Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[F.H. van der Kop]

KOP (F.H. van der) officier van gezondheid, derde klasse bij het Etat major van Z.M. stoomschip Onrust. Nopens zijn uiteinde en dat van eenige anderen leest men het volgende uitvoerige en belangrijke berigt in de Rotterd. Courant van 19 Maart 1860.

In de maand September jl. ontving men te Bandjermasin berigt, dat het hoofd van den in dat rijk uitgebroken opstand pangeran Ontassarie, die, zich elders niet meer veilig achtende, met vrouwen en kinderen naar de boven Doeson gevlugt was, zich te Tewei ophield, daar poging deed om hulp van Koeitei en Pasir te verkrijgen en niets onbeproefd liet, de hoofden van de groote en onder de Bandjersche bevolking gevreesde Dajaksche stammen van Moereng en Siang tot een verbond over te halen om aan den opstand deel te nemen, waartoe sommige van die hoofden, die vroeger reeds tot het Mahomedaansche geloof waren overgegaan, reeds waren toegetreden. Vrees voor de gevolgen had reeds een deel der meer benedenwaarts aan de Baritooevers wonende Mahomedaansche bevolking genoopt, vrouwen en kinderen en goederen in veiligheid te brengen. Dat berigt kwam niet overeen met die, door den gezaghebber van de Doeson en Bekoempei te Marabahan ingewonnen. Die waren van geheel vredelievenden aard; volgens die had het voornaamste hoofd Toemonggong Soera Pattie alle aanzoeken van Ontassarie afgeslagen. De berigtgevers, Maleische zendelingen, werden slechts ten deele vertrouwd; een onderzoek naar de gezindheid der bevolking werd noodig geacht.

Z.M. stoomschip Onrust, versterkt met een detachement infanterie, werd met dat onderzoek belast, en bekwam tot adsistentie den schroefstoomer Boni, aan welke eenige matrozen en eene gewapende barkas van Z.M. stoomschip Ardjoeno werden toegevoegd.

De lage waterstand in de Boven-Barito verhinderde echter de zending geheel te volbrengen. De Onrust kon niet verder dan tot Poeloe-Babai opstoomen. Tot zoover was niets vijandigs opgemerkt.

In de laatste helft van November werd de zending op nieuw beproefd; ditmaal echter door de Onrust alleen met een gewapend detachement en vergezeld door den gezaghebber van de

[p. 351]

doeson. De hooge waterstand liet nu toe, tot boven Tewei op te stoomen. Men vond alles vredelievend gezind.

In December werd de kommandant van de Onrust met den gezaghebber van de Doeson op nieuw met eene zending in dat stroomgebied belast. Om de - zoo men meende - vredelievende bevolking niet af te schrikken door magtvertooning, bekwam de Onrust ditmaal geen detachement.

Den 19^den December des morgens ten 10 uur kwam de Onrust ten anker in het midden der rivier voor de uit slechts weinige huizen bestaande kampong Lontontoer. Die kampong ligt even beneden de uitwatering van de Tewei; de rivier de Barito of Doesoen is daar ongeveer 300 voet breed; aan den linkeroever vóór de kampong lag een lang rakit (vlot) ter breedte van 10 à 15 voet.

Denzelfden dag werden de hoofden in de Tewei, Lahei, Moeroeng en Siang schriftelijk opgeroepen; Vrijdag den 23^sten ontving men daarop antwoord. De vijf hoofden zouden afkomen; twee hunner, door ziekte verhinderd, zouden zich laten vertegenwoordigen.

Den 24^sten vernam men, dat het hoofd van Moeroeng en Siang Toemenggong Soera Patti met veel volk zoude afkomen. Van af dien datum werd stoom opgemaakt.

Maandag den 26^sten, des avonds, zond het hoofd van Moeroeng een' zijner volgelingen aan boord, om kennis te geven van zijne aankomst en dat de overige hoofden en de praauwen ¼ uur boven Lontontoer verzameld waren. Men vernam, dat het aantal praauwen (Djoekong) ruim 100 bedroeg en ieder van 5 tot 12 mannen bevatte. Onder deze meende men te hebben opgemerkt zekeren Goesti-Lias (aanhanger van Ontassari).

Den zendeling van Soeroe-Pattie werd opgedragen zijn meester te verzoeken, den volgenden morgen vroegtijdig met de praauwen af te zakken, en deze aan het rakit, waarvan boven gesproken is, te verzamelen.

Aan dat verzoek werd gevolg gegeven. Kort na het opgaan der zon, op den 27^sten, zakten de praauwen af en verzamelden zich op de aangewezene plaats bij het rakit; zij lagen dan op 80 à 100 voet afstands aan stuurboordzijde van de Onrust. Niets, dat hostile gezindheid verraadde, werd waargenomen.

