Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Cornelis Rudolphus Theodorus Baron Krayenhoff]

KRAYENHOFF (Cornelis Rudolphus Theodorus Baron) werd te Nijmegen den 2^den Junij 1758 geboren. Zijn vader, wel verre van aan zijne zucht om in de krijgdienst te treden gehoor gevende, wenschte dat zijn zoon regtsgeleerde zou worden. Na eerst te Nijmegen en later te Arnhem de gronden zijner studiën gelegd te hebben, vertrok hij naar de Harderwijksche hoogeschool, waar hij echter in de studie der regten geen genoegen kon vinden, die hij dan ook spoedig liet varen om zich bij voorkeur op de wijsbegeerte en geneeskunde toe te leggen. Met zulk een ijver studeerde hij, dat hij reeds in 1780 in eerstgemeld vak promoveerde en in 1784 den graad van doctor in de geneeskunde verkreeg.

[p. 386]

Op zes en twintig jarigen leeftijd zich te Amsterdam als geneesheer nedergezet hebbende, kwam hij, door het voortzetten van een werk over de elektriciteit al zeer spoedig in aanraking met voorname dootoren en andere geleerden, die hem eenige praktijk bezorgden en hem voorthielpen in het houden van voorlezingen over natuur- en geneeskundige onderwerpen, waardoor hij zich weldra naam maakte; hij schreef en werkte ook voor anderen, verwierf zich daardoor vermogende en ondersteunende vrienden en wist zich alzoo in de eerste jaren van zijn verblijf te Amsterdam staande te houden. Inmiddels waren zijne bekwaamheden algemeen bekend geworden en zag hij zich daardoor benoemd tot lid en later tot hoofdbestuurder van de maatschappij tot Nut van 't Algemeen, tot lid van Felix Meritis, van het provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen en van de Hollandsche maatschappij van wetenschappen te Haarlem.

Bij de omwenteling van 1795 werd Krayenhoff, ofschoon gematigd pratriot, medegesleept om de pogingen der Franschen te begunstigen en haalde hij zich daardoor den haat der stedelijke regering op den hals. Hierdoor genoodzaakt te vlugten, nam hij met achterlating van zijne vrouw (hij was in 1788 gehuwd met Johanna Geertruida van der Plaat) de wijk naar het naderend Fransche leger onder zijnen akademie vriend, den bekenden Fransche brigade-generaal Daendels.

Met dat leger kwam hij, zonder bepaalde betrekking te bezitten in Holland en in 1795 te Utrecht. Van daar werd hij door Daendels naar Amsterdam gezonden om de omwenteling tot stand te brengen en mogt daarin door moed, beleid en vastberadenheid zoozeer slagen, dat de stad zonder noemenswaardige ongeregeldheid in handen der patriotten overging.

Niets liever wenschende dan tot zijne geneeskundige praktijk terug te keeren, vond dit tegenkanting bij den generaal Pichegru, die hem wist over te halen om het bevel over de Amsterdamsche garde te blijven voeren. De provisionele representanten van Holland gaven daarop aan Krayenhoff den rang van Luitenant-kolonel, en den 18^den Mei 1795 werd hij door de vergadering der representanten van Holland benoemd tot adjunctinspecteur-generaal der rivieren en adjunct-contrarolleur der Hollandsche fortificatien.

Krayenhoff, zich te Muiden vestigende, trachtte zich de vereischte kennis voor zijne nieuwe betrekking eigen te maken en wijdde zich uitsluitend aan zijne dienstbetrekking en aan de studie der krijgskundige wetenschappen. Hij werd in April 1797 aangesteld tot chef van de brigade ingenieurs te velde, bestemd voor de expeditie naar Ierland, die echter geene verdere gevolgen had.

Het uitvoerend bewind in 1798 besluitende dat niemand gelijktijdig twee ambten bekleedden mogt, verklaarde, Krayenhoff

[p. 387]

te willen blijven bij de militaire genie, en werd dien ten gevolge den 30^sten Mei 1798 aangesteld tot luitenant-kolonel-directeur bij het bondgenootschap te lande.

In genoemd jaar werd aan Krayenhoff opgedragen de vervaardiging van eene algemeene kaart van ons land. Drie en twintig jaren later is die arbeid door het gouvernement op naam van Krayenhoff in het licht gegeven, zijnde die bekende uitmuntende chorotopographische kaart van de noordelijke provinciën van de Nederlanden, over welks geschiedenis Krayenhoff zelf geschreven heeft in zijn Précis historique des Opérations géodésiques et astronomiques, faites en Hollande pour servir de base à la Topographie de cet Etat.

Zoo iemand dan heeft Krayenhoff, na de landing der Engelschen en Russen in Noord-Holland, aan dien belangrijken strijd een groot aandeel genomen. Wij kunnen hem daar in zijn bedrijvig leven niet volgen. Het in korten tijd versterken van Amsterdam was zijn werk. Krayenhoff, werd bij de landing op den 27^sten Augustus gewond, woonde den geheelen veldtogt in Noord-Holland bij, werd bij den aftogt van het Engelsch-Russische leger van onze zijde afgevaardigd, ten einde te waken dat de afgeslotene capitulatie behoorlijk werd nageleefd. Hij was derhalve meer dan iemand in staat eene goede beschrijving te geven, die wij dan ook in zijn aan te halen werk vinden kunnen.

