Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Jacobus Arnoldus Hazaart]

HAZAART (Jacobus Arnoldus) werd te Koepang den 8^sten Januarij 1773 geboren. Als luitenant diende hij eenigen tijd de Oost-Indische Compagnie, dreef, na zijn ontslag, voor zich zelven koopmanschap, en lag met zijn vaartuig ter reede van Koepang, toen in 1809 het opperhoofd te Timor, Stopkeerb genaamd, zijn ontslag verzocht. De directeur der financiën, Veeckens, bekend met de vele bekwaamheden van Hazaart, haalde hem, niet zonder lang tegenstreven, over, om de waardigheid van drost van Timor (dien titel voerde toenmaals ons opperhoofd) van den gouverneur-generaal van Neerlands Indië voor zich te vragen.

Zonder eenige bepaalde instructie als zoodanig aangesteld, en geheel vrij om naar de omstandigheden te handelen, werd zijne energie en bekwaamheid spoedig daarop op eene sterke proef gesteld. In Junij 1810 trachtte een Engelsch oorlogsschip, des nachts ter reede van Koepang geankerd, het fort Concordia te verrassen, hetgeen maar al te wel gelukte. Hazaart hiervan berigt gekregen hebbende, verzamelde in allerijl eenige honderde Timoresche scherpschutters, en wist daarmede den vijand af te slaan en tot den aftogt te dwingen.

Toen in 1811 Java in handen der Engelschen gevallen was en een Engelsch korvet, gekommandeerd door kapitein Ternton, voor Koepang verscheen en Nederlandsch Timor opeischte, moest Hazaart voor den drang der omstandigheden bezwijken, en kon hij de overgave niet weigeren. Zwaar griefde het hem, toen de nationale vlag, die ongeveer twee eeuwen op Timor gewapperd had, voor de Engelsche plaats moest maken, al ware het ook dat de Engelsche bevelhebber getuigen moest, dat Hazaart de Hollandsche vlag, in het vorige jaar, toch dapper genoeg verdedigd had.

Hazaart, voorloopig met het bestuur te Koepang door de Engelschen belast, wilde echter voortdurend niet in dienst van een vreemd gouvernement blijven. Er werd

[p. 299]

derhalve weldra een ander in zijne plaats benoemd, en hij bleef, ofschoon handel drijvende, bestendig te Koepang zijn verblijf houden. Het slechte beheer van elkander spoedig opvolgende gezaghebbers was hoogst nadeelig voor de inwoners van het eiland, en zulks zou nog erger geweest zijn, indien Hazaart zijne hulp en raad geheel onthouden had. Het was zijne waakzaamheid die twee aanslagen op de Europeanen wist te verijdelen.

Na in 1814 tegenwoordig geweest te zijn bij de expeditie, onder bevel van den secretaris Curtois, tegen de Amanoebangers, werd hij kort daarop, na het opvolgend overlijden van twee waarnemende opperhoofden, en bij gebrek aan een daartoe geschikt Engelsch onderdaan, dringend uitgenoodigd zich met het provisioneel bestuur van Timor te belasten. Het besef der dringende noodzakelijkheid deed hem vroegere bezwaren thans ter zijde zetten, en hij werd daarop door het bewind te Makassar als Britsch resident van Timor erkend en bevestigd, terwijl, na de verandering van zaken in Europa en de herstelling van ons volksbestaan, het Nederlandsche gouvernement hem weder in een Nederlandsch resident herschiep.

Het zoude ons te ver voeren, hier in het breede te willen vermelden welke diensten Hazaart den lande bewees. Elders is dit met gepaste uitvoerigheid geschied. Dan eens waren het de Portugezen, die onze regten bedreigden, die hij in 1818 strafte en onderwierp, dan weder, in 1822, de Amanoebangers, die hij voor hun verzet tegen het Nederlandsche gouvernement tuchtigde. Wel mogt het hem, door de bekrompenheid zijner strijdkrachten, niet gelukken deze geduchte vijanden geheel te onderwerpen, maar hij wist toch gepaste maatregelen te nemen, waardoor de rooverijen der Amanoebangers zeldzamer en binnen enger grenzen beperkt werden. Op alle mogelijke wijzen zocht intusschen Hazaart den bloei zijner residentie te bevorderen. Voor den rijstbouw geschikte gronden werden ter ontginning aangewezen. Zijne pogingen om eene steenbakkerij op te rigten en den op Timor nog onbekenden ploeg in te voeren mislukten echter. De aanplanting van kokosboomen en het aanfokken van vee en kippen werd door hem aangemoedigd, ofschoon ook daarin, even als in zijne pogingen om het paardenras op Rotti te verbeteren, teleurstelling somtijds zijn deel was. Het welzijn der bevolking was zijn gedurig streven. De vaccine voerde hij in. Het plan tot den in het belang van het algemeen zoo nuttigen weg van Koepang naar Babauw werd door hem ontworpen; hij legde er den grondslag toe en voltooide er een gedeelte van. Ook de koperrijkdom van Timor trok

[p. 300]

zijne aandacht, en het is alleen aan eene ongelukkige zamenloop van omstandigheden toe te schrijven, dat 's mans ijver, betoond onder den last van gevorderde jaren en verzwakte gezondheid, met zulk een ongunstigen uitslag bekroond werd.

Eindelijk begon, op zestigjarigen leeftijd, de last des bestuurs zwaar op Hazaart te drukken, en welkom was het hem derhalve toen hij daarin, in 1832, vervangen werd. Hij bleef intusschen nog altijd werkzaam. In 1838 had hij nog eene reis gedaan naar het eiland Sumba, die misschien in eenig verband stond met den moord, aldaar in 1833 aan zijn broeder gepleegd, en bevond hij zich, van daar terugkeerende, op het eiland Savoe, waar hij, op verzoek van den resident eenige geschillen tusschen de inlandsche hoofden zou onderzoeken en regelen, toen de dood hem den 19^den December 1838 wegrukte. Zijne asch rust te Koepang en zijne nagedachtenis leefde er nog lang in de harten der dankbare ingezetenen. Zijne loopbaan levert een der vele bewijzen op van de ongegrondheid des veroordeels, doorgaans jegens de zoogenaamde inlandsche kinderen gekoesterd.

Zie Prof. P.J. Veth, het eiland Timor, bl. 83-104, 111, en daar naar de Handelingen van het Indisch Genootschap te 's Hage, 1858. bl. 43.