Een der gegoede en goedgezinde handelaren van Marabahan vergezelde den gezaghebber op deze reis; hij moest dienen tot intermediair tusschen hem en de hoofden. Deze werd omstreeks 7 uur naar Soeroe-Patti gezonden om hem uit te noodigen aan boord te komen, onder aanbeveling dat bezoek zonder veel gevolg te doen; vermits men anders aan zijne goede gezindheid zoude kunnen twijfelen, Eenige oogenblikken

[p. 352]

later verscheen dat hoofd, vergezeld van twee zijner zonen; in zijne praauw bevonden zich slechts 2 roeijers.

Aan boord werd hij met de meeste beleefdheid ontvangen en met zijne zonen in de kajuit gebragt, waar tusschen hem, den gezaghebber en kommandant eene conferentie gehouden werd, die ruim één uur duurde. Zeer voldaan verliet hij met de zijnen het stoomschip en gaf den gezaghebber, den eersten luitenant der Infanterie Bangert, op diens aanzoek om zijn bezoek te hervatten, alvorens de andere hoofden gehoord werden, ten antwoord: ‘roep mij slechts, wanneer gij mij hebben wilt; ik ben hier vlak bij.’

Ten 9 uur verliet de van Marabahan medegenomen handelaar het stoomschip, om, zoo als hij dagelijks deed, zijn verblijf te houden op het rakit. Op dat rakit of vlot waren zoo als gewoonlijk eenige hutten gebouwd, dienende tot huisvesting van eigenaren en personen met het afvoeren belast.

Tusschen 12 en 1 uur werd die handelaar door geweerschoten, van de Onrust gelost, gewekt. Hij zag toen een praauw - vermoedelijk die van Goesti-Lias - aan boord van de Onrust liggen. Een tiental was aan boord van het stoomschip en reeds in gevecht met de bemanning. Op het zelfde oogenblik dat bij dat waarnam, en - zoo hij meende - Goesti-Lias met een gekloofden schedel zag vallen, schoten pijlsnel op de Onrust toe alle overige praauwen, welke tusschen het rakit en dat schip lagen; de bemanning daarvan vloog woedend aan boord en enterde tegen de verschansing op. In een oogwenk was het dek van de Onrust zoodanig met muitelingen overdekt dat het voor de equipage eene volslagen onmogelijkheid werd, van de vuurwapens gebruik te maken. Nu volgde een hevig gevecht met blanke wapens. Men kon niet anders onderscheiden dan sabels en klewangs, die met woede op en neêr geslagen werden; dan eens werd de massa achteruit regts of links gedrongen, telkens hernieuwde zij echter het gevecht, hetwelk tot ruim 4½ uur aanhield. Intusschen en terwijl deze strijd plaats vond, zag men de Onrust langzaam zinken en die beweging sneller toenemen toen het water door de patrijspoorten binnendrong. Toen het dek onderwater ging, zag men de Dajaks in hunne praauwen springen, een oogenblik daarna vijf Europeanen der equipage, met pistolen gewapend, de raderkasten beklimmen en van daar een goed onderhouden pistoolvuur op de muitelingen rigten, die zij op een afstand hielden. Het stoomschip zonk al dieper en dieper, en toen ook de raderkasten onder water gingen, het water tot aan de knieën steeg, werden de 5 laatste verdedigers van Z.M. stoomschip Onrust door den fellen stroom van de beenen gerukt, in het water gewerpen en vielen ook zij onder de klewangshouwen der muitelingen.

[p. 353]

Vermoedelijk zijn het deze 5 geweest, welke op hooger bevel de kranen hebben geopend, om het schip vol water te doen loopen, toen men de overtuiging had gekregen, dat geene menschelijke magt het stoomschip kon redden. Wanneer men in aanmerking neemt, dat de positie van de Onrust zoodanig was, dat van het scheepsgeschut geen gebruik kon worden gemaakt; dat het état-major en de equipage als door een bliksemslag omringd waren door zooveel woedende muitelingen als op het dek konden plaats vinden; dat zij elkander alzoo onderling niet konden ondersteunen, en dat zij het gevecht onder zulke omstandigheden en tegen zulk een overmagt lang genoeg hebben kunnen volhouden om den aan hunne eer toevertrouwden bodem te doen zinken en alzoo niet in handen der muitelingen te laten vallen; - dan kan de leeuwenmoed, die hier is ten toon gespreid, niet dan eerbied en bewondering opwekken; geen bloot medelijden, zoo als het Bataviaasche Handelsblad van 14 Januarij j.l. No. 4, schijnt te meenen. Zij zijn strijdende gevallen, als braven den laatsten druppel bloeds voor koning en vaderland ten offer brengende.

Dat etat-major bestond uit den luit. ter zee 1ste kasse, ridder van de Mil. W. orde 4de kl. J.C.H. van de Velde, de luits. ter zee 2de kl.: Jhr. F.L.F.K. von Pestel, J.J. Braam, F.H. van der Kop, den officier van gezondh. 3de kl. A.P. Ding en den adjunct-administrateur W.H. Waldeck; - belast met de zending op de Doesoen de 1ste luitenant der infanterie C. Bangert. De equipage bestond uit 25 Europeanen - 6 werden in het hospitaal te Bandjermasin verpleegd - en 20 Javanen.