Na den veldtogt van 1799 leefde Krayenhoff in betrekkelijke rust tot aan den oorlog van 1805. Bij den genoemden inval der Pruissen werd hij belast met het in staat van verdediging stellen van Amsterdam. Zich daarmede bezig houdende, werd hij door prins Lodewijk Napoleon, die zijn hoofdkwartier te Nijmegen had, opontboden om met hem en anderen over alles te raadplegen, wat tot 'slands verdediging noodig was, blijvende hij verder, onder den titel van kommissaris-generaal van het Bataafsche gouvernement voor de zaken om defensie, aan het hoofdkwartier van genoemden prins verbonden. Na het sluiten van den vrede van Presburg werd Krayenhoff, den 28^sten Maart 1806, voor zijne betoonde diensten tot kolonel-direkteur der fortificatien benoemd.

Na de troonsbeklimming van koning Lodewijk Napoleon werd Krayenhoff tot diens aide-de-camp en kort daarna tot direkteur-generaal van het depôt voor de archieven van oorlog en marine aangesteld. Bij de vele andere werkzaamheden nam hij ook deze betrekking waar, ofschoon hem schier geen oogenblik rust overbleef. Hij vergezelde bovendien den vorst naar het leger bij het begin der krijgsoperatiën tegen de Pruissen, doch keerde ook weldra met hem naar Holland terug. Zijne benoeming om nevens andere officieren een conceptproject tot vereeniging van de wapens der artillerie en genie zamen te stellen, werd gevolgd door die van generaal-majoor.

[p. 388]

In 1809 tot minister van oorlog benoemd zijnde, welke betrekking hij tot den 3^den Maart 1810 heeft waargenomen, was hij naauwelijks twee maanden aan het hoofd van het ministerie, toen de landing der Engelschen in Zeeland plaats vond. De mislukking dier landing is voor een goed deel aan zijn beleid en voortvarendheid te danken geweest.

Tijdens 's konings verblijf aan het hof te Parijs, bleef Krayenhoff voortgaan met de versterking van Amsterdam. Hij wilde die stad voor Lodewijk Napoleon een palladium doen zijn, waarop al de magt des keizers zou terugstooten. Zijn werk verwekte echter argwaan. Men kreeg er in Parijs de lucht van, en het gevolg er van was dat de koning in last kreeg de werken tot verdediging te staken en Krayenhoff als minister te ontslaan. Bij de inlijving van ons land bood hij den keizer zijn ontslag uit zijne militaire betrekking aan, bedankte voor eene aanbieding hem van wege den keizer van Rusland toegekomen om in Russische dienst over te gaan, en zag zich den 21^sten September 1810 tot brigade-generaal en inspekteur generaal bij de Fransche genie, door Napoleon benoemd. Ofschoon met dezen op minder goeden voet, werd hij toch in 1811 naar Parijs ontboden, om zitting te nemen in het comité der fortificatien, en benoemd tot ridder van het legioen van eer.

Hij bleef tot in Mei 1812 in Parijs en weldra veranderden de tijdsomstandigheden. Op uitnoodiging van het provisioneel bewind, dat zich te 's Hage gevormd had, nam hij den 24^sten October 1813 het bestuur op zich van Amsterdam en omliggende forten, na alvorens zijn ontslag aan den keizer te hebben ingezonden. Hij bragt te Amsterdam ten tweede male de omwenteling tot stand, rigtte verschillende korpsen op, en deed Naarden, waar de Fransche generaal Guétard het bevel voerde, en die besloten had die vesting zoolang mogelijk te verdedigen, door Hollandsche troepen insluiten. Ter belooning van zijne toen bewezene diensten verleende de souvereine vorst aan Krayenhoff, die in het begin van 1814 achtereenvolgens benoemd was geworden tot luitenant-generaal, inspecteur-generaal der fortificatiën en van het korps ingenieurs, mineurs en sappeurs en der pontonniers, op den 31^sten Julij, den voortdurenden titel van gouverneur van Amsterdam. In 1815 werd hij, tot kommandeur van de militaire Willemsorde benoemd zijnde, als een verder blijk van erkentelijkheid voor zijne verrigtingen in 1813, verheven in den Nederlandschen adelstand met den titel van baron, en in 1818 vereerd met het grootkruis der Militaire Willemsorde.

Het laatste levensperk van Krayenhoff werd door onaangenaamheden gekenmerkt. Ook hij werd betrokken in de zaak van de bedriegelijke bouw der zuidelijke vestingen. Tijdens het onderzoek daarnaar voortduurde, werd hij door den koning in 1825 naar Curacao gezonden om dat eiland te versterken.

