Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Willem Jacob's Gravesande]

GRAVESANDE (Willem Jacob's) werd te 's Hertogenbosch den 27^sten September 1688 geboren. Hij was de zoon van Dirk Storm van 's Gravesande, Schepen en Raad te 's Hertogenbosch en Rentmeester der Domeinen van Koning Willem III, en naderhand van Prins Willem IV, en stamde van moederszijde af van den beroemden hoogleeraar Joannes Heurnius. Hij genoot ten huize zijner ouders het eerste onderwijs en gaf reeds vroeg blijken- van groote lust tot de studie der mathematische wetenschappen. Op zestienjarigen leeftijd kwam hij te Leiden om in de regten te studeren, maar dit verhinderde hem niet om zich op zijne lievelingsstudie toe te leggen. Op het einde van 1707 tot doctor in de regten bevorderd, zette hij zich als advokaat te 's Hage neder, en vergezelde in 1715 als gezantschapssecretaris de afgevaardigden der Staten-Generaal naar Londen, om George I met zijne komst tot den Engelschen troon geluk te wenschen. Na het volvoeren van dezen last hield hij zich nog gedurende eenigen tijd te Londen op, bij welke gelegenheid hij de onderscheiding genoot, dat hij door alle wetenschappelijken, zoo Engelschen als vreemden, bezocht werd, met den vermaarden Burnet, Bisschop van Salisbury en met den grooten Newton, vriendschapsbetrekkingen aanknoopte, en de Koninklijke akademie van wetenschappen hem onder hare leden opnam. In 1716 te 's Gravenhage teruggekeerd, werd hij het volgende jaar tot hoogleeraar in de sterre- en wiskunde te Leiden aangesteld, welke betrekking hij den 22^sten Junij aanvaardde met eene redevoering: de Matheseos in onnibus scientiis, praecipue in physicis, nec non de astronomiae perfectione ex physica haurienda. In 1730 werd hij ook tot leeraar der burgerlijke- en krijgsbouwkunde aangesteld, onder voorwaarde van daarover openbare lessen te houden. Hij deed zulks tot het jaar 1734, toen hij tot hoogleeraar der wijsbegeerte werd aangesteld, bij welke gelegenheid hij, op den 25 September, sprak: de vera et nunquam vituperata philosophia. Gehechtheid aan zijn vaderland deed hem eene uitnoodiging van Peter I, om een hoogleeraarsambt aan de onlangs opgerigte akademie te Petersburg te bekleeden, van de hand wijzen, als ook, in 1730, eene dergelijke uitnoodiging hem van wege den Koning van Pruissen toegekomen. Zoo was hij de roem van het vaderland en het sieraad der Leidsche hoogeschool, totdat hem in 1739 een zware slag overkwam, door het schier gelijktijdig overlijden van zijne eenigste kinderen, twee veelbelovende zonen.

[p. 382]

Ofschoon dit verlies met christelijke onderwerping dragende, viel hij nogtans in eene ziekte, die hem den 28^sten Februarij 1742 aan de wetenschap ontrukte. Zijne afbeelding ziet op meer dan ééne wijze het licht. Hij was gehuwd met Anna Saivelaire.

's Gravesande was een onzer grootste geleerden. Wij weten niet of wij hem grooter natuurkundige dan wijsgeer moeten noemen, of omgekeerd. Hij was de man die de proefondervindelijke wijsbegeerte, zooals die door Newton geleerd was, het allereerst naar ons vaderland overgebragt, en die zoo door zijn uitmuntend onderwijs, als door zijne schriften, en door zijn verbeteren of doen vervaardigen van eene menigte vernuftig uitgedachte werktuigen, om de afgetrokkendste leerstukken der natuurkunde verstaanbaar te maken, ten volle bewees, dat hij de lofspraak van den grooten Voltaire waardig was, die te Leiden kwam om Boerhave over zijne gezondheid en 's Gravesande over de Newtoniaansche wijsbegeerte te raadplegen, en die laatstgenoemde le profond 's Gravesande noemde, nadat hij hem had gehoord en in zijn vaderland was teruggekeerd. En waar wij hier niet verder uitwijden over zijne groote verdiensten, daar is het niet omdat wij niet mede instemmen in den lof hem door eenen anderen leerling, den vermaarden Allamand, toegezwaaid, maar daar is het omdat wij overtuigd zijn dat die lof niet groot genoeg kan zijn binnen de enge grenzen van een woordenboek, van een man die door tijdgenoot en nakomeling onder het beeld van den volmaakten wijsgeer werd voorgesteld.

