, Saxe, de Revue Univ., Woordenb, der Zamenl.; Val. Andreas, Bibl. Belg. p. 775; Foppens, Bibl. Belg. T. II. p. 1035, 1036; Paquot, Mém. pour servir à l'Hist. Litt. des Pays-bas, T. II. p. 206; Smallegange, Chron. van Zeel. bl. 432; de la Rue, Gel. Zeel. bl. 413; Vriemoet, Ath. Fris. p. 362; Scaliger Sec. p. 267, 417; Vrolykhert, Vliss. Kerkh. p. 71; Boxhorn op Reigersbergen, Chr. van Zeel. D. II. bl. 462; Hunnius, Stat. Vlaander. bl. 121; J.W. te Water, Kort Verh. der Ref. in Zeel. bl. 286; Koecher, Cat. Hist. der Ger. kerke, bl. 317; Mart. Lipenius, Bibl. Theol. T. I. p. 254; Glasius, Godg. Ned. Afl. VII. bl. 346; Dresselhuis, de Herv. Gem. te Goes, bl. IX; Cat. eener uiterst zeldz. Verzam. van Holl Bijb. enz. verz. door F. Muller, bl 85; Cat. Bibl. Thys. in Acad. Lugd. Bat. p. 36; Bibl. Rem. bl. 104; Cat. de Crane, bl. 53; L'Union, revue relig. Brux. Avril 1855, No. 5; Nouv. Biogr. géner. p. Dr. Hoefer; Poggendorff, Handwörterb. zur Geschichte d. exact. Wissenschaft; Dan. Heinsii, Poëm. p. 111; Doesa, Poëm. p. 60; Nav. D. IX. bl. 153; Arrenberg, Naaml. van Boek. bl. 242; Mourik en Noordbeek, Maamr. der Godg. Schrijv.; Algem. Letterl. Maandsch. 1851. bl. 550; Muller, Cat. van Portr. en vóór de Opera Omnia.