Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Petrus Johannes Kasteleyn]

KASTELEYN (Petrus Johannes) werd den 2^den April 1746 te Breukelen geboren. Zijn vader vroeg verloren hebbende, bestelde hem zijne moeder, op twaalfjarigen leeftijd, te Utrecht als leerling in eene apotheek, en in 1760 begon hij zijne oefeningen in de schei- en artsenijbereidkunde te Amsterdam.

Na den dood zijner moeder besloot hij, op raad van zijne voogden, en met de beste vooruitzigten, om zijn geluk in de West-Indië te gaan beproeven. Hij vertrok daartoe in 1765 naar Suriname, alwaar hij weldra op de plantaadje La Vicontre naar zijn genoegen geplaatst werd.

Een ontzettend voorval deed weldra zijne plannen verijdelen. Op den 23^sten Januarij 1766 had Kasteleyn het ongeluk een zijner vrienden, Jan Willem Arends, die op dezelfde plantaadje met hem werkzaam was, dood te schieten. Een streng geregtelijk onderzoek verklaarde hem onschuldig; maar zijne gemoedsrust was te zeer geschokt, om langer te vertoeven op de plaats, waar hij elk oogenblik de akeligste indrukken van het gebeurde ontving. Dien ten gevolge vertrok

[p. 71]

hij van daar, en kwam in Julij te Amsterdam weder terug, waar hij zich in 1772 als apotheker vestigde en in hetzelfde jaar huwde met Adriana Barré, die hij echter in 1778 door den dood weder verloor, hem nalatende twee dochters, waarvan de oudste in 1797 verdronk.

Ook in andere opzigten was Kasteleyn zeer ongelukkig. Eene aanhoudende en hevige ziekte, kort na den dood zijner vrouw overkomen, kostte hem de helft van het gezigt en deed zijn middel van bestaan verloopen. Na elf jaren in rampen tegenspoed doorgebragt te hebben, hertrouwde hij den 26^sten November 1789 met Johanna Christina de Grimo, welke hem op zijn verder levenspad, onder allerlei lotswisselingen, getrouw ter zijde stond, en in wier armen hij den 18den April 1794 ontsliep. Zijne afbeelding ziet het licht.

Kasteleyn was een in vele opzigten zeer verdienstelijk man. In de scheikunde en aanverwante wetenschappen was hij bijzonder ervaren. In het nemen van proeven, tot verrijking zijner kennis in het bij hem geliefkoosde vak ondernomen, was hij onvermoeid. Tijdgenooten van hem roemen niet alleen zijne leerzame en onderrigtende omgang, maar ook zijne innemende zedigheid. Wij bezitten van zijne hand de volgende werken en verhandelingen:

Nadere beproeving van des Heeren Bindheim's opmerking bij de bereiding van de violen-syroop; in Algem. Vaderl. Letteroef. 1782. D. IV. St. 2. bl. 269.

Chemische en Physische oefeningen, voor de beminnaars der Scheikunst in het algemeen, de Apothekers in 't bijzonder, Amst. 1783-1788. 8^o. 5 stukk. Na zijn dood vervolgd door Bondt en J.R. Deiman, aldaar 1791-1797. 8^o. 3 deelen.

Beschouwende en werkende pharmaecutische, oeconomische en natuurkundige chemie, Amst. 1786-1794. 8^o. 3 deelen in 4 stukk.

Scheikundige ontleding der Amsterdamsche Dordsche Cementpoeders, Amst. 1792. 8^o.

Merkwaardig bericht, betreffende het tegenwoordige Scheikundig gevoelen van de Heeren Gren, Westrumb en Tromsdorf, in den Nieuwe Konst- en Letterb. 1794. D. I. bl. 81.

(Met Meijer) Scheikundige proeven en natuurkundige verhandelingen, Amst. 8^o. 2 deelen.

Behalve deze geschriften leverde hij ook een aantal bijdragen tot het belangrijk werk, dat in zijnen tijd het licht zag onder den titel van: Volledige beschrijving van alle Kunsten, Ambachten. enz.

Niet minder lof verwierf Kasteleyn zich als dichter. Wij kunnen hem als zoodanig niet in bijzonderheden schetsen, doch zijne verdiensten waren zoo groot, dat kundige beoordeelaars getuigen, dat hij, indien hem langer leven gegund ware ge-

[p. 72]

weest, een uitmuntend sieraad van den Nederlandschen zangberg zou geworden zijn. De volgende gedichten zijn, behalve een aantal elders verspreid, van hem uitgegeven:

Dichtlievende verlustigingen, Amst. 1779. 8^o.

Proeve over de kunst om altijd vrolijk te zijn, naar het Hoogduitsch van Uz, Amst. 1780. 8^o.

De Vaderlandsche Zanger, Amst. 1781. 8^o. (bij losse blaadjes in het licht gegeven, bij gelegenheid van den oorlog met Engeland.)

