Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Seerp Gratama]

GRATAMA (Seerp) werd geboren te Harlingen, den 27^sten October 1757, en ontving zijne eerste geleerde opleiding aan de Latijnsche school te Deventer. In 1774 tot de akademische lessen bevorderd, genoot hij aan de doorluchtige school aldaar het onderwijs van de Hoogleeraren Ruardi, Nieuhoff en Chernac, die toen aldaar met roem den leerstoel bekleedden, de eerste van de oude letterkunde, de beide laatsten, achtereenvolgend, van de wijsbegeerte. Met meer dan gewonen ijver en vlijt legde hij zich op de onderscheidene vakken van geleerdheid toe, verwisselde zijne driejarige studie in de letteren en wijsbegeerte met die der regtsgeleerdheid aan de Franeker Hoogeschool, en beoefende de onderscheidene deelen dezer wetenschap met niet minder gelukkig gevolg, onder de Hoogleeraren Hermanus Cannegieter en Elias Wigeri, die toen de Friesche Hoogeschool tot sieraad verstrekten. Gedurende de zes jaren zijner studie aldaar viel hem de zeldzame eer te beurt dat Curatoren der Hoogeschool hem opnamen onder de candidaten tot den toen aldaar opengevallenen leerstoel der regtsgeleerdheid, aan welke Hoogeschool hij den 22^sten Mei 1783 den graad van Doctor in de regten verwierf. Hij vestigde zich vervolgens als Advokaat in zijne geboorteplaats, maar vond in de praktijk geen genoegzaam middel van bestaan, weshalve hij zich, in vereeniging met zijnen broeder, aan den handel wijdde. Met het algemeen vertrouwen van zijne medeburgers vereerd, werd hem het kommando opgedragen over de gewapende burgerwacht van zijne geboorteplaats, in welke betrekking hij, bij de omwentelingen van 1787 en 1795, vele blijken gaf van die mannelijke stoutmoedigheid en vastheid van geest, die steeds een hoofdtrek van zijn karakter uitmaakten. Omstreeks dezen tijd onttrok hij zich weder aan den handel, om zich geheel aan de beoefening der wetenschappen te wijden en eenige geschriften zamen te stellen en het licht te doen zien, die van zijne groote bekwaamheden zóózeer getuigden, dat toen, door het vertrek van den Hoogleeraar Hageman naar Leiden, de leerstoel in het romeinsche regt aan de Harderwijksche Hoogeschool openviel, hij tot gewoon

[p. 370]

Hoogleeraar in dat gedeelte der regtswetenschap benoemd werd. Hij gaf bij deze gelegenheid een blijk van die vastheid van karakter en beginselen, die hem in al zijne handelingen kenschetst. Vóór het aanvaarden van zijne betrekking verlangde men van hem, naar den toenmaligen stand van zaken, het afleggen der verklaring van de regten van den mensch, gelijk die door de Representanten van Gelderland was afgekondigd. Op gevaar af van zijne betrekking niet te kunnen aanvaarden, weigerde hij, als strijdig met zijne beginselen, aan dat verlangen te voldoen. Men stelde hem toen van die verklaring vrij en hij aanvaardde op den 27^sten September 1798 zijne betrekking, en verbond zich eerst verscheidene maanden verder aan de Hoogeschool met het houden eener redevoering: de sera nec multum provecta Quiritium humanitate tum in aliis tum maxime quoque in legum monumentis perspicua. (Hard. 1798. 4^o).

De roem van zijne geleerdheid drong ook naar elders door. De Curatoren der Utrechtsche Hoogeschool boden hem in 1800, doch te vergeefs, Bondam's leerstoel aan. Maar toen hij een jaar later tot opvolger van van der Marck te Groningen beroepen werd, zeide hij, den 18^den Augustus 1801, de Geldersche Hoogeschool vaarwel, hoeveel het henengaan hem ook kostte.

Te Groningen aanvaardde hij het onderwijs van het natuur-, staats- en volkenregt met eene: Oratio qua docetur cum homines tum etiam populos ad justitiam esse natos. Het onderwijs in deze vakken verwisselde hij, met uitzondering van het natuurregt, hetwelk hij met niet minder geestdrift dan zijn voorganger voorstond en vereerde en steeds is blijven onderwijzen, eerst met dat van het Fransch burgerlijke strafregt en strafvordering, welk eerste hem met zijnen ambtgenoot, den beroemden Paehlig, werd opgedragen, en later met dat van het Romeinsche regt en deszelfs geschiedenis.

