Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 11

[Gerard de Lairesse]

LAIRESSE (Gerard de), oudste zoon van Reinier zag in 1640 te Luik het levenslicht. Zijn vader en Bertholet Flemalle onderwezen hem in de beginselen der teeken- en schilderkunde, tevens ontving hij onderwijs in de talen, geschied- en fabelkunde en vooral in de Muzijk, welke hij gedurende geheel zijn leven bleef beoefenen. Nog

[p. 35]

had hij den leeftijd van vijftien jaren niet bereikt, toen hij reeds goede portretten schilderde, vervolgens vervaardigde hij historiestukken voor den Keurvorst van Keulen en Brandenburg. De gemakkelijke wijze, waarop hij geld verdiende, gepaard aan zijnen vrolijken aard, zou hem tot een verkwister hebben gemaakt, indien hij zulks niet tijdig had ingezien en huwde. Hij zette zich eerst te 's Bosch neder, waar hij zijne kunstwerken niet kon verkoopen en het schilderen van uithangborden en kamerschutten hem te weinig opbragt om te kunnen bestaan. Ook te Utrecht was hij niet gelukkiger.

Eindelijk noodigde de kunstkooper, Gerard Uilenbroek, die een paar schilderijtjes van hem gezien en gekocht had, naar Amsterdam. Hij bleef hier een paar maanden voor dezen schilderen en begon vervolgens voor anderen te arbeiden. Onnoemelijk schrijft Immerzeel zijn de menigte der kunst- en kabinet-stukken, plafonds, behangsels en andere zaal-sieraden, die hij in den loop van eenige jaren schilderde. En wanneer men nog daarbij voegt het groot getal teekeningen, die hij met de teekenpen en het penseel maakte, benevens den stapel prenten, door d'Argenville op ongeveer 150 stuks begroot, die hij zelf etste, zou men verbaasd moeten staan, hoe het leven van een enkel mensch toereikend heeft kunnen zijn, om zoo veel wezentlijk schoons in de kunst voort te brengen, indien men niet de zekerheid had van eene vlugheid van hand, die schier alle begrip te boven ging. Descamps, die Lairesse, schoon ten onregte, op verschillende plaatsen in zijn Vie des peintres met zwarte kleuren afschilderde, geeft deze getuigenis van hem: ‘Men geeft Lairesse den vleijenden titel van den Hollandschen Le Poussin, omdat hij in zijne composities veel van de genie, de bedrevenheid en den schildertrant van den genoemden Franschen kunstenaar aan den dag legde, doch hij was minder naauwkeurig in de teekening. Door de kracht van zijnen oorspronkelijken geest, toont hij zich in zijne werken een verstandig en verlicht geschiedkundige en menigmaal een verheven dichter. Hij kan gelijk gesteld worden met de bekwaamste kunstenaars, die de fabelkunde aangewend hebben, hij is geleerd, vindingrijk en altijd zeer begrijpelijk in zijne denkbeelden; de hoofdpersonen zijner schilderstukken onderscheiden zich altijd van de menigte, door den stand, door de houding, door de gemoedsbeweging die hen kenschetst; men herkent, zonder zich te kunnen vergissen, dadelijk den God of den held, dien hij voorgesteld heeft. Wanneer de achtergrond van zijn kunstwerk voorwerpen van bouwkunde vereischte, behandelde hij dezelve meesterlijk, en even als of hij bestendig de overblijfselen van Athene en Rome voor zijne oogen had. Zijn ordonnanties zijn rijk. Ieder voorwerp is naar eisch versierd en bewerkt. Aan de waarheid der geschiedenis wordt niet te kort gedaan; hij

[p. 36]

heeft de belangrijkste oogenblikken weten uit te kippen, heeft nooit tegen het costuum gezondigd. Zijne teekening is veelmaals zeer naauwkeurig. Het is jammer dat men soms schilderijen van hem aantreft, die minder prachtig (elegant) dan de overige zijn. Hij kende de gemoedsbewegingen der menschen grondig; hij wist ze meest altijd naar waarheid uit te drukken in de figuren, die er vatbaar voor waren. Zijn smaak in de schikking der gewaden is die van goede Italiaansche meesters: de plooijen zijn breed, eenvoudig en niet gemanierd; zijn koloriet is goed, waar en gloeijend; een geestige en vaste toets maakt alles keurig en fraai wat zijn penseel voortbragt. Indien Lairesse zulk een groot schilder niet was geweest, hij zou als graveur nog meer geschitterd hebben.’ Volgens Kramm heeft hij in het historiële vak den hoogsten graad in de ordonnantie bereikt. In 1690 werd Lairesse volkomen blind. Doordrongen van zucht voor de kunst, gaf hij in dezen staat nog lessen aan schilders en plaatsnijders, die ten zijne huize eene wekelijksche bijeenkomst hielden. Deze lessen gaven hem aanleiding tot het schrijven van zijn Groot Schilderboek en van zijne Grondlegging der Teekenkunst; beide voortreffelijke werken. Op het eerste doelde de beroemde Hagedorn, toen hij schreef: ‘Lairesse geeft, om zoo te spreken, de schilders het palet in de hand, plaatst zich naast hen en leidt hen de praktijk en de waarheid in.’ Hij overleed den 11 Junij 1711 en werd op het Leidsche kerkhof te Amsterdam begraven. Langendijk en anderen vervaardigden lijkdichten.

