Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Ysbrand van Harderwijk]

HARDERWIJK (Ysbrand van) werd omstreeks 1515 uit deftige ouders te Harderwijk geboren en door Johannes Keppel, abt van het klooster Lidlum in Barradeel, tot den geestelijken stand opgeleid. Zijne groote zucht voor de letteren en zijne welbespraaktheid bragten hem toen reeds bij velen in gunst. Tot de priesterlijke waardigheid verheven, werd hij eerst kapellaan te Menaldum en een weinig later pastoor te Spannum. Vervolgens te Berlikum als zoodanig aangesteld, werd hij daar zoodanig ingenomen met de nieuwe leer, dat hij zijne bezittingen te gelde maakte en in den herfst van 1545 naar Lidlum trok, om van daar zijnen boezemvriend Cyriacus Donia naar Wittenberg te volgen. Hij moest evenwel dit voornemen tot het voorjaar van 1546 uitstellen, verwisselde toen het geestelijk gewaad met een burgerlijk, aanvaardde de reis naar laatstgenoemde plaats, en werd er in April in het album der akademie ingeschreven. Zijn verblijf aldaar was evenwel van zeer korten duur: want omstreeks Julij riep keizer Karel V, op straffe van weerspannigheid en muiterij, allen terug, die verboden hoogescholen bezochten, en hiervoor bevreesd, keerde van Harderwijk naar Friesland terug. Niet dan met veel moeite werd hij door den abt van Lidlum weder opgenomen, doch na eene geringe boetedoening niet alleen in genade weder aangenomen, maar ook de kerk van Spannum bij vernieuwing aan zijne zorg toevertrouwd.

Weldra rees hij nu zoo in aanzien, dat hij, in 1553, tot abt van Lidlum werd aangesteld. Na zijne benoeming reisde hij naar Utrecht en werd er door den bisschoppelijken vicaris, Nicolaas van Nieuwland, gewijd. Later uit de geestelijkheid tot lid der staten geroepen, deed hij zich door zijn hevig verzet tegen den benoemden bisschop van Friesland, Remigius Dirutius, kennen, en was hij een dergenen, die, na met de staten

[p. 171]

en met de regering van Leeuwarden geraadpleegd te hebben, in October 1565 weigerden in de synode te komen, die door den bisschop van Utrecht was zamengeroepen. Hij vergat bij dat alles zijne studiën niet, drong dieper door in de heilige schrift en was ijverig in het onderzoeken der schriften van den grooten Luther. Dit vervulde hem met zulk een weêrzin tegen het kloosterleven, dat hij in 1569 zijn ontslag verzocht en verkreeg, met eene jaarlijksche toelage van vijfhonderd gulden. Nog vóór zijn vertrek naar elders was de nieuw benoemde bisschop van Leeuwarden, Cunerus Petri, zelf te Lidlum gekomen, om rekenschap te vragen van het gehouden beheer van de geldmiddelen der abtdij. Het schijnt wel, dat van Harderwijk hieraan niet gaarne heeft willen of kunnen voldoen, daar hij, zelf voor den bisschop gedagvaard zijnde, ijlings de vlugt naar Emden nam. Hier trad hij, na lang aarzelen, met eene protestantsche vrouw in het huwelijk, die hij echter spoedig te Frankfort aan de pest verloor. Hij zelf werd door die ziekte aangetast en, schijnbaar hersteld, trok hij tot herstel van zijne gezondheid naar Keulen. Daar heerschte dezelfde ziekte, die hem andermaal aantastte en waaraan hij nu, in 1571, bezweek. Het Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde bezit van hem een op perkament geschreven:

Missale Romanum, quod scribi curavit D. Ysbrandus Harderwijck, Abbas monasterii Lidlum, anno 1563.

Zie (van Heussen en van Rhijn), Oudhed. en Gesticht. van Vriesl. D. I. bl. 280, D. II. bl. 204-207; Steenstra, Oudheidk. Aanteek. van Barradeel. bl. 93, 94; Schultz Jacobi en Domela Nieuwenhuis, Bijdr. tot de Geschied der Evang. Luth. Kerk, St. V. bl. 179-181, door ons voornamelijk gevolgd; Visscher, Voorlez. over de Geschied. der Roomsche-Kath. Kerk enz. 2de Voorl. bl. 55; Zestiende Versl. der Hand. van het Friesch Genootsch. ter beoef. der Friesche Geschied-, Oudheid- en Taalk. (1844) bl. 124.