Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[p. 194]

[Onno Zwier van Haren]

HAREN (Onno Zwier van), broeder van Willem van Haren, werd te Leeuwarden, den 2^den April 1711 (niet 1713), geboren. Reeds vroeg waren tegenspoeden zijn deel. Het vroegtijdig verlies van zijnen vader was daarom voor hem dubbel groot omdat zijne moeder hem verwaarloosde. Door zijn oom, Duco van Haren, werd hij aan den Zwolschen rector Gijsbert Wessel Duker toevertrouwd, en hij maakte bij dezen in de voorbereidende wetenschappen zulke groote vorderingen, dat hij reeds in 1727 de lessen aan de Franeker hoogeschool met goed gevolg kon waarnemen. Bij den hoogleeraar in de regtsgeleerdheid Jacobus Voorda ontving hij zijne verdere opvoeding, en hij volgde dezen in 1730 naar Utrecht.

Aldaar zijne studiën geeindigd hebbende, keerde hij naar Friesland terug en zag zich niet alleen spoedig met verschillende aanzienlijke ambten bekleed, maar ook vereerd met de vriendschap en het vertrouwen van prins Willem IV. Achtereenvolgend zien wij hem aangesteld, in 1734, tot historieschrijver van Friesland, in 1742 tot grietman van West-Stellingwerf, tot commissaris-generaal van de Zwitsersche troepen in dienst van den staat, tot lid van de Staten van Friesland, van den Raad van State, van de Admiraliteit te Amsterdam en van de Staten-Generaal, tot gedeputeerde te velde, tot afgezant bij de Protestantsche Zwitsersche kantons en tot den vredehandel te Aken. Als zoodanig, en in meer andere betrekkingen, was hij met den meesten lof werkzaam.

Hij muntte door bekwaamheid, onbaatzuchtige vaderlandsliefde en als getrouw vriend van Oranje uit, en in de verheffing van Willem IV zag hij zijnen vurigsten wensch en zijne ijverige pogingen vervuld en bekroond. Geen wonder dan ook, dat hij bij dezen vorst veel vermogt, en na diens dood van zijne gemalin bij voortduring blijken van vriendschap en gunst mogt ontvangen. Maar, even als bij zijnen broeder, was ook daarom nijd en afgunst zijn deel. Naauwelijks was de prinses overleden, of zijne vijanden slaagden er in hem te doen vallen, en hem eene plaats te doen verlaten, die hij ruim vijf en twintig jaren met eere op het staatstooneel had bekleed. En welke waren nu de middelen welke men daartoe bezigde? De laagste, die men zich denken kan. Men beschuldigde van Haren van bloedschande met zijne eigene dochter, en berokkende hem een regtsgeding, dat in der tijd veel gerucht maakte en aanleiding gaf tot de verschijning van een aantal geschriften, zoo voor als tegen den beschuldigde. Ofschoon de regtbank, waarop hij zich beroepen had, zijne onschuld, uit hoofde zijner magtige vijanden, niet

[p. 195]

durfde erkennen, heeft deze nooit het schuldig over hem kunnen uitspreken. Niettegenstaande dat, viel hij toch, en zijn staatkundige tegenstrever, de hertog van Brunswijk-Wolfenbuttel, die tot voogd over den minderjarigen prins Willem V was aangesteld, zegevierde over den man, die, in het belang des vaderlands, zich niet ontzien had, om, toen hij het noodig achtte, hem, als vreemdeling, den voet dwars te zetten. Eene kleine bijdrage daartoe, die tevens tot bewijs kan dienen van van Haren's rondborstige openhartigheid, wordt door Halbertsma verhaald. Bij de hooge collegien van staat stond voor den minderjarigen prins Willem V een ledige stoel open. Het gebeurde, na den dood der prinses-gouvernante, dat bij de zitting van eene commissie der Staten-Generaal de hertog beweging maakte om als besturende voogd en vertegenwoordiger in dien stoel zitting te nemen, waarop van Haren zeide: ‘Mijnheer, dat is uwe plaats niet.’