Immerzeel, die de handschoen voor Lairesse tegen de beschuldiging van Descamps, Houbraken en Michiels, op het voetspoor van Brijan Stanley opnam, geeft in een uitvoerig artikel verslag van zijne voornaamste werken, en de prijzen die sommige op kunstverkoopingen hebben opgebragt. Niet minder voortreffelijk is het artikel, dat Kramm, als nalezing op al hetgeen een menigte Hollandsche en uitheemsche schrijvers van hem gemeld hebben, aan hem wijdde. Hij geeft o.a. de schoonste prenten op, die door buitenlandsche graveurs naar zijn werk zijn gesneden. Ook vermeldt hij een portret van Lairesse, waaronder de volgende regels zijn geplaatst:

‘Laires was eerst Apel, daarna wierd hij Homeer,
Ligt krijgt de Amstel in geen eeuw zoo'n Fenix weêr.’

Te onregte plaats van der Aa hem op grond van dit, niet goed door hem begrepen, versje, onder de Nederlandsche dichters.

Hij liet bij zijne huisvrouw, Maria Salme, drie zonen na, die allen tot de kunst werden opgeleid.

Van hem bezitten wij:

Groot Schilderboek, waarin de Schilderkonst in al haar deelen

[p. 37]

grondig word onderweezen, ook door Redeneeringen en Prentverbeeldingen verklaard. Met voorbeelden uyt de beste Konststukken der oude en nieuwe puyk-schilderen bevestigd, en der zelver wel- en misverstand aangeweezen, Amst. bij David Mortier, 1714, 2 d. 4^o. Tweede Druk, vermeerderd met des Schrijvers Levensbeschrijving, Haarl. bij Johannes Marshoorn enz. 1740. Amst. 1743, H. de Wit, 2 d. 4^o.

Er worden nog uitgaven vermeld. Amst, 1707 en 1712. In het hoogd. vertaald, Nürnberg, 1728, 3 B., in het eng. London, 1738, 1784, in het Fransch, Paris, 1787.

Grondlegginge der Teekenkonst, Amst. 1701. 4^o. 1727. 4^o. 1780 (volgens Arrenberg 2e dr.) 4^o., in het Fransch vertaald, Amst. 1719, in fol. (avec 120 planches) 1729, in fol., in het Hoogd. Berlin, 1705. 4^o. Leipzig, 1745, in fol.

Ook vindt men:

Gerh. de Lairesse, Leodiensis Pictoris Opus elegantissimum, Amstelodami ipsa manu, tam aeri incisum, quam inventum, et per Nicolaum Visscher, c. privilegio Ord. Gen. Belg. Foederati, editum.

Godefridi Bidloo, M.D. et Chirurg., Anatomia humani corporis, centum et quinque tabulis per artificiosis G. de Lairesse ad vivum delineatis, etc. Amst. 1685. fol.

Tafereelen geschilderd door Gerard de Lairesse in de Raadkamer van de Hoven van Justitie van Holland, Zeeland en West-Vriesland, volgens de Afteekeningen van Nikolaas Verkolje, door de beste graveurs in 't koper gebragt, enz. Te Amst. voor Nikolaas Verkolje, 1737, Leonard Valk, in gr. fol. (De platen zijn door P. Tanje en een er van door Claudius Duflos gegraveerd), ook in het Fransch (trad. du Holland. par H.I. Jansen), Paris, 1787, 2 vol. 4^o. fig. 20.

Horatius Flaccus, Dichtkunst op onze tijden en zeden toegepast door A. Pels in fol. (met fraaije platen van Lairesse.)

Zie, behalve Kok, Hoogstraten, Luïscius, Nieuwenhuis, Houbraken, Jacob Campo Weyermans, van der Eijnden en van der Willigen, Wonder, Descamps, Nagler, Bryan, Stanley o.h. artikel Lairesse, Alfred Michiels, Hist. de la Peint. Flam. et Holl. Brux 1845-1849, in 8^o. Observ. sur quelques grands Peintr. etc. par Taillasson, Paris, 1800; in 8^o. p. 348; Bullet. de l'Acad. Royale de Belg. etc. T. XXII. No. 9, p 468; Immerzeel, Lev. der Holl, en Vlaamsche Schild. D II. bl. 150; Kramm, Lev. der Holl en Vlaamsche Schild. D. III. bl. 936; Wagenaar, Beschr. van Amsterd. D. VIII. bl. 428; van der Aa, N.B.A.C. Woordenb. o.h.w.; Langendijk, Ged. D. I. bl. 384; Brunet, Man. du Libr. T. p. 316; Arrenberg, Naaml. bl 294; Cat. van Hulthem, No. 9207; Cat. van Voorst, T. III. p. 132; Nav. D. V. bl. 169, D. VII. bl. 198; Muller, Cat. van Portr. Rabus, Boekzaal van Europa, 1701. bl. 962.