Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 9

[Johannes Rienksz Jelgerhuis]

JELGERHUIS (Johannes Rienksz.), geboren te Leeuwarden den 24^sten September 1770, ontving van zijnen vader het eerste onderrigt in het teekenen, maar later geregeld onderwijs, ook in het schilderen, gedurende eenige jaren van den bekwamen P. Barbiers, Bz. Hij zette zich te Amsterdam neder, waar hij op twee verschillende wijzen zich beroemd maakte, namelijk als tooneelspeler en schilder. De eerste kunst schijnt zijn hoofdvak geweest te zijn. Na eerst te Delft en te Rotterdam op een liefhebberijtooneel gespeeld te hebben, werd hij aan het Amsterdamsche tooneel de opvolger van den vermaarden Ward Bingley, in het treurspel. In 1805 vervulde hij reeds de rol van Hercules, in het treurspel: Hercules en Dejanira, door Katharina Lescailje uit bet Fransch vertaald. Nooit bedierf hij eene rol, al speelde hij ook niet alle rollen in de grootste volkomenheid. In sommige rollen schitterde hij als eene ster van de eerste grootte: als Mathan, in: Athalia, als Zepir, in: Mahomet, en als Simeon, in: Omasis. Nadat hij de laatstgemelde rol voor het eerst vervuld had, voegde Andries Snoek iemand, die hem wegens de uitvoering van den Omasis prijzen wilde, met geestdrift toe: niet mij, maar Jelgerhuis moet gij uwen lof toebrengen; hij alleen heeft uitgeblonken. Zoo iemand dan was hij vertrouwd bekend met de diepste geheimen der kunst en de nabootsing van alle hartstogten en aandoeningen van gemoed en geest, en wist die niet alleen getrouw en naar elk karakter gewijzigd voor te stellen, maar hij toonde ook dat praktijk en theorie bij hem hand aan hand gingen, door zijn werk:

Theoretische lessen over de Gesticulatie en Mimiek, gegeven aan de kweekelingen van het fonds ter opleiding en onderrigting van Tooneel-kunstenaars aan den Stads Schouwburg te Amsterdam. Met platen, geteekend door den Auteur, Amst. 1827. breed 4^o.

Op den 3^den Maart 1831 vierde Jelgerhuis zijne vijf en twintigjarige dienst als acteur aan den Amsterdamschen schouwburg, met eene voorstelling van Voltaire's treurspel, het Weeskind van China, waarin hij de rol van den Mandarin vervulde, en na hetzelve de Husaar van Felsheim, een blijspel, waarin hij den grooten Frederik voorstelde. Veelvuldig waren de blijken van achting, die men den grijzen kunstenaar bij die gelegenheid toebragt. Hij vervaardigde om dezen tijd zijn afbeeldsel in steendruk, naar een door hem vroeger gemaakt portret in olieverw. Als schilder had Jelgerhuis mede groote verdiensten. Hij beoefende niet alleen zijns meesters vak, maar schilderde ook binnen-

[p. 137]

huisjes en portretten, en voornamelijk gezigten in kerken, die hij helder en zonachtig wist voor te stellen. Op 's Rijks Museum te Amsterdam was een fezigt op de oude kerk te Delft, een burger buurtje te Delft en een gezigt op de Leidsche poort te Amsterdam, uit eene der kleedkamers van den schouwburg te zien.

Jelgerhuis beoefende ook de graveer- en etskunst. Proeven van hem in de laatste kunst zijn:

Afbeelding van de Neude binnen Utrecht, zoo als dezelve zich vertoonde bij de verlating, 's nachts tusschen XV en XVI September 1787.

Afbeelding van de Aankomst der Fransche troepen binnen Delft, ingehaald door de leden der Municipaliteit, op den 22 Januarij 1795; opgedragen aan de Burgerij dezer Stad en derzelver Representanten, door hunnen Medeburger J. Jelgerhuis Rz.

Afbeelding der vreugde-bedrijven bij het planten der vrijheidsboom binnen Delft.

Omstreeks 1810 gaf hij nog te Amsterdam in het licht:

Tooneelcostumes van den Koninklijken Hollandschen Schouwburg te Amsterdam. Geteekend en in het koper geëtst, door hem als Acteur van bovengenoemd Tooneel, bestaande in 12 gekleurde platen in 4^o., waarin hij zelf als Rhamnes is afgebeeld.

Twee jaren voor zijnen dood overviel Jelgerhuis eene beroerte, die hem tot verder arbeiden ongeschikt maakte, en aan wier gevolgen hij te Amsterdam den 6^den October 1836 overleed. Zijn afsterven was een groot en dubbel verlies voor de kunsten, maar nog grooter voor zijne bloedverwanten, die in hem eenen zorgenden vader verloren, en voor zijne vrienden, die hem om zijne vlijt, kennis, bescheidenheid, nederigheid en een onbesproken levenswandel vereerden en beminden.

Op het stads kerkhof te Haarlem werd, volgens zijn verlangen, zijn lijk ter ruste gelegd en een eenvoudige lijksteen, met zijn naam er op, dekt zijne rustplaats. Hij was tweemaal gehuwd. De namen zijner vrouwen worden echter niet vermeld. Bij de eerste verwekte hij vijf kinderen en bij de tweede één. Onder de eersten bevond zich slechts één zoon, welk kind, door zijne ongemeene vlugheid en vaardigheid, ook in het teekenen, den aanleg had, om eenmaal als schilder uit te munten, doch in den ouderdom van elf jaren overleed.

Zie van Eynden en van der Willigen, Geschied. der vaderl. schilderk., D. III. bl. 156-158, Aanhangs., bl. 55, 56; Algem. Konst- en Letterb. 1805, D. II. bl. 175, 1831, D. I. bl. 174, 175, 1836, D. II. bl. 241, 242; van Halmael, Bijdr. tot de geschied. van het Tooneel, bl. 68, 69; Aanwijzing der schild. op 's Rijks Museum te Amst., bl. 34; Immerzeel, Lev. en Werk. der Kunstsch.; Kramm, Lev. en Werk. der Kunstsch.; van Leeuwen, Cat. der Prov. Bibl. van Friesl, bl. 257.