Gedurende bijna vijfendertig jaren bekleedde Gratama vol ijver zijn ambt. Hij bedankte in 1805 voor den, door den dood van den grijzen Pestel te Leiden opengevallen leerstoel van het staatsregt. Eene schare van voortreffelijke leerlingen werd door hem gevormd, waarvan hij het genoegen had er vijf van onder zijne ambtgenooten te mogen begroeten. Bij zijn voortreffelijk onderwijs ging hij voort met het zamenstellen van uitmuntende geschriften, in welke dezelfde orde, doelmatigheid en helderheid van begrippen doorstraalt, als waardoor zijn onderwijs gekenmerkt werd. Zoo was hij de roem der Groningsche Hoogeschool, ook nadat hij in 1827, wegens zeventigjarigen onderdom, emeritus was geworden en hij nogtans voortging met ijver en trouw zijn geleerd en nuttig onderwijs voort te zetten, totdat op den 1^sten Maart 1836 een plotseling toeval den meer dan acht-en-zeventig jarigen op den leerstoel trof, dien hij niet meer zou mogen betreden, daar, na langdurige

[p. 371]

sukkeling, op den 19^den September 1837 de dood een einde aan zijn nuttig en werkzaam leven maakte.

Was Gratama als geleerde groot en geacht, niet minder was hij het als mensch. ‘Bevallig in omgang en verkeer, zelfs in hoogen ouderdom, dienstvaardig, deelnemend in de vreugde en het leed van anderen, een opregt vriend jegens zijne vrienden, weldadig jegens de armen, ijverig en deelnemend voorstander van nuttige en weldadige instellingen, vereenigde hij met dit alles eene echte oud Hollandsche eenvoudigheid van zeden, regtschapenheid van inborst en edele rondheid van karakter, welke hem de achting verwierven van allen, die deze deugden op prijs weten te stellen.’

Het stoffelijk overschot van den beroemden man werd te Rhoderwolde, in de nabijheid van zijn buitengoed, ter aarde besteld. Zijne gade, Aafke Talma, met wie hij sedert 1783 door den band des huwelijks, gedurende meer dan veertig jaren, vereenigd was, rust aan zijne zijde. Zij schonk hem verscheidene kinderen, waarvan de oudste hier volgt.

De afbeelding van Gratama ziet in silhouet het licht. Hij was lid van verschillende geleerde genootschappen. De volgende werken zijn door hem in het licht gegeven:

Betoog van den gelukkigen toestand van Vriesland, afgescheiden van de tegenwoordige verdeeldheden, met bedenkingen over de vaderlandsliefde, over het geluk en het volksgeluk, Harl. 1795. 8^o.

Onderzoek naar de geestelijke goederen in Friesland, Harl. 1796. 8^o.

Berigt aangaande een land-schildpadde; in den Nieuwe Konsten Letterbode 1796. D. II. bl. 130.

De indole, fontibus et remediis superstitionis; met goud bekroond door de bezorgers van het Stolpiaansch legaat en in deszelfs verhandelingen opgenomen. (Lugd. Bat. 1796. 4^o.) Ook in het Hollandsch uitgegeven onder den titel van:

Zedekundige verhandeling over de natuur en de oorzaken des bijgeloofs, Leid. 1796. 8^o.

Beschouwing van de huisselijke slavernij bij de Romeinen, Gron. 1796. 8^o.

Oratio de causis malorum, quae jurisprudentia naturalis, ejusque doctores fuerunt perpessi, Gron. 1806. 4^o.

(Met R. Gockinga) De temporis divisione et notis, quibus in diplomatibus et actis publicis usi olim sunt Batavi, Gron. 1806. 8^o.

Regtsgeleerd Magazijn, Gron. 1809. 8^o. 3 stukken.

Praelectiones ad prolegomena et partem primam Institutionum Justineancarum, Gron. 1819. 8^o.

Opuscula academica, Gron. 1821. 8^o.

Redevoering over het staats-wezen, den akademischen regtsleeraar en de regtsgeleerde verdiensten van A.J. Duymaer van Twist, Gron. 1821. 8^o.

Zie Nieuwe Algem. Konst- en Lett. D. VII. bl. 203, D. IX. bl. 193, D. X. bl. 172-174, D. XXII. bl. 202; Algem. Konst- en Lett.

[p. 372]

1837. D. II. bl. 210, 211, 259-262, 280-283, 1838. D. II., bl. 219, 220; Prov. Gron. Courant, 27 Sept. 1837; H.C. van Hall in de Ann. Acad. Gron. 1836-1837. p. 19; Galerie historique des Contemporains, T. V. p. 194, 195; van Kampen, Geschied. der Ned. Lett. en Wetensch. D. II. bl. 603, 604; de Jong, Naaml. van Ned. Boek. bl. 212, 213, 633; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. Geschied. D. V. bl. 284, noot 20; Bouman, Geschied. der Geld. Hoogesch. D. II. bl. 321-325; Holtrop, Bibl. Med. Chirurg. p. 115; Cat. van de Bibl. der Maatsch. van Ned. Letterk. te Leiden. D. II. bl. 156; Muller, Cat. van Portrett. bl. 99; Dezelfde, Cat. van Regtsgel. werk. bl. 55; Nijhoff, Troisième Cat. de livr. anc. et modern. p. 17; van der Chijs, de Munten van Friesl., Gron. en Drenth. bl. 143.