Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Bartholomeus van der Helst]

HELST (Bartholomeus van der). Deze beroemde schilder werd in 1613 te Haarlem geboren, vestigde zich te Amsterdam, stierf aldaar in 1670 en liet aan zijne vrouw, met welke hij reeds op jaren gekomen gehuwd was, een aanzienlijk vermogen na en een' zoon (die volgt). Welk een uitnemend kunstenaar hij geweest is blijkt uit de schilderijen, die van hem in koninklijke en particuliere kabinetten berusten, en vooral die welke in 's Rijks Museum te Amsterdam bewaard worden. In het laatste vindt men de beroemde Schuttersmaaltijd, ter gelegenheid van het sluiten van den Munsterschen vrede in 1648, waar Cornelis Jan Wits of Witsen, als kapitein vooraan zit, door hem op vijfendertigjarigen leeftijd vervaardigd. ‘Alles,’ schrijft Immerzeel, ‘is even loffelijk en kunstig in dit meesterstuk; de ordonnantie is rijk en oordeelkundig; het natuurlijk koloriet frisch en gloeijend

[p. 503]

de teekening volkomen; de schildering uitvoerig en toch breed. De kleedij, de gouden en zilveren kelken en andere feestelijke voorwerpen en versierselen, zijn allen naar hunnen stoffelijken aard met de grootste naauwkeurigheid en waarheid afgemaald. Het geheel is van het wonderbaarlijkst effect en doet den beschouwer schier vergeten, dat hij hier niet het dadelijk leven, maar een kunstwerk voor oogen heeft.’ De lof, aan dit stuk sedert nagenoeg twee eeuwen zonder voorbehoud door alle kenners toegezwaaid, strekt tot een onwraakbaar getuigenis van deszelfs kunstvolkomenheid.

De beroemde Engelsche schilder sir Joshua Reynolds, een bevoegd regter en zelf een verdienstelijk schilder, zeide van hetzelve: ‘dat er welligt geen schooner portretstuk in de wereld was, als in zich bevattende meer van die eigenschappen, welke in afbeeldsels gevorderd worden dan eenig ander dat hem ooit onder de oogen gekomen was,’ doch hij vergiste zich wanneer hij er bijvoegde ‘dat zich onder de genoodigden de Spaansche ambassadeur bevindt, dien de hand geschud wordt door een der voornaamste personen van dat feest.’ Het is, gelijk de heer Kramm te regt opmerkt, de luitenant Jan van Waveren, wien door Cornelis Jan Wits zoo hartelijk de hand wordt gedrukt

Duchesne aîné getuigde van dit kunstjuweel: ‘dat stuk is een der meesterstukken van de Hollandsche school. Compositie, kleur, harmonie, uitdrukking, alles is schoon, alles volmaakt. Van Dijk en Rubens zouden het niet beter hebben kunnen doen. Men moet het bewonderingswaardig stuk gezien hebben, om te oordeelen tot welk een hoogte de schilderkunst zich verheffen kan.’

‘Hier ziet gij van der Helst,’ schrijft Collot d'Escury, ‘in al zijn kracht; het is het feestmaal der Amsterdamsche Schutterij, gehouden na het sluiten van den Munsterschen vrede in 1648, waarvan ons de voortreffelijke afbeelding van Ter Burch's hand nog in het geheugen ligt. Maar dit van van der Helst is eenig, en door in- en uitlanders gehouden voor het meesterstuk onzer school, in dit gedeelte der kunst. En hier voegt het dan met Loots uit te roepen:

‘Ja, 'k buig mij voor uw kunstgewrochten

Met eerbied en verbazing neêr,

o Gij, die laauwren hebt bevochten

Op 't vreemd penseel, tot Neêrlands eer;

U van der Helst! te mogen noemen,

Doet op mijn Vaderland mij roemen.’

Volgens Kramm was er eene groote teekening in sapverw in de kunstverzameling van G. van der Palz te

[p. 504]

Rotterdam, en in de beroemde kunstverzameling van Ploos van Amstel eene andere kapitale van dit stuk. Ook de hoogst verdienstelijke graveur Henricus Wilhelmus Couwenberg vervaardigde eene teekening met Oost-Indischen inkt van dezen Schuttersmaaltijd, die en zoo uitvoerig en tevens met zoo veel talent bewerkt is, dat hij op zich zelve een meesterstuk heeten mag. Zij bevond zich bij het leven van den heer Immerzeel in de kunstverzameling van den heer Moijet.

