Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Gregorius]

GREGORIUS, Abt te Utrecht, verkeerdelijk veelal de derde Bisschop van het Sticht genoemd, zag omstreeks het begin der achtste eeuw het eerste levenslicht. Zijne ouders, Alberik en Wastrade, aan de Frankische koningen uit het Merovingsche huis vermaagschapt, vertrouwden de leiding zijner jeugd aan zijne grootmoeder Adela, dochter van Dagobert II en abdis van het klooster Palatiolum of Pfälzel bij Trier.

Hier ontmoette hem omstreeks 722 Bonifacius, en de ijverige geloofsverkondiger stelde zooveel belang in den veelbelovenden veertienjarigen knaap, dat hij de abdis wist te bewegen dezen aan zijne zorg toe te vertrouwen. Van nu af bleef Gregorius de vlijtige leerling en onvermoeide medgezel van den Apostel der Duitschers op zijne talrijke reizen, en werd, door dezen in de geloofsleer onderwezen en tot priester geordend, weldra zijn voornaamste medehelper in de moeijelijke taak om de Christelijke kerk onder de Heidensche Duitschers te verkondigen en te grondvesten.

Zoo vergezelde Gregorius ook Bonifacius op diens laatste reis naar de Noordelijke Nederlanden en trad, na diens marteldood in 755, als van zelf in diens plaats in het bestuur der Utrechtsche kerk en abdij. Wij vermeldden reeds in de levensbeschrijving van Bonifacius (zie D. II. bl. 846) hoe deze ten onregte de tweede Bisschop van Utrecht wordt genoemd. Dezelfde verwarring vond lang met Gregorius plaats; zijne tijdgenooten noemen hem slechts priester en abt en ontkennen ten stelligste dat hij ooit tot bisschop gewijd werd. Het is moeijelijk te beslissen waarom nu nog de sedert Willebrord's dood onvervulde zetel van het Utrechtsche bisdom niet werd bezet, maar waarschijnlijk was de reeds ten tijde van Bonifacius ontstane strijd, of Utrecht een onafhankelijk aartsbisdom dan wel een bisdom onder den aartsbisschop van Keulen was, daarvan de oorzaak. Hoe dit zij, zeker is het dat de Angelsaks Alubert, in zijn vaderland tot Bisschop gewijd, de aan die waardigheid verbonden kerkelijke plegtigheden voor Gregorius volbragt, maar dat deze het werkelijke hoofd der Utrechtsche kerk was. Geen wonder echter is het, dat in de latere middeneeuwen vele schrijvers, als Beka, Heda en anderen, Gregorius eenvoudig den derden Bisschop van Utrecht noemden, totdat eene betere kritische behandeling der kerkgeschiedenis door Bosschaerts, Mabillon en de Bollandisten deze dwaling aan het licht bragt.

Gedurende het twintigtal jaren, waarin Gregorius de kerk

[p. 395]

in Noord-Nederland bestuurde, was het Christendom onder de Friezen tot aan de Lauwers gevestigd. Zoodra de overwinningen van Karel de Groote op de Saksers den geloofsverkondigers ook tot dit volk de toegang openden, zond Gregorius de zendelingen Willehad en Ludger, Marcellinus en Lebuinus uit, die de eerste zaden van het Christendom in Groningen, Drenthe en Overijssel strooiden. Nog grooter invloed op de verspreiding van het christendom oefende de door hem te Utrecht gestichtte school uit, waarin jongelingen van alle Duitsche stammen, Franschen en Angelsaksen, Friezen en Saksers, Beijeren en Zwaben tot zendelingen onder hunne Heidensche landgenooten werden opgeleid, waaronder wij een Ludger, een Wibo en een Hildegrim, de eerste bisschoppen van Munster, Osnabrug en Salingstede aantreffen.

Gregorius besloot zijn zegenrijk leven op ruim zeventigjarigen leeftijd, nadat hij drie jaren eene verlamming met voorbeeldig geduld had doorgestaan. Zijn geliefde neef Alberik werd zijn opvolger, en erkende, door te Keulen de bisschopswijding te ontvangen, de betrekking van het bisdom Utrecht tot dit aartsbisdom. De verschillende schrijvers plaatsen het sterfjaar van Gregorius van 776 tot 781, en als den dag van zijn overlijden vierde de Utrechtsche kerk den 25^sten Augustus. Hij werd in de St. Salvatorskerk te Utrecht begraven; volgens anderen echter in de door Willebrord gestichtte abdij te Susteren. De beroemdste zijner leerlingen, Ludger, beschreef zijn leven. Zijne afbeelding ziet het licht.

Zie deze levensbeschrijving in de Acta Sanctorum van Mabillon en de Bollandisten; (van Heussen en van Rijn) Kerk. Oudhed. D. I. bl. 108-121; Rettberg, Kirchengesch. Deutschlands. Th. II. s. 531-534; Herzog, Real-Encycl. für Protest. Theol. und Kirche; Royaards, Geschied. der vestig. en invoer. van het Christend. in Nederl. bl. 270-275; Katend, voor de Protest. in Nederl. Jaarg. II, bl. 55-69; Arend, Algem. Gesch. des Vaderl. D. I. bl. 335, 344; van der Chijs, de Munten der Heeren en Steden van Overijss. bl. 227; de Munten van Friesl. Gron. en Drenthe, bl. 555; de Munten van de Bisschoppen, den Heer en de stad Utrecht, bl.; Muller, Cat. van Portrett.