Van hem ziet het licht:

Proeve over de doorzigtkunde Leid. 1707.

Physices elementa mathematica, experimentis confirmata, sive introductio ad philosophiam Newtonianam, Hagae Comit. 1720. 4^o. 2 vol.; 2^de druk Leid. 1725; 3^de druk ald, 1742. 4^o. 2 vol. Behalve in het Fransch en Engelsch, ook in het Hollandsch vertaald onder den titel van:

Wiskundige grondbeginselen der Natuurkunde, door proefondervindingen gestaaft, ofte inleyding tot de Newtoniaansche Wijsbegeerte, uyt het Latijn vertaald door J. Engelman, M.D. Leid. 1721. 4^o. 2 deelen; 2^de druk ald. 1743. 4^o. met pl.

Philosophiae Newtoniae institutiones in usus academicos, Lugd. Bat. 1723, 1728, 1744. 2 vol. 8^o.

Matheseos universalis Elementa, quibus accedunt Specimen Commentarii in Arithmeticam univer salem Newtoni: ut et de determinanda forma seriei infinitae regula nova, Lugd. Bat 1727. 8^o.

Introductio ad Philisophicam metaphysicam et logicam continens, Lugd. Bat. 1736, 1756; 8^o; in het Fransch vertaald door Joncourt, Leid. 1737; in het Hollandsch uitgegeven onder den titel van:

Inleyding tot de Wijsgeerte, behelzende eene verhandeling over de bove-Natuurkunde en de Redeneerkunde, volgens het

[p. 383]

Latijn vertaald en met Aanteekeningen vermeerderd, waar achter gevoegt is een brief over de Vryheid, Amst. 1746. 8^o.

's Gravesande nam een belangrijk deel aan het uitgeven van het Journal de la République des lettres, dat in 1713 te 's Hage met van Effen, Prosper Marchand en anderen begonnen, en vervolgens te Leiden werd voortgezet onder den titel van Journal littéraire (1719-1732).

Al de werken van 's Gravesande zijn later uitgegeven onder den titel van:

Oeuvres Philosophiques et Mathematiques de Mrs. G.J. 's Gravesande rassembleés et publiés par Jean Nic. Leb. Allamand, qui y a ajouté l'histoire de la vie et des écrits de l' Auteur, Amst. 1774. 4^o. 1 vol.

Zie dat levensberigt, ook opgenomen in Marchand's Diction. Histor. II. p. 214-242; Saxe, Onom. liter. T. VI. p. 225; Ferwerda, Cat. univers. D. I. St. VII. p. 301; Boekz. der gel. Wereld, 1717 a bl. 622 b. 127, 1734. b. 95, 371, 347, 1742 a 338; van Abkoude, Naamreg. v. Ned. Boek. D. I. St. III. V; te Water, Narratio Acad. Lugd. Bat. p. 24, 25, 135; van Kampen, Geschied. der lett. en wetensch. in Nederl. D. II, bl. 349-351, D. III. bl. 308; van Cappelle, Bijdr. tot de geschied. der wetensch. en letter. in Nederl. bl. 275-228 met portr.; Ypey, Gesch. der Krist. Kerk in de 18^de eeuw, D. III. bl. 347-361; Siegenbeek, Gesch. der Leidsche Hoogesch. D. I. bl. 260, 273, 300, D. II. bl. 38, 116. 118, 119, Toev. en Bijl. bl. 178-180, 405; Collot d'Escury, Holl. roem, D. V. bl. 333, 334, D. VI. St. II. bl. 487, D. VII. bl. 22-30; Biogr. univers. T. IX. p. 21; Muller, Cat. v. Portrett; de Navorscher D. IX. bl. 191, 192 en de aldaar aangehaalde schrijvers.