Oorspronkelijke Dichtwerken, Amst 1783. 8^o. 2 deelen.

Bemoediging, den - Heer Nic. Bastert, Kanonik tot het Kapittel van St. Pieter, enz. toegezongen, Amst. 1784 8^o.

Nieuwste Poëzij, Amst. 1792. 8^o. 2 deelen.

Met warmte, zegt Witsen Geysbeek, heeft Kasteleyn's godsdienstig gevoel zich uitgedrukt in liederen, die hij leverde tot de verzameling van Christelijke Gezangen, bij de Doopsgezinden sedert 1796 in gebruik, en bekend onder den naam van grooten bundel. Zij zijn gezang 17, 37, 61, 74, 76, 89, 97, 103, 115, 116, 125, 128, 138, 143 en 163. Hij behaalde bij het Leidsche Dichtgenootschap: Kunst wordt door arbeid verkregen, verscheidene der uitgeloofde medailles, voor de beantwoording der navolgende onderwerpen:

De Invloed van een vast Geloof aan de Voorzienigheid; in de Tael- en Diehll. Oef. van voornoemd genootsch. D. VII. bl. 1.

De Onschuld.

De Inënting der Kinderziekte.

Lierzang op Franklin.

De drie laatstgenoemden zijn niet gedrukt. Bij dat zelfde genootschap werd hij bekroond voor zijne verhandeling: Over de vereischten en kenmerken van den stijl der poëzij, die in het 4de deel der Prijsverhandelingen van dat genootschap is opgenomen.

De tooneelarbeid van Kasteleyn bestaat meestal uit vertalingen der beste Hoogduitsche stukken, benevens twee stukjes van eigen vinding. Zijne tooneelstukken zijn getiteld:

De Graaf van Olsbach, of de belooning der deugd, tooneelspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1778. 8^o.

Behalve door een schimpvers, dat bij de eerste vertooning van dat stuk op het tooneel geworpen werd, werd hetzelve aangevallen door een uitgegeven Brief van een Amsterdamsch Heer enz. Kasteleyn vatte de pen daartegen op en schreef:

Brief aan den Heere M.P.D. beöordeelaar van den Grave van Olsbach enz. Amst. (1780). 8^o.

De Graaf van Olsbach, Tooneelspel, en zeker Grafschrift tegen den schrijver der vrije Aanmerkingen dicht- en tooneelkundig verdedigd, Amst. 1780. 8^o.

Dormont en Julia, of de beloonde Huwelijksliefde, tooneelspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1779. 8^o.

[p. 73]

De Schouwburg of loon naar werk, Amst. 1780. 8^o.

Molière, blijspel, naar het Hoogduitsch, Amst. 1781. 8^o.

De Marquis de Bouillé, of de hervorming van St. Eustatius. Heldenspel, naar het Hoogduitsch, Amst. 1782. 8^o.

De Jufferlijke Kamerdienaar, blijspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1783. 8^o.

Elfride, treurspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1783. 8^o.; 2de druk ald. 1787. 8^o.

Codrus, treurspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1784. 8^o.

Olintes, treurspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1786. 8^o.

Erastes en Lucinde, tooneelspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1786. 8^o.

Eduard de Derde. treurspel naar het Hoogduitsch, Amst. 1786. 8^o.

Carolina van Eerburg, of de Rampen der Liefde, tooneelspel, naar het Hoogduitsch, Amst. 1788. 8^o.

De Tooneelsluiting met Choorzangen en dansen, Amsterd. 1788. 8^o.

Hierbij moeten nog genoemd worden, zijn:

Lierzang na het tooneele voeren van het Treurspel Elfride, de uitmuntende Actrice, Mej. Joh. Corn. Wattier toegezongen, Amst. 1788. 8^o.

Aanspraak van het Tooneelminnend Genootschap, ter spreuke voerende: Utile et Amusant, bij de opening van deszelfs Tooneel in 1786. (Amst. 8^o.)

Aanmerkingen op de beoordeeling van den Recensent, betreffende het Tooneelspel Carolina van Eerburg, Amst. 1790. 8^o.

Behalve de vertaling der Mengelwerken van Fredrik, Vrijheer van der Trenck, Dordr. 1789. 8^o. 4 deelen, bestaan er van zijne hand nog vertalingen van eenige andere tooneelstukken in proza.

Zie Algem. Konst- en Letterb. 1792. D. VIII. bl. 177; Nieuwe Algem. Konst- en Letterb. 1794. D. I. bl. 180, 144; G. Brender à Brandis, Proeven van Geschied- en Letterk. Oefeningen, bl. 249; Witsen Geysbeek, Woordenb. van Ned. Dicht.; van Kampen, Geschied. der Ned. Letter. en Wetensch. D. II. bl. 173; Collot d' Escury, Holl. Roem. D. VII. bl. 154; verschillende boekenlijsten.