Van het staatstooneel verwijderd, bleef van Haren zijn ambt als grietman behouden en leefde vervolgens, als een eerlijk man, die bewust is van zijne onschuld, te Wolvega. Maar ook hier vervolgde hem de haat zijner vijanden. In 1769 onderging zijn huis eene geweldige inbraak, ondernomen met het doel om stukken in handen te krijgen, die voor zijne tegenstanders van belang waren. In 1777 ontstond ten zijnen huize plotseling een brand, waarbij hij nevens zijne goederen eene kostbare boekerij, de vrucht van 43 jaren verzamelens, verloor; ja het ontbreekt niet aan meeningen, dat die brand gesticht is geweest, om, zoo al niet zijn leven te schaden, dan toch die stukken te vernielen, die men te vergeefs getracht had door diefstal magtig te worden. Maar ondanks die grievende slagen, niettegenstaande hij bij de wereld van zijne eer beroofd, van zijne kinderen verwijderd en van zijne rust verstoken was, onder dat alles bleef van Haren kalm en gelaten. Want toen iemand zijne verwondering te kennen gaf, hoe hij bij het verlies van zijn letterschat zoo bedaard kon blijven, gaf hij ten antwoord: ‘Indien mijne boeken mij niet geleerd hadden in tegenspoed gelaten te zijn, dan hadden zij mij weinig geleerd.’ En toen twee jaren daarna, de zwaar vervolgde man, op den 2^den September 1779, het hoofd ter ruste legde, toen stierf hij gerust als wijsgeer en christen, in de volle bewustheid zijner onschuld.

Het stoffelijk overschot van van Haren werd in de familiekapel te St. Anna-Parochie bijgezet. Simon Nauta, destijds predikant te Wolvega, hield op hem eene lijkrede. Daarin ontzag deze zich niet om hulde te brengen aan de

[p. 196]

deugden en verdiensten van den afgestorvene. ‘Hij blonk uit, zoo sprak hij, in bijkans alle soorten van geleerdheid. Hij sprak verscheidene talen zeer vaardig, en nog meer verstond hij er. Hij was een groot geschiedkundige, zoowel in de algemeene en kerkelijke, als meer bijzonder in de vaderlandsche historie. Als doorkneed staatsman, door Voorda en Fagel gevormd, was hij te gelijk een uitmuntend regtsgeleerde, wijsgeer, natuurkundige en zelfs godgeleerde. Alle deze wetenschappen beoefende hij met eene liefde, eene geestdrift, welke hij door gemeenzaam onderwijs zocht over te gieten bij zijne kinderen. Niettegenstaande de beschuldiging, op hem geworpen, droeg hij den roem wegens zuiverheid van zeden, eerlijkheid van bedoelingen en regtschapenheid van wandel met zich ten grave’; en verder: ‘Hij was vroom en ingetogen van zeden, de deugd zelf beoefenende en aan anderen inscherpende, deftig van houding, maar gul en gemeenzaam in den omgang, vooral onder vrienden; in zijne gesprekken nuttig en aangenaam, boertende, maar niet smakeloos; in het oordeelen voorzigtig, in het regeren wijs, en altijd tot vrede radende.’

Deze lofspraak overnemende, vermeenen wij verder over 's mans verdiensten niet in het breede te moeten uitwijden, overtuigd ook als wij zijn, dat toch zijn lof in een kort bestek niet te vermelden is, en wij daarom verwijzen moeten naar de bronnen aan het einde van dit artikel aangehaald. Doch over van Haren als dichter hebben wij nog niet gesproken. En welk een onvergankelijken roem hij zich in andere opzigten verworven hebbe, als zoodanig schitterde hij het meest toen hij op reeds vergevorderden leeftijd de hand aan de lier sloeg en dat beroemde dichtstuk, de Geuzen, zamenstelde, ter vereeuwiging van der vaderen grootheid in den worstelstrijd tegen Spanje, of toen hij het ondernam om Nederlandsche treurspelen te dichten en door den druk bekend te maken. Anderen mogen van Haren den eernaam van dichter ontzeggen; wij noemen hem, met den heer de Vries, het uitstekendst sieraad der achttiende eeuw, die alleen in Poot eenen waardigen mededinger vond. Ook als prozaschrijver toonde van Haren zich een man van schrander oordeel en grondige kennis, hoedanig en als dichter wij hem leeren kennen door zijne werken, die getiteld zijn:

Aanspraak gedaan als President van den Raad van Staate, op den 29 December 1746 8^o.

