Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 10

[Karel I]

KAREL I of de Groote (Charlemagne). Wij zouden van dezen magtigen beheerscher in een woordenboek van Nederlanders geen melding maken, indien ook ons land niet een gedeelte had helpen uitmaken van zijn onmetelijk gebied, dat Frankrijk, met al wat oudtijds in den uitgestrekten zin tot Gallië behoorde, Duitschland, Spanje tot aan den Ebro, Italië tot in het Napelsche, met Sardinië, Corsica en de Balearische eilanden, omvatte. Zoon van Pepijn, de korte, koning van Frankrijk, en van koningin Bertrada, werd hij te Aken of volgens anderen op het kasteel van Salzburg in Opper-Beijeren, den 2^den April 742 geboren. Na den dood zijns vaders in 768 als koning van een gedeelte van Frankrijk gekroond, terwijl zijn broeder Karloman den scepter over het andere gedeelte voerde, werd hij, na den dood van dezen, in 771 tot alleenheerscher van dat rijk gekozen.

Het is geenszins ons plan om dezen waarlijk grooten vorst in zijn roemvol leven van stap tot stap te volgen. Indien dit al tot onze taak behoorde, dan noch zou onze beschikbare ruimte zulks in geenen deele toelaten. Terwijl wij alzoo, ter regte kennis van hetgeen onder zijn bewind is voorgevallen, moeten verwijzen naar de bronnen aan den voet van dit artikel vermeld, dienen wij toch met een enkel woord te gewagen, waarom wij hier zijn naam mede vermeld hebben.

Onder de veelvuldige oorlogen en overwinningen, waardoor Karel de Groote zijn gebied van de Pyreneën tot aan de Oostzee en van den Atlantischen oceaan tot aan het Karpatische gebergte uitbreidde, behoort zijn langdurige krijg tegen de Saksers, wier landgrenzen zich tot aan den Rijn uitstrekten. in welken krijg de Nederlandsche gewesten, deels regtstreeks, deels van ter zijde, gewikkeld werden. De Friezen, destijds nog onder het bestuur van hunnen heidenschen koning Radboud II, reeds gedeeltelijk tot de aanneming van het Christendom gekomen, waren toen nog den Frankischen vorst vijandig; maar weldra veranderde dit. De moord aan Bonifacius, zoo men wil op aanstoken van Radboud gepleegd, deed vele reeds bekeerde Friezen zich met de Franken vereenigen, om dien moord te wreken. Radboud, om zich staande te houden, riep de hulp van Witikind, der Saksers

[p. 39]

opperhoofd, in, en deze rukte met eene groote magt Friesland binnen. Weldra werden nu de Christenen door de Saksers verschrikkelijk vervolgd en tot omhelzing der oude godsdienst gedwongen. De Friezen, hierop afkeerig van hunnen koning geworden, riepen, in 775, de bescherming van Karel de Groote in, die tot beperking der geweldenarijen eenige benden naar Friesland afzond, op wiens komst Radboud naar Denemarken vlugtte en de Saksers naar hun land terugtrokken. Bij verdrag ging Friesland nu onder het bestuur van Karel de Groote over. Er is veel geschreven over den aard van de door de Friezen thans verkregene vrijheid: Terwijl sommigen die als geheel afhankelijk van den magtigen vorst gesteld hebben, hebben anderen beweerd dat van toen af aan de benaming van vrije Friezen ontstaan is, en dezen den koning slechts als beschermheer hadden aangenomen. Wij achten deze zaak thans voldingend beslist. Het eigenlijke Friesland, door Karel vervolgens in een aantal landschappen, waarover hij graven en schouten aanstelde, verdeeld, was, in den waren zin van het woord, vrij; terwijl de andere volken van Europa destijds in dienstbaarheid en harde onderwerping verkeerden; maar de Oost-Friezen, die met de Saksers gemeene zaak hadden gemaakt, werden eerst in 804 na hevigen tegenstand overwonnen en aan het gezag van Karel onderworpen.