Op het Amsterdamsche Museum bevindt zich ook eene andere schilderij, bekend onder den naam van het Doelestuk, in 1657 geschilderd. Zij hing vroeger in de groote zaal van den Schuttersdoele op den Singel te dier stede. Zij stelt voor de portretten van drie Doelheeren en van een vierde, hetgeen men voor dat van den schilder houdt, allen in zwart fluweel gekleed en zittende aan eene tafel. De drie eerstgemelden hebben de prijzen of eereteekenen in de hand van den St. Sebastiaandoele, waarover zij in gesprek schijnen te zijn met den laatstgemelde. Verder eenige zilveren bekers, drinkhorens enz. Nog ziet men in dezelfde kunstgalerij van van der Helst de portretten van den Vice-Admiraal Egbert Meeuwsz. Kortenaar; van Maria van Engeland, Princesse Douairière van Prins Willem II van Oranje; van den Vice-Admiraal A. Stellingwerf; den Luitenant-Admiraal Aart van Nes en deszelfs Echtgenoot, van welke beide laatste de achtergronden door Ludolf Bakhuizen zijn geschilderd, en nog twee andere portretten. In het koninglijk kabinet te 's Hage is van dezen meester het

Portret van Paulus Potter.

In het Museum te Parijs berust van hem:

Burgemeesters, die den prijs van den handboog uitreiken, en een Mans en Vrouwenportret.

Te Dresden:

Het portret eener Vrouw, die een klein meisje aan hare hand leidt, en een

Mansportret als buste, met zwart tot op de schouders afhangend haar en die den slip zijns mantels opligt.

Voorts zijn er stukken te Salzthagen; in de kunstverzameling van H.T. Hope te Londen, op het stedelijk Museum te Utrecht; op het Museum te Brussel:

Zijn portret, door hem zelven geschilderd en het pendant dat van zijne vrouw, en in dat van jhr. J.P. Six te Amsterdam een ander door hem geschilderd portret en dat zijner vrouw zittende aan een vrolijken disch.

Ook in de verzameling van 321 kunstenaarsportretten, in de Galerij van Florence, bevindt zich het portret van van der Helst. Onvermeld mogen wij ook niet laten

[p. 505]

het door de heeren A. Weimar en P. van Schendel in 1845, op de publieke verkooping van wijlen mejufvr. Bichon Vis aangekochte familiestuk, zamengesteld uit vier levens groote figuren te voeten uit, dat later de galerij van koning Willem II versierde.

Deze alle en andere kunstjuweelen van den grooten meester worden in het voortreffelijk werk van Kramm beschreven. Allerlezenswaardig is het artikel, dat hij aan dezen meester heeft gewijd en waarin hij ook mededeelt dat van der Helst ook historiële onderwerpen heeft behandeld, waarvan er een, Eene Venus met den Paris appel in de hand, in zijn bezit is en een ander op het stedelijk Museum te Utrecht berust.

Minder gunstig wordt er over de kunst van van der Helst in de Biographie Universelle geoordeeld. ‘Falconet,’ lezen wij aldaar, ‘ne craint point de le placer dans ce genre (le portrait) au-dessus de Rembrandt, de van Dijck et des autres grands maîtres de l'école Hollandaise; mais il est permis de croire que ces éloges sont fort exagérés;’ doch dit oordeel wordt weêrsproken door Louis David, wiens getuigenis door onzen Kramm wordt aangehaald.

Zie behalve Houbraken, Jacob Campo Weijerman, van der Willigen, Immerzeel, Kramm en andere bekende werken over de schilders, de catalogi der in den tekst en bij Kramm vermelde kabinetten, ook dien van het Museum Boymans, waarop zich het portret van den gouverneur-generaal Rijklof van Goens met vrouw en kind bevindt; de Biographic Universelle (Paris 1841), T. III. p. 183; Duchesne aîné, Musée de Peinture et de Sculpture par Reveil, T. X; Museo Florentino, T. III. p. 55; Collot d'Escury, Hollands roem, D. II. bl. 73, 74; Konst- en Letterb., 1856 No. 13; Wagenaar, Amst. D.; P.C. Wonder, Alphabetische Lijst van de geboorte en sterfjaren der voornaamste oude Nederl. Kunstschilders en Beeldtenaars; verder de Woordenboeken van Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis; Nederd. en Lat. Keurd., Rotterd. 1710. D. I. bl. 400; Loots, Lofzang aan de Schilderk. in Gedicht. D. III. bl. 74; Navorscher, Jaarg. III. bl. 96; Muller, Lijst van Portretten.