Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Pieter Otto Coenraad Vorsselman de Heer]

HEER (Pieter Otto Coenraad Vorsselman de) werd te Valburg, provincie Gelderland, op den 20^sten September 1809 geboren. Zijn vader, Jan de Heer, was aldaar, later te Geertruidenberg, predikant; zijne moeder was Frederica Wilhelmina Verwey. Na te Elst, een dorp in de Betuwe, vervolgens te Geertruidenberg, en eindelijk te Culenborg, de gronden der academische studiën gelegd te hebben, vertrok hij in 1826 naar de Utrechtsche hoogeschool om in de godgeleerdheid te studeren, die hij weldra met de letterkunde verwisselde.

De verpligting der studenten in de letterkunde, om een examen in de wiskunde af te leggen, bragt de Heer in aanraking met den hoogleeraar Moll. In hem vond hij den man, die hem op eene nieuwe baan zoude leiden, en

[p. 373]

den meer en meer toenemenden zucht tot wetenschap in eene blakende vlam zoude doen overgaan. Met een enkele blik had Moll de Heer in zijn streven naar waarheid doorgrond en den rijkdom van des jongelings geest opgemerkt. Maar ook de Heer voelde zich spoedig aan het genie van Moll onwederstaanbaar aangetrokken en weldra was dan nu ook het besluit genomen, om zich onder de leiding van Moll aan de beoefening der natuurkunde toe te wijden, ofschoon hij daarmede voor de letterkunde grootendeels verloren scheen.

Bij het uitbreken der Belgische omwenteling in 1830, volgde hij, gelijk zoo velen, de roepstem des konings, werd een der mede-oprigters van het vrijwillig jagercorps der Utrechtsche studenten en daarbij onmiddelijk tot sergeantmajoor benoemd. Na den veldtogt teruggekeerd en de koning aan de compagnie een blijk zijner hooge goedkeuring willende geven, door aan een van deszelfs leden de Militaire Willems-orde te verleenen, was de Heer daartoe niet alleen door zijne chefs, maar ook door de geheele compagnie, tot deze onderscheiding aangewezen.

Op den 22^sten April 1833 den graad van doctor in de wis- en natuurkunde verkregen hebbende, na het verdedigen eener dissertatie: de fractionibus continuis, gevoelde hij eenen sterken trek naar reizen. De klassieke bodem van het schoone Italië lachte hem het meeste toe, en derwaarts nam hij, den dag na zijne promotie, de reis aan.

Uit zijn gehouden journaal is elders het een en ander medegedeeld. Hier ook is het de plaats niet er over uit te wijden. Na eene afwezigheid van veertien maanden keerde hij, met een schat van wetenschap verrijkt, in het vaderland weder. Hij had, te Florence vertoevende, eene aanstelling tot hoogleeraar in de wis- en natuurkunde aan het athenaeum te Deventer ontvangen, welke betrekking hij op den 7^den November 1834 aanvaardde met eene redevoering: de virium doctrina in Physica disciplina rite adhibenda.

Met ijver had de Heer zijnen arbeid begonnen, met ijver zette hij dien voort. Het duurde dan ook niet lang of men leerde te Deventer den jeugdigen hoogleeraar in al zijne waarde kennen. Ook als thesaurier van het aldaar gevestigde natuur- en scheikundig genootschap werkte hij krachtig mede om natuurkundige kennis meer algemeen te maken. Den studenten was hij een medeleerling, zonder dat daaronder het ontzag voor den leermeester leed. Voor allen, uit welken stand der maatschappij ook, was hij een vraagbaak en vriend, die nooit weigerde te helpen, en die dan ook door allen bemind werd.

Het is ons plan niet hier in het breede uit te wijden

[p. 374]

over de zeldzame en voortreffelijke talenten aan de Heer geschonken. Teregt noemde hem een buitenlandsch geleerde: de beroemde Deventer professor. Jong van jaren, maar oud in wetenschap, werd hij eensklaps in zijne hooge vlugt gestuit, en weldra had men een verlies te betreuren, dat schier onherstelbaar kon genoemd worden.

Na slechts eene korte ongesteldheid overleed de Heer plotseling op den 26^sten December 1841. Algemeen was de droefheid over het verlies, dat het vaderland en de wetenschap in hem geleden hadden. Niet alleen de vele buiten- en binnenlandsche geleerde genootschappen, waarvan de Heer lid was, betreurden zijn verlies en waren onuitputtelijk in lof jegens hem, maar ook in den stillen burgerkring had de Heer zijne vrienden, en ook daar werd een niet minder warmen traan aan zijne nagedachtenis gewijd.

De afbeelding van de Heer ziet het licht, met het volgend bijschrift van den heer B. Meijlink:

In jaren jong, in kennis grijs;

Met kind'ren kind, bij wijzen wijs;

De ziel en tevens 't zout van alle vriendschapskringen;

Door half Europa reeds vermaard;

Vol vuur - met ned'righeid gepaard; -

Bemind en hoog vereerd, door wie hem mogt omringen;

Bij tweeëndertig jaar reeds rijp voor hooger sfeer:

Een lichtstar van zijn tijd was - Vorsselman de Heer!

