Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Johannes Geesteranus]

GEESTERANUS (Johannes), wiens naam, even als die van de volgenden, wij ook Gesteranus en Geysteranus gespeld vonden, was de zoon van zekeren Evert Geesteranus en van Margaretha van Foreest, en werd den 8^sten November 1586 te Alkmaar geboren. Tot de predikdienst opgeleid, aanvaardde hij zijn ambt in 1609 te Vreeland. Ofschoon hij zich niet openlijk aan de zijde de Remonstranten schaarde, zoo helde hij toch over tot hun gevoelen, althans in 1617 gingen vele toen reeds verdrukte Remonstranten van Amsterdam, naar Vreeland om hem te hooren. In dat jaar, en niet zoo als Veeris zegt in 1610, schijnt hij naar Alkmaar beroepen te zijn. Het oproer door sommige Remonstranten in die gemeente, tijdens de zitting der Dordsche Synode, verwekt, werd voor hem de oorzaak van zware beproevingen. Hoewel het hem gemakkelijk viel voor afgevaardigden uit de Staten en de Classis, wier onderzoek veel naar inquisitie geleek, zijne onschuld te bewijzen, zoo werd hij echter den 16^den Maart 1619 van zijne bediening ontzet, te gelijk met zijn broeder die volgt. Hoe men hen in verschillende leerstukken examineerde heeft hij zelf beschreven. De Staten van Holland riepen beide broeders naar 's Hage, doch bevreesd geworden, dat men hen naar Engeland zou overvoeren, zonden zij schriftelijk eene mannelijke verantwoording in en trokken elders heen. Johannes begaf zich naar Warmond en Rijnsburg, voegde zich bij de Collegianten en leerde van hen het weven, hoewel hij zich zorgvuldig verborgen moest houden. Het blijkt wel dat hij met de stellingen der Rijnsburgers zeer ingenomen en met Jan Jacobsz. van de Codde bevriend was, maar niet dat hij, gelijk de Heer Glasius beweert, ijverig onder hen

[p. 72]

profeteerde. In zijne meening betreffende het waarnemen van het overheidsambt was hij Doopsgezind, gelijk blijkt uit het twistgesprek dat hij in 1615 te Gouda met Vorstius, Poppius en anderen gehouden heeft. In de vijf artikelen was hij het met de Remonstranten eens; echter hield hij zich buiten alle gemeenschap met hen, hetgeen Uytenbogaert en Episcopius, na zijn overlijden, deden zeggen ‘dat hij een man was geweest, die de gemeene saeke veel goedts hadt kunnen doen, indien hij, nevens de godtsaligheit des levens, sich in eenige dingen wat rekkelijker hadt getoont, tot onderhoudinge der eenigheit.’ Sommigen oordeelden ook, dat hij wel zeer geleerd was, maar ‘wat te seer bleef hangen aan zijn verstand, en te veel werk maakte van zijn eigen oordeel.’ Men heeft Johannes ook van Socinianisme verdacht, vooral omdat hij in 1620 tot Hoogleeraar te Rastad werd beroepen. Hij sloeg echter dit aanbod af, juist omdat hij zich op verre na niet in alles met de denkwijze der Socinianen vereenigen kon.

Eerlang vertrok hij voor zijne veiligheid naar Oost-Friesland, waar hij te Norden, behalve zijn broeder, ook Camphuysen vond. Ook hier moest hij van handen arbeid leven. Inzonderheid verwierf hij aller achting door zijne vroomheid en christelijke liefde. Treffend betoonde hij de laatste bij eene pest die in 1622 heerschte. Hij zelf werd echter het slagtoffer dezer ziekte. Den 4^den October des zelfden jaars bezweek hij in ruim 35 jarigen leeftijd, nalatende zijne gade, Anna Gerrits, en een zoontje Evert, die hem echter spoedig in het graf volgden. ‘Wij hebben een broeder den Heere opgeoffert’ schreef Camphuysen na zijn overlijden. ‘die niet veracht is geweest dan van sulke, die hem niet gekend hebben, maar die van de geenen, die hem te recht gekent hebben, maar die van de geenen, die hem te recht gekent hebben, nooit ten volle heeft kunnen gepreesen worden.’ Johannes Geesteranus deed zich ook als dichter kennen door een gedicht voorkomende onder de stichtelijke rijmen van Camphuysen. Verder zagen van hem het licht de volgende geschriften:

Predicatie over 't ontset van Alekmaer, gedaen a^o 1618, 8 Octob. over Actor: IX. 31. Mitsgaders t' examen over hem gehouden it 't consistorie a^o 1619, 11 en 12 Maart.

Idolelenchus.

(Door Camphuysen in Hollandsche verzen vertaald en geplaatst in het vierde deel der stichtelijke rijmen, Dordr. 1677. 12^o.)

Verborum seu dictorum distinctio.

De dilectione.

De magistratu.

Consensus Pauli et Jacobi, 1620.

Brandt kent aan hem toe de:

Inleijdinge tot het christelijck lijden, Haarl. 1644. 8^o. ald.

[p. 73]

1665. 12^o, ofschoon Sandius dit werk aan zijn broeder toeschrijft. Ook houdt men Johannes voor den schrijver van:

Waerschouwinghe voor de verdruckte Gemeynten over 't stellen van een Confessie. Begrepen in zeeckere extracten wyt eenighe brieven aen een particulier vrundt enz. z.j. 1620.

Eindelijk zegt Brandt ‘sijne predikatien over het VIII capittel van den eersten brief tot den Corintheren, handelende van d' eigenschappen der christelijke liefde, en sijne uitleggingen over d' eerste seven versen van het XIII capittel tot den Romainen, die van 't overheidsampt spreeken, sijn nooit te voorschijn gekomen.’

Zie Brandt, Hist der Reform. D. II. 512, D. III. bl. 358-388, 565, D. IV. bl. 155, 852; Veeris, Kerk. Reg. van Noord-Holl. bl. 53; van Rhenen, Naaml. der Utr. pred. bl. 144; Paquot, Memoir. T. III. p. 174; Sandii, Bibl. Anti-Trinit. p. 113; Regenboog, Hist. der Remonstr. D. II. bl. 136, 137; Kok, Vaderl. Woordenb. D. XVII. bl. 86-92; Tideman, de Remonstr. broedersch. bl. 237; Glasius, Godgel. Nederl. D. I. bl. 503; Biblioth. van Pamfl. D. I. bl. 220. N^o. 1755, van der Aa, Woordenb. van Ned. Dicht. D. II. bl. 175.