Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Jan Baptiste van Helmont]

HELMONT (Jan Baptiste van), vader van Franciscus Mercurius, was de afstammeling van een edel Brabantsch geslacht en werd in 1577 te Brussel geboren. Hij was heer van Rooyenbroeck, Merode, Oorschot, Pellines etc., en had het vooruitzigt van hooge waardigheden in zijn vaderland te bekleeden, doch hij deed er vrijwillig afstand van, en legde zich, in weerwil van den hevigen tegenstand zijner moeder, Marie de Stassart, en van een vaderlijken oom, die, daar zijn vader toen hij nog zeer jong was, was overleden, zijne opvoeding bestierde, op de geneeskunst toe. Zijn liefde voor de studie was zoo groot, dat hij reeds op twintigjarigen leeftijd een uitgebreide kennis bezat, geput uit de werken van Grieksche, Latijnsche en Arabische geneesheeren.

Zijne schitterende gaven verwierven hem den leerstoel in de chirurgie te Leuven. Eenigen tijd onderwees hij daar met roem, doch eensklaps deed hij afstand van zijn post, en vatte zulk een afkeer van de geneeskunde op, dat hij uit verachting voor haar het geld, dat hem zijne geneeskundige schriften hadden opgeleverd, doorbragt. Vervolgens deed hij eene reis door de voornaamste gewesten van het beschaafde Europa, en toen hij in zijn vaderland

[p. 499]

was wedergekeerd, huwde hij een rijke en edele vrouw en vestigde zich te Vilvoorden, waar hij zich, in navolging van Paracelsus, dien hij zich tot voorbeeld had gekozen, aan chemische onderzoekingen overgaf; de schitterende aanbiedingen van de keizers Rudolph II, Matthias en Ferdinand II van de hand wees en zijn laboratorium de overige dertig jaren van zijn leven (hij stierf den 30 December 1644) niet meer verliet. Hij beroemde zich het middel om het leven en de gezondheid te verlengen gevonden te hebben en noemde zich medicus per ignem, met zinspeling op de bron, waaruit zijne geneesmiddelen voortvloeiden. Hij zelf getuigt duizende kranken genezen te hebben. ‘Il est à croire’ voegt er zijn biografist bij, ‘que ceux qui venaient le consulter dans son cabinet ne souffraient que dans leur imagination.’ Nieuwe ontdekkingen, waaronder die van het magnetismus waren de vruchten van zijn arbeid en tevens de beletselen zijner rust en van zijn genoegen. Zijne natuurlijke reden, die hij ook in zijne schriften van de magnetische genezing gaf, en waarvan men meende dat zij het geloof aan de wonderwerken van den Zaligmaker zou doen verminderen, berokkende hem vervolgingen, waartegen hij zich moedig verzette.

Voor zijn dood gaf hij zijne handschriften aan zijn zoon Franciscus Mercurius, die ze later heeft uitgegeven. De beroemde Elzevir werd belast met de uitgave der werken van van Helmont onder dezen titel:

Ortus medicinae, id est initia Physicae inaudita, progressus medicinae novus, in morborum ultionem ad vitam longam, Amsterd., 1648, 1652, 4^o., Venetie, 1651. fol.

Deze verzameling zijner werken is sedert meermalen onder den titel van Opera omnia herdrukt, en in het Hollandsch, Fransch en Engelsch overgezet. De beste uitgaaf is de tweede die door Elzevir in 1652 is gedrukt. De meeste der overige zijn onnaauwkeurig en bevatten inlasschingen van vreemde handen. In deze verzameling komen o.a. voor: Febrium doctrina inaudita, Antv. 1642. 4^o., en De Magneticâ vulnerum naturali et legitimâ curatione contra Joh. Roberti, Soc. Jes., Paris, 1621. 8^o. In het Hollandsch zijn afzonderlijk uitgegeven:

Nieuwe opkomst der Geneeskonst, Amst. 1659. 4^o., en

J.B. van Helmont en Amman, Konst om doof geborenen te leeren.

Zie, behalve Foppens, Valerius Andreas, Hoogstraten, Luiscius, Moreri, Nieuwenhuis en andere Woordenbocken. Baumes, Essai d'un système chimique pour servir de fondoment à la sçience des Maladies 1795; Plutarque des Pays-Bas, T. II. p.

[p. 500]

278-289; Ladvocat, Dict. Hist., i.v., Wapenkaart van Amsterdam; Biogr. Univ., T. XX. p. 15, seqq., Arrenberg, Naamlijst van Boeken, p. 222; Rabus, Boekzaal van Europa, Jan. en Febr. 1697. bl. 133; Brunet, Manuel du Libraire, T. II. p. 160; Arnold, Ketter Historie, D. III.; Navorscher, Jaarg. III. bl. 100, Jaarg. VIII. bl. 323, Jaarg. IX. bl. 125; Bijblad 1854. bl. XVI.; van Kampen, Geschied. der Nederl. Lett. en Wetensch., D. I. bl. 315, 316; Barlaei, Poëm., T. II. p. 154.