Van Japan: met betrekking tot de Hollandse natie en de Christelijke Gods-dienst, Zwolle, 1775. 8^o.

Lijkreeden over wijlen sijne Hoogheid Willem de IVde, Leeuw. 1766. 8^o.; Amst. 1832. 8^o.

[p. 197]

Zeedige aanmerkingen over de Veengraveryen in Friesland; Leeuw. 1766.

De Koophandel. Lierzang, Zwolle, 1769. 8^o.

Agon, Sulthan van Bantam, Treurspel, Leeuw. 1769. 8^o. Zwolle, 1773. 8^o.; ald. 1779. 8^o. In het Fransch vertaald en uitgegeven te 's Hage in 1770.

De Geusen, 2de druk, Zwolle, 1771, 3de druk ald. 1772, 4de druk ald. 1776, 5de druk, door Bilderdijk bezorgd, ald. 1785. 8^o. 2 deelen, herdrukt in 2 deelen post 8^o. 's Hage 1826; laatste druk Amst. 1830. 8^o. De eerste druk verscheen onder den titel van: Aan het Vaderland, Leeuw. 1769.

Proeve op de Levensbeschrijving der Nederlandsche Doorlugtige Mannen, behelzende het Leven van Johannes Kamphuis, Leeuw. 1772. 8^o.

Willem de Eerste. Treurspel, Zwolle, 1773, ald. 1779. 8^o.

Proeve van overzetting uit het Engelsch. Pope's Essay on Man, Zwolle, 1776. 8^o.

De komst van den Messias. Lofzang, Zwolle, 1776. 8^o.

De Herschijning. Lierzang, z. pl. 1776. 8^o.

Verhandeling over de nationaale of vaderlandsche gedichten, in het 6de deel der Verh. van het Zeeuwsche Genootsch. te Vliss. (1778).

De Landbouw. Lierzang, Zwolle, 1777. 8^o.

De Inenting. Lierzang, Zwolle, 1777. 8^o.

Nieuwjaarsbrief aan mijn jongste soon, 1778. 8^o.

De Vrijheid. Lierzang, 1778. 8^o.

Vaarwel van een ouden vader aan syn soon, vaarende op 's Lands schip van oorlog de Argo enz., Lierzang, 1778. 8^o.

De Koopman, Zwolle, 1778. 8^o.

De Staatsman, Zwolle, 1778. 8^o.

De Schimmen. Lierzang, Zwolle, 1778. 8^o.

Proeve van eene nationale zeedelijke Leer-reden, Zwolle, 1779 8^o.

Pietje en Agnietje of de Doos van Pandora, Tooneelspel, 1779. 8^o.

De Offerhande van Themistocles, Lierzang van Pindarus, z. pl. en J. 8^o.

Onbekend gedicht van een bekenden dichter, uitgegeven door J.H. Halbertsma, Devent. 1835. 8^o.

De dichterlijke werken van Onno Zwier van Haren zijn, te gelijk met die van zijnen broeder, in 1824 uitgegeven te Amsterdam, onder den titel van: Dichterlijke werken van Willem en Onno Zwier van Haren.

Behalve deze werken bestaat er van van Haren nog eene redevoering, ten minste ze wordt aan hem toegeschreven, die hij in het Hollandsch, ongeveer in 1746,

[p. 198]

hield, in het Engelsch vertaald en uit het Engelsch weder in het Hollandsch uitgegeven is onder den titel van:

De gevoelens van een Hollands Patriot, of Redevoering gedaan in een doorluchte Vergadering over den tegenwoordigen staat der zaken, en nopens het nodig besluit, in die omstandigheden tot zekerheid der Republiek te nemen; vertaald uit het Engelsch, Londen. (1746?)