De werken en losse geschriften van de Heer zijn:

Responsio ad quaestionem: Detur succinta expositio praecipuarum methodorum, quae ad circuli quadraturam ducunt, Gron. 1832. 8^o.

Voor dit antwoord werd de Heer met goud bekroond aan de Groningsche hoogeschool. In den beginne zijner akademische loopbaan had hij eene prijsvraag beantwoord, door de literarische faculteit te Utrecht uitgeschreven, en daarop het accessit bekomen. Zulks ontving hij ook voor een antwoord op eene prijsvraag aan eene der Belgische hoogescholen geschreven, doch hij maakte alstoen zijn naam niet bekend.

Specimen Inaugurale de fractionibus continuis, Traj. ad Rhen. 1833. 8^o.

Oratio de virium doctrina in Physica disciplina rite adhibenda, Daventr. 1834. 8^o.

Note sur le calcul de l'Inclinaison magnétique (Extrait d'une lettre de Mr. P.O.C. Vorsselman de Heer à Mr. le Baron F. Maurice, officier de la légion d'honneur, Membre de l'institution de France etc., inserée dans la Bibliothèque Universelle, Novembre 1835.)

[p. 375]

Levensberigt van den Hoogleeraar A.C.G. Suerman, Utr. 1841. 8^o.

Over het Electro-Magnetismus als bewegende kracht; in Meijlink's Nieuwe Schei- Artsenijmeng- en Natuurkundige Bibliotheek, D. III. December 1838. Eene Hoogduitsche vertaling van dit stukje vindt men in Poggendorff's Annalen 1839. N_o. 5, B. XLVII. I.

Recherches sur quelques points de l'Electricité voltaique; in le Bulletin 1839. 5 Livr.

Over 't bepalen van den dag en datum der vaste en bewegelijke Feestdagen; in de Overijss. Alm. voor oudheid en letteren, 1839.

Gronden der Zeevaartkunde, vooral ten gebruike bij de Sterre- en Zeevaartkundige tafels van Jacob Swart. Dev. 1840. 8^o.

Redevoering over de voordeelen eener wetenschappelijke beoefening van handwerken en kunsten, gehouden te Deventer, den 2 April 1841. Dev. 1841. 8^o.

Théorie de la Télégraphie électrique avec la description d'un nouveau Télégraphe fondé sur les actions physiologiques de l'Électricité; Devent. 1839. 8^o. Eene Hoogduitsche vertaling van die werken gaf Poggendorff in zijne Annalen 1839. N^o. 3. B. XLVI.

In den Algemeene Konst- en Letterbode komen nog de volgende opstellen van hem voor:

Iets over de ontdekking der Boekdrukkunst. 2 Aug. 1835.

Electro-magnetische Proefnemingen met gegoten ijzer. 11 April 1836.

Waarneming van vallende sterren, in den nacht van 12-13 November 1836.

Middel om van de Magneto-Electriciteit tot Chemische ontledingen zich te bedienen. 14 Maart 1837.

Over de Thermo-Electriciteit van het kwikzilver. 6 April 1838 en 4 Mei 1838. (Vertaald in Poggendorff's Annal. en Sturgeoris Annals of Electricit. 1841 Juni).

Iets over eene Proef van Aug. de la Rive. 20 April 1838. (In dezelfde Annal. vertaald).

Iets over de bekorte manier tot het herleiden der Maansafstanden en de tafels van Pilaar daartoe betrekkelijk. 4 Junij 1839.

Antwoord aan den Heer Pilaar. 1 Februarij 1840.

In de Gids van 1840 vindt men een stukje van hem, over de beoordeeling van zijne gronden der zeevaartkunde.

De Nederduitsche en Latijnsche dichtkunst beoefende de Heer reeds op jeugdigen leeftijd. Stukjes, op veertienjarigen leeftijd door hem in het Nederduitsch vervaardigd, ademen een stillen geest en getuigen van een gevoelig hart.

[p. 376]

In aanleg voor de Latijnsche poëzij had hij eene treffende overeenkomst met Pieter Nieuwland, en voorzeker had hij, bij meerder oefening, het daarin tot eene belangrijke hoogte kunnen brengen. Ernstiger studiën hadden hem reeds vroeg de lier ter zijde doen hangen. Eene overzetting in Latijnsche verzen van Simons beroemden lierzang: Vergeet uw afkomst, o Bataven! vindt men van hem in den Utrechtsche Studenten-Almanak van 1832. Zijne elegie op het overlijden van zijnen vriend den hoogleeraar A.C.G. Suerman komt voor in denzelfden almanak 1841.

Zie Algem. Konst- en Letterb., 1842. D. I. bl. 1-3; Programma van het Utr. Genootsch., 1842. bl. 6; Collot d'Escury, Holl. Room, D. VI. St. II. bl. 30, noot, D. VII. bl. 100, 101; Levensschets van P.O.C. Vorsselman de Heer, enz., door Mr. B.W.A.E. Sloet tot Oldhuis, met Bijlogen van J.F.L. Schröder, G.J. Mulder en S. van Delden, Dev. 1843. 8^o. met portret; J.H. Halbertsma, Lijkrede op de Heer, gedrukt voor zijne de Doopsgezinden en hunne herkomst (Dev. 1843).