Gedurende den dikwijls hervatten strijd tegen de Saksers vertoefde Karel de Groote meermalen hier te lande. De stad Nijmegen scheen een van de door hem geliefkoosdste verblijven te wezen. In Julij des jaars 777 zich er onthoudende, teekende bij er een giftbrief ten behoeve van de St. Maartensof Domkerk te Utrecht. Aan de oevers van de Waal had hij, in een bekoorlijk oord, een prachtig hof doen bouwen, waar hij ook meermalen een groot gedeelte van het jaar doorbragt en zijne plannen overwoog, om zijne vijanden te verslaan, zijn gezag te vestigen en zijn gebied uit te breiden.

Wij zullen hem op zijne overwinnende togten, waaraan ook de Friezen een belangrijk en dapper deel namen, niet verder volgen; ofschoon ook daarvan ons land, bepaaldelijk de oevers van den Rijn, getuigen waren. Na het onderbrengen van zijne ergste vijanden, die hij, om hen te bedwingen, dood en verderf gebragt had, was het zijn streven om de geslagene wonden, door de invoering van het Christendom, te doen heelen, en om, door de bevordering van kunsten en wetenschappen, een nieuw leven voor de onbeschaafde volkeren te doen aanbreken. Onder de wijze wetten, door hem gegeven, ontwikkelde zich allerwege bloei en welvaart, en toen in 810 Friesland door de Denen werd aangevallen, kon hij niet verhoeden dat een deel van het land verwoest werd, maar wist hij toch door gepaste maatregelen verdere onheilen af te weeren.

Niet lang meer daarna zou Karel den scepter voeren; af-

[p. 40]

gemat door jaren, ziekte en zorgen, overleed hij te Aken, den 26^sten Januarij 814, en werd er in de St. Maria-kerk, door hem gesticht, ter aarde besteld. ‘Onder de vorsten, die ooit der menschheid ten zegen waren,’ zegt de heer Arend, ‘bekleedt Karel de Groote eenen zeer uitstekenden rang; en de karakterschets van dezen merkwaardigen man kan weinig anders dan eene lofrede zijn, bovenal wanneer men hem, gelijk de onpartijdigheid vordert, uit het standpunt van zijnen tijd beschouwt, en zich door geene staatkundige of godsdienstige vooroordeelen laat wegslepen. Al wat den vorst groot maakt en den mensch veredelt, was in hem vereenigd. Een helder, veel bevattend en veel omvattend verstand, een groote, geoefende en krachtig werkende geest, openbaren zich in al zijne handelingen als regent, als veldheer, als wetgever, als bevorderaar der wetenschappen, en als mensch.’ En verder: ‘Men heeft getracht de beginselen der daden van dezen grooten en weldoenden geest op te sporen. Laat edele roem- of eerzucht, laat menschenliefde, laten beide, gelukkig met elkander vereenigd, de drijfveêren geweest zijn, zij zullen de zedelijke waarde van Karel verhoogen; doch indien zij ook uit eene minder zuivere bron ontsproten, kunnen zij hem den naam van den grootsten vorst der middeleeuwen niet betwisten, wien de oudheid onder de half-goden zou geplaatst hebben, gelijk de kerk van Rome hem onder hare heiligen heeft opgenomen.’

Zie, behalve de geschiedschrijvers, in het bijzonder Eginhard, Vita et gesta Caroli Magni, Colon. 1521, 4^o.; Ultr. 1711. 4^o. Gaillard, Histoire de Charlemagne, Paris 1785. 4 vol. 12^o.; Capefigue, Histoire de Charlemagne; Biograph. univers. T. IV. p 247, 248; van Loon, Aloude Holl. Hist. D. II. het regist. op Karel; Hoogstraten, Woordenb. op Karel; Collot d'Escury, Holl. roem, het regist. op Karel; van Kampen, Karakterk. der vaderl. geschied. D. I. bl. 53, 58, 63; Arend, Algem. Geschied. des vaderl. D. I. bl. 346-379; de vrije Fries, D. V. bl. 193-225; Eekhoff, Beknopte geschied. van Friesl. bl. 33-41, 85, 456, 490; van der Chijs, de Munten van Gelderl. bl. 3; de Munten van Overijssel, bl. 10, 21, 22, 229; de Munten van Friesl. Gron. en Drenth. bl. 5, 7, 11, 559, 561; de Munten van Holl. en Zeel. bl. 4, 12, 126; de Munten van Utrecht, bl. 9.