Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Abraham Heidanus]

HEIDANUS (Abraham), zoon van den voorgaande, werd den 1^sten Augustus 1597 te Frankenthal in den Paltz geboren, doch kwam reeds in 1608 met zijn vader te Amsterdam, waar hij het voorbereidend onderwijs op de Latijnsche scholen genoot. Eenen voortreffelijken aanleg toonende, vormde hij zich op het Waalsche collegie te Leiden onder het opzigt van den vermaarden Daniel Colonius en zag zich vervolgens tot proponent bij de Waalsche synode met lof aangenomen. Na twee jaren op eene reize door Duitschland, Zwitserland, Frankrijk en

[p. 396]

Engeland doorgebragt te hebben, waar hij met de voornaamste geleerden gemeenzamen omgang had, kwam hij alhier terug en werd in 1623 tot predikant bij de Waalsche gemeente te Naarden beroepen, van waar hij in 1628 naar Leiden vertrok, om aldaar de Nederduitsche gemeente te bedienen.

Niet lang had Heidanus te Leiden gestaan, of hem wedervoeren eenige onaangenaamheden. Ofschoon zuiver regtzinnig in de leer, was hij het met sommige ijveraars van zijnen tijd niet eens over de behandeling der Remonstranten. Hij was van oordeel, dat gelijk deze hunne gevoelens met bewijzen staafden, dezelve niet met hardheid, maar met gelijke wapenen moesten bestreden worden. Men vatte hierom tegen Heidanus eenige vermoedens van onregtzinnigheid op, waarvan hij het noodig achtte zich te zuiveren; daarom gaf hij in 1641 zijne Proeve ende Wederlegginghe des Remonstrantschen Catechismi, benevens eene aanspraak aan de Remonstrantsche gemeenten in Nederland, (2de druk, 1641, 3de 1645, Leid. 8^o.), uit, waarop door Episcopius werd geantwoord en waarop Heidanus weder antwoordde door zijne Causa Dei contra homines, waarin hij de Remonstranten voor Pelagianen hield.

Het kon niet anders, of Heidanus moest zich hierdoor naam maken. Weldra waren curatoren der Harderwijksche hoogeschool er op uit, hem aan hunne instelling te verbinden. Op zeer voordeelige voorwaarden boden zij in 1648 Heidanus den godgeleerden leerstoel aan; doch de gemeente te Leiden wist hem daarvoor te doen bedanken, en zulks te gemakkelijker, daar, terzelfder tijd curatoren der Leidsche hoogeschool hem het professoraat in de godgeleerdheid aanboden. Hij aanvaardde deze laatste betrekking met lust en ijver, terwijl hij tevens zijn leeraarambt bleef waarnemen.

Te midden van aller achting diende Heidanus gedurende vele jaren de hoogeschool. Zijn roem bleef niet binnen de grenzen van het vaderland bepaald, maar verbreidde zich ook naar buiten. De keurvorst van den Paltz beriep hem naar Heidelberg, doch Heidanus bedankte er voor en ontving nogtans buitengewone onderscheiding van dien vorst. Op de zaken der hoogeschool had hij eenen belangrijken invloed. De beroepingen van de hoogleeraren Hoornbeek, met wien hij later in twist geraakte, en later van Coccejus, Wittichius en de Volder te Leiden, was aan dien invloed toe te schrijven. Overal, waar hij slechts kon, trachtte hij nut te stichten en de belangen der hem dierbare instelling voor te staan. Weinig was het te voorzien, dat zoo veel zorg met zoo veel ondank

[p. 397]

zou beloond worden. Daartoe had het volgende aanleiding gegeven.

Heidanus, afkeerig der schoolsche wijsbegeerte, nam bij de komst van den vermaarden Renatus Descartes diens wijsgeerige stellingen met warmte aan en bragt niet weinig toe, om die hier te lande te verspreiden. Dit veroorzaakte 's mans val. Op aanstoken van de hoogleeraren Frederik Spanheim Jr. en Anthonius Hulsius namen curatoren een besluit, inhoudende een aantal stellingen, welker verdediging zij op de Leidsche hoogeschool verboden wilden hebben. Heidanus, verontwaardigd over die handelwijs, stelde een werkje te zamen en gaf het in het licht onder den titel van Consideratien over eenige saecken onlanghs voorgevallen in de Universiteyt binnen Leyden, (ald. 1676. 4^o.; in het Latijn, Hamburg, 1678), waarin hij de genomene maatregelen van curatoren met gematigdheid en vrijmoedigheid beoordeelde. Curatoren achtten zich door dit geschrift beleedigd, ontboden den schrijver en ontsloegen hem den 4^den Mei 1676 van zijnen post, op zijne verklaring dat hij het genoemde geschrift voor het zijne erkend had.