[p. 389]

Teruggekeerd werd hij den 10^den Mei 1826 voor het hoog Militair Geregtshof gedagvaard en eenige maanden later in zijne betrekking geschorst en ter beschikking van het departement van oorlog gesteld.

Het geregtelijk onderzoek duurde inmiddels voort en eindigde met volkomene vrijspraak. Krayenhoff werd niet meer in zijne betrekking hersteld en den 10^den April 1830 gepensioneerd. Hij bragt de laatste jaren zijns werkzamen levens met het schrijven en uitgeven van nog eenige krijgskundige werken, met het houden van voorlezingen over de natuurkunde en sterrekunde en studiën van verschillende aard door, en overleed den 24^sten November 1840. Hij werd begraven te Nijmegen in het, op last des konings, in 1824 naar hem genoemde fort Krayenhoff en in het volgend jaar deed koning Willem een eenvoudig gedenkteeken op zijn graf plaatsen, aldus nog eene laatste hulde brengende aan de nagedachtenis van eenen man, die zijn vaderland, hetwelk hij bovenal beminde, gedurende meer dan vijf en dertig jaren, met onkreukbare trouw, en in de hagchelijkste omstandigheden, met even groot beleid als geestkracht had gediend.’ Hij is op onderscheidene leeftijd zoowel door 't graveerstift als in steendruk in folio en 8^o. afgebeeld.

Uit zijn huwelijk met Johanna Geertruida van der Plaat liet hij twee zoons na, Jhr. Johan die in 1859 als generaal majoor der genie werd gepensioneerd, en schrijver van eene verhandeling over de eerste versterkings-kamer van Coehoorn, 's Hage 1823, gr. 8^o. m. pl. en Jhr. Baron Cornelis Johannes die in 1808 eerste luitenant der genie overging als eerste luitenant bij het regement Husaren en later de dienst heeft verlaten.

Hij schreef:

Proef eener Elektrische Natuurkunde, gevolgd naar het Fransch van den Abt Jacquet. Utrecht 1783, in pl. 8^o.

Verzameling van Hydrographische en Topographische Waarnemingen in Holland, met kaarten en platen, 's Hage 1813, gr. 8^o.

Ook in het Fransch overgezet:

Précis historique des operations géodésiques et astronomiques faites en Hollande par le Lieut.-Général Kr ayenhoff, la Haye 1815, 1827, 4^o. l'Imprimerie Royale.

Van dit werk zijn al de waarnemingen en beschouwingen in manuscript door Krayenhoff aan de Leidsche Hoogeschool vereerd (November 1839) bestaande uit 11 deelen in 8^o. en 7 deelen in fol.

En de daarop gegronde:

Choro-Topographische kaart der noordelijke provincien van het koningrijk der Nederlanden, uitgegeven aan het topographisch bureau van dezen staat; geodesische en astronomische waarnemingen van den Luitenant-Generaal Krayenhoff, verbeterd

[p. 390]

en vermeerderd met de nieuwe steenwegen arrondissementen en kantons, op de schaal van 1/115,200, 10 Bladen in Plano in 3 Kokers, 's Hage 1829.

Instructie bij het doen van militaire verkenningen, 's Hage 1815, gr. 8^o.

Proeve van een ontwerp tot sluiting van de rivier den Neder-Rhyn en Leck, en het storten van derzelver water op den IJssel. Met platen en kaarten, Nijmegen 1822, 4^o.

Proeve van een ontwerp tot scheiding der rivier de Waal en de Boven-Maas, en het doen afloopen dezer laatste over hare oude bedding op het Bergsche veld, Nijmegen 4^o. Met een atlas van kaarten in folio, Nijmegen 1823.

Voorschriften wegens het plaatsen van bliksem-afleiders aan 's Rijks gebouwen. Hage 1823. gr. 8^o.

Bijdragen tot de vaderlandsche geschiedenis van de belangrijke jaren 1808 en 1809. Nijmegen 1838 in 8^o.

Geschiedkundige beschouwing van den oorlog op het grondgebied der Bataafsche Republiek in 1799 in 8^o. Nijmegen 1825.

De Luitenant-Generaal Baron Krayenhoff voor het Hoog Militair Geregtshof beschreven en vrijgesproken.

Extract uit het verhaal van den Inspecteur-Generaal der fortificatien, betreffende de dienst van het korps Ingenieurs, gedurende het tijdvak van 1814 tot 1827.

Zie Levensbijzonderheden van den Luit. Gen. Baron C.R.T. Krayenhoff; door hem zelven op schrift gesteld en in het licht gegeven door Mr. H.W. Tydeman, Nijmegen 1844, 8^o.; Bosscha, Ned. Heldend. te land, D. III, bl. 180, 302; Konst- en Letterb. 1840, D. II. bl. bl. 355, 372; Cat. der Maatsch. van Ned. Letterk. te Leiden, D. II. bl. 81; Arrenberg, Naamreg. van Boeken, bl. 290; Alphabetische Naamlijst van Boeken van 1790-1831, bl. 322; Biogr. Album van Portrett. en facsimiles; Muller, Catal. van Portr.