De afbeelding van van Haren, welke prachtig geschilderd, op het stadhuis te Aken onder de vredehandelaars eene eervolle plaats bekleed, komt alleen, door Velin gegraveerd, in de genoemde Dichtwerken voor. Hij was in Februarij 1738 gehuwd met Sara Adeleide van Huls, bij wie hij elf kinderen verwekte, als: 1. Amelia Henrietta Wilhelmina, gehuwd eerst met Johan Alexander van Sandick, gedeputeerde ter vergadering der Staten-Generaal en bewindhebber van de West-Indische Compagnie, daarna met J.C.F. Schmid, kolonel van een regiment Zwitsers. 2. Doekje, gehuwd met baron van Nockern van Schorren, kolonel bij de infanterie; 3. Carolina Wilhelmina, gehuwd met Willem Diederijk van Hogendorp; 4. Willem; 5. Marianne Elisabeth; 6. Magdalena Adriana; gehuwd met Frederik Ernst van Hohenlohe; 7. Duco, die volgt; 8. Willem Anne, die volgt; 9. Jan Poppe Andrée, die volgt; 10. Carel Willem, die volgt; 11. Wilhelmina Carolina, gehuwd met Jasper Gerrit baron van Ittersum, heer tot Rielaar, kapitein der infanterie bij het regement van Nostitz.

Zie Analoota of enige oude ongedrukte schriften van diversen inhoud tot Friosl. alleen specterende, bl. 39; Simon Nauta, Lijkrede over het afsterv. van O.Z. van Haren, Zwolle, 1779; Vaderl. Hist. ten onmidd. verv. op Wagenaar, D. XXXIII. bl. 207-217; Stuart, Vaderl. Hist. D. II. bl. 159-163; Scheltema, Stuatk. Nederl. D. I. bl. 422, 423; van Wijn, Aanm. en Bijv. D. XV. bl. 58, D. XIX. bl. 124, D. XX. bl. 81, 82; Hareniana, in de Nieuwe Mnemosyne van H.W. en B.F. Tydeman, D. III. bl. 188-196; de Vries, geschied. der Ned. Dichtk. D. II. bl. 210-231; van Kampen, geschied. der Ned. Lett. en Wetenschapp. D. II. bl. 151-156; Dezelfde, Karakterk. der Vaderl. geschied. D. II. bl. 610-620; Halbertsma, het geslacht der van Haren's, bl. 207-223, 260, 288, 294-300; Kemper, Verhand. D. II. bl. 1 volgg.; Witsen Geysbeek, Woordenb. van Ned. Dicht.; Siegenbeek, geschied. der Ned. Letterk. bl. 258-260, 291, 313, 314; De kracht der Christel. Godsd. in Karaktersch. uit de Ned. geschied. (Amst 1824) D. II. bl. 273; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. II. bl. 38, 40, D. IV. St. II. bl. 116, 252-257, 262, 264-272, 452, 453, Aant. bl. 298, 409, 625, 626, 498, 574-580; Arrenberg, Naamreg. van Ned. Boek.; de Jong, Naaml. van Boek. bl. 666, Supplem. bl. 53; van Leeuwen, Cat. van de Prov. Biblioth. van Friesl. bl. 223, 224; Cat. van de Biblioth. van de Maatsch. der Ned. Letterk. te Leid. D. I. bl. 258, 259, b. bl. 107, D. II. bl. 75, 76, 579;

[p. 199]

Friesche Volks-Almanak, 1837, bl. 50-72; Eekhoff, geschied. van Friesl. bl. 403, 404, 414, 465; Algem. Konst- en Letterb. 1847, D. II. bl. 227-231, 1856, bl. 203; Cat. van de Biblioth. van Mr. Robidé van der Aa, 1851, bl. 2, 113; van Sminia, Nieuwe Naaml. van Grietmann. bl. 404-406; Letterk. Nalatensch. van J. van Leeuwen (1857) 2de gedeelte bl. 8 en 9; de Navorscher, D. VII. bl. 135, 283, 340; Muller, Cat. van Portrett.