Heidanus behield zijn predikambt en volhardde in de waarneming daarvan tot aan zijn dood, die op den 15^den October 1678 plaats had. Ofschoon hij van zijn ambt was ontzet, hield nogtans de hoogleeraar Wittichius eene akademische lijkrede op hem.

Heidanus was een geleerd en welsprekend man, die, vrolijk van geest zijnde, aangenaam was in den omgang en wiens geestige scherts steeds gepaard ging met de uiterste bescheidenheid. Het deed dan ook hem eere aan, dat niet alle curatoren, zoo als de curator van Beverningh, met zijne afzetting hadden ingestemd. Hij had zich overigens als een ijverig voorstander van het Coccejanismus en Cartesianismus doen kennen. Als theologant, zegt de heer Glasius, was hij overigens hartelijk ingenomen met Calvyn en, hoezeer geen vriend van hardheid en geweld, op den duur bestrijder der Remonstranten.

De afbeelding van Heidanus ziet het licht. De beste is die door Suyderhoef naar A. Blooteling in plaat is gebragt. Hij was den 29^sten April 1627 gehuwd met Sara Loten van Amsterdam, bij wie hij één zoon en twee dochters naliet. De eerste, Karel genaamd, is geweest secretaris van Leiden, en bekend als groot liefhebber en verzamelaar van oude gedenkpenningen. Zijne eene dochter Maria was eerst gehuwd met den Nijmeegschen predikant Dionisius Crusius en later met den Utrechtschen hoogleeraar in de godgeleerdheid, Franciscus Burman

[p. 398]

De andere dochter was gehuwd met den heer Borncoer, eerst hoofdschout en daarna mede Burgemeester te Leiden.

Behalve de genoemde werkjes zagen de volgende geschriften van Heidanus het licht:

De Causa Dei. Dat is: de sake Godts verdedight tegen den mensche. Ofte wederlefginge van de Antwoorde van S. Episcopius. Mitsgaders een digressu tegen het: Klaer ende volkomen schriftuerlick bericht van J. Batelier, Leid. 1645. 8^o.

Oratio funebris in obitum Frederici Spanhemii, Lugd. Bat. 1649. 4^o. Ook in het Hollandsch vertaald.

De Sabbatho, Lugd. Bat. 1658. 8^o.; ook in het Hollandsch vertaald en uitgegeven onder den titel van:

Consideratiën over de Heyliging van den Sabat ende den dagh des Heeren, tot vrede der Kercken, Leid. 1659. 12^o. 2 deelen.

Fasciculus disputationum de Socianismo, Lugd. Bat. 1659. 8^o.

Laus perroationis, Amst. 1660. 4^o.

Corpus theologiae christianae in XV locos digestum, Lugd. Bat. 1676. 4^o. 2 vol.; herdrukt 1682. 4^o. 2 vol.; ald. 1686. 4^o. 2 vol.

De origine erroris, Amst. 1678. 4^o.

Behalve deze werken gaf hij ook in het licht eene redevoering door hem in November 1669 gehouden, toen de Leidsche school, ten gevolge der zware pestziekte, van zes harer sieraden beroofd werd. Grootendeels was Heidanus rede aan den lof van Coccejus toegewijd.

Ook hield hij reeds vroeger Lijkpredicatiën op de hoogleeraren Ludovicus de Dieu en Frederik Spanheim Sr., uitgegeven te Leiden in 1650.

In de Responsa prudentum ad auctorem dissertationis de organo, in Ecclesiis Confoed. Belgii, ordine quo missa fuerunt (Lugd. Bat. 1644) komen brieven van Heidanus aan Huigens voor.

Zie Bayle, Dict. hist. ct critiq., p. 1403; Soermans, Acad. Reg., bl. 27, 28, 40; Ypeij, Geschied. der systh. Godgel., D. II. bl. 145; Levensbeschrijv. van voorn. Mann. en Vrouwen. D. IV. bl. 259-271; Saxe. Onom. literar., T. IV. p 521; Kok, Vaderl. Woordenb., D. XX. bl. 507-509; Siegenbeek, Geschied. der Leidsche hoogesch. het Register op Heijdanus; Schotel, Kerk. Dordr., D. II. bl. 22, 99 en de aldaar aangehaalde schrijvers; Bouman, Geschied. der Geld. hoogesch., D. I. bl. 133, 134, 157; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. geschied., D. IX. bl. 490 met facsimile zijner handteekening, D. X. bl. 272; Glasius, Godgel. Nederl.; Muller, Cat. van Portrett.; de Navorscher, D. VIII. bl. 318.