Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Johannes Gijsius]

GIJSIUS (Johannes) of Gijs werd in 1610 predikant te Streefkerk in den Alblasserwaard en overleed aldaar in 1652. Hij beoefende de Vaderlandsche Geschiedenis blijkens zijn werk, getiteld.

Oorsprong en voortgang der Nederlandtscher Beroerten ende Ellendigheden. Waerin vertoont worden, de voornaemste Tyrannyen, Moorderyen, ende andere ommenschelijcke wreetheden, die onder het ghebiedt van Philips de II Coninck van Spaengien, door zijne Stat-houders in 't werck ghestelt zijn, gheduyrende dese Nederlantsche Troublen ende Oirlogen. Hier zijn mede bygevoecgt, de voornaemste Placcaten, Brieven ende Remonstrantien van beyde zijden: Mitsgaders de afbeeldingen der Princen. die aen d'eene zijde getyranniseert hebben, ende aen d'ander zijde Tyranniger wijse omgebracht zijn. Ghedruckt in 't Iaer ons Heeren 1616 4^o, Dit werk ‘Aen alle vrome ende oprechte Nederlanders, die den wel-standt ende vryheydt hares lieven vader-landts beminnen,’ is in 1619 woordelijk in het Latijn vertaald, met den titel van ‘Origo et Historia Belgicorum tumultuum, immanissimaeque Crudelitalis per Cliviam et Westphaliam patratae. Fidelissime conscripta et tabellis aeneis repraesen tata. Accedit Historia Tragica de furonibus Gallicis, Auctore Eremundo Frisio. Lugd. Bat. apud. Barth. van der Bild, ad insigne Pegasi 1619 8^o.

Sommigen meenden dat Gijsius niet de vervaardiger van het Latijnsch werk Origo, maar zijn Nederduitsch werk eene bijna woordelijke vertaling er van is. Zulks is echter niet vermoedelijk, wijl het Latijnsche werk eerst 3 jaren later verscheen, ook meldt Gijsius het niet in het Register van de Autheuren in deze Historie gebruyckt’, achter den titel der

[p. 600]

uitgave 1616. De Historia Tragica is niet van Gysius, maar was reeds 46 jaren vroeger op dien naam in het licht gegeven onder den navolgenden titel: De furoribus Gallicis, horrendâ et indignâ Admirallii Castillioni nobilium atque illustrium virorum caede sceleratâque et inauditâ piorum strage, passim edita per complures Galliae civitates, sine ullo discrimine generis, sexus, aetatis et conditionis hominum, vera et simplex narratio, Ernesto Varamundo Frisio Auctore, Edemburgi 1573, 4^o., in hetzelfde jaar herdrukt te Londen 8^o. en in het Hoogduitsch vertaald in 4^o. uitgegeven.

In 1626 gaf Gijsius het oorspronkelijk werk, na het overzien en verbeterd te hebben op nieuw uit. In 1641 verscheen te Amsterdam bij Joannes Janssonius in 12^o. een tweede uitgaaf der Origo, doch zonder opdragt aan Prins Maurits en de Staten.

Overigens bestaat er eene groote overeenkomst tusschen de Origo en Historia met den Spiegel der Jeugd, waarvan de uitgave te Middelburg 1616 waarschijnlijk de oudste is, en het tweede deel van de Spiegel der Spaanse Tirannye, Amst 1638, bij Evert Kloppenburg, is bijna niets dan eene verkorting van den Oorsprong of de Origo et Historia.

Het werk loopt van 1555 tot 1598.

De schrijver doet zich kennen als een ijverig voorstander der vrijheid en een vijand van de Spaansche dwingelandij. Hij schildert met levendige verwen de wreedheden af, waaraan zich de Spanjaarden schuldig maakten. Saxe noemt hem: classicus veram auctor. Hij deelt bijzonderheden mede, die men elders niet of zeer beknopt vindt, zoo als het breedvoerig verhaal der gevangenis van Montigny.

Behalve dit werk bezitten wij nog van Gijsius eene uitgave van het Martelaarsboek van Adriaan van Haemstede.

Volgens Ab Utrecht Dresselhuis, in zijne uitstekende verhandeling over Adriaan van Haemstede, legde Gijsius tot grondslag zijner uitgaaf van het Martelaarsboek de volgende editie:

Historien der vromer Martelaren tot desen tegenwoord. tijt inde jare 1633 toe.... In desen laetste druck van nieuws oversien, verbetert en merckelick vermeerdert.... Mitsg. oock ook een Hist. verhael van het ghene, 't welck in diversche Landen onder de regeringe van versch. Potentaten ende Regeerders geschiet is in Kerckel. saken. Door J.S. Dordr. voor Franç. Boels 1643 fol. doch hij meldt niet wanneer Gijsius zijne uitgaaf bezorgd heeft, ofschoon hij vermeldt dat hij er groote veranringen in heeft gemaakt. Volgens Pars zou de uitgaaf van Gijsius in 1658 (dus zes jaren na zijn dood) verschenen zijn.

Zie Saxe, Onomasticon T. IV. p. 281; Te Water, Verbond der Edelen D. I. voorr. XI. en bl. 36, D. II. bl. 11. D. IV. bl. 370; Pars, Namerot bl. 245; de Wind, Bibliotheek van Nederl. Gechieds. bl. 328, 501, 571, 596; Bilderdijk, Vaderl. Geschied.

[p. 601]

D. VI. bl. 240; Kist en Royaards, Archief voor Kerkel. Geschied inzonderheid vaor Nederland D. VI. bl. 86, 87; Dez., Nederlandsche Archief D. IV. bl. 3; Schotel, Kerk. Dordr. D. I. bl. 412; Langlet du Fresnoy, Méthode pour étudier l' Histoire, Catalogue des Hist. p. 1012; Cat. Meerman, T. III. p. 134, No. 388; Cat. de Renouard, T. IV. p. 126; Cat. te Water, p. 300, No. 1891; Cat. Beucher Andreae, p. 387, No. 1103; Cat. Willems, T. I. p. 104, No. 1265, p. 106, No. 1285; Freytag, Anal. Lit. p. 313; Gerdes, Flor. libr. rar. p. 115; Vogt, Catal. Libr. rar. p. 266; Cat. eener uiterst zeldzame verzameling Hollandsche Bijbels enz. - verzameld door F. Muller, bl. 76; M. Nijhoff, Derde Cat. van oude en nieuwe boeken bl. 19; Dez., Livres anciens et modernes Janvier 1860 No. 7454; H. de Jongh, Naamregister van predikanten te Leyden bl. 314; Orde volgens welke de Feest- en Lijdensteksten in de Nederd. Herv. Gemeente te Leiden gepredikt worden bl. 108; Soermans, Kerk Reg.; Arrenberg, Naamregister; Valler. Andreas, Bibl. Belg. i. v.; Foppens, Bibl. Belg. T. I. p. 264; Paquot, Mémoires pour servir à l' Hist Litter. des Pays-Bas T. II. p. 537.