Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 5

[Barthold Entens]

ENTENS (Barthold), van Mentheda, jonker tot Middelstum, Dornema en Engelboort, was de broeder van den voorgaande en werd waarschijnlijk kort voor 1540 geboren. Te Groningen legde hij zich op de wetenschappen toe, doch zijn losbandig leven had het verlies van een groot deel zijner goederen ten gevolge. Zijn onbestendige aard deed hem het krijgsrumoer boven de stille letteroefeningen verkiezen, en bij het uitbarsten van den vrijheidskamp tegen Spanje voegde hij zich aan de zijde der vrijheids voorstanders.

Als mede-onderteekenaar van het verbond der Edelen in 1566, werd hij door Alva den 10^den Januarij 1570 gebannen en zijne goederen verbeurd verklaard, aan welke laatsten men weinig voordeel had. Vervolgens nam hij een roemrijk deel aan de wapenfeiten van Willem Lodewijk van Nassau. Hij overwon met hem bij Heiligerlee, behaalde op zijn broeder Asinga eene

[p. 169]

belangrijke overwinning, en verzekerde zich van Otterdum. Hij woonde de ongelukkige slag bij Jemmingen bij en nam in 1569 gretig de commissie van den Prins van Oranje aan, om als vrijbuiter ter zee te varen en den vijand afbreuk te doen. Ook verbond hij zich in dat jaar met anderen, bij eene nadere overeenkomst, tot handhaving der gezuiverde godsdienst.

Als watergeus verwierf hij veel roem, maar maakte ook zijn naam gevreesd. Friesland, voor zoover het door de vijanden bezet was, werd door hem verontrust, doch hij bezwalkte zijn naam door plundering en geweld, voornamelijk, op Ameland, en werd daar door de Robles zoo onverhoeds overvallen, dat hij bijna naakt de handen der vijanden moest ontzwemmen, om zich te redden van het lot dat een groot deel van zijne soldaten overkwam. Tot Overste-Luitenant van Lumey aangesteld, nam hij een werkzaam deel aan de inneming van den Briel, en na Dordrecht veroverd te hebben, lag hij er een poos met eene bezetting van tweehonderd man. Spoedig daarna werd hij op last van Oranje naar Goes met krijgsknechten gezonden, om Tseraets te ondersteunen in de belegering van die plaats, maar hij werd met een aanzienlijk verlies teruggeslagen. Eenigen tijd te Veere vertoefd hebbende, beproefde hij een aanslag op Arnemuiden, die mislukte. Verwoed over zooveel tegenspoed, gaf hij zich aan woestheid en wreedheid over, en keerde met het overschot van zijn volk naar Holland onder Lumey terug. Naarden kon hij evenmin als Haarlem ontzetten, en bij de laatste onderneming, door roekeloozen moed vervoerd, vlood hij met schande en met verlies van een groot aantal soldaten. Hij zette nu zijne buitensporinge daden voort, en deze verwekten groote ontevredenheid bij de Edelen en Steden. Het gevolg hiervan was, dat hij in 1573 op last van den Prins naar Delft ontboden werd om zich te verantwoorden. Hij maakte zich daarbij aan zulke heftigheid schuldig, dat hij in de gevangenis werd geworpen. Bepaalde misdaden schijnt men hem evenwel niet ten laste te hebben kunnen leggen, en daarom is hij later zonder eenig vonnis ontslagen.

Een groot bewijs van zijne bekwaamheid en het vertrouwen, dat de Prins in hem stelde, vinden wij daarin, dat hem in 1576 door dezen werd opgedragen krijgsvolk aan te werven en daarmede een inval in Friesland te doen. Voorspoed volgde nu zijne wapenen, doch de hulp, die hem in staat moest stellen om van zijne overwinningen de vruchten te gaan plukken, bleef achter, en hij was, na vele blijken van kloekmoedigheid gegeven te hebben, genoodzaakt zijn volk uit een te doen gaan. Men verhaalt dat hij daarop het bevel kreeg over het regiment van den Overste IJsselsteyn en, nadat dit regiment drie maanden daarna was afgedankt, hij toen met het geld weggelopen was; doch dit verhaal vindt weinig geloof en wordt zelfs door schrijvers, die Entens niet genegen zijn, ontkend of verzwegen.

[p. 170]

Toen in 1577 de twisten tusschen Groningen en de Ommelandeu op nieuw herleefden, vond de ruwe Entens eene nieuwe gelegenheid om werkzaam te zijn en deel te nemen aan het krijgsrumoer. Hij werd door eenige aanzienlijke Ommelanders gemagtigd, om eenigen hunner, in Groningen gevangen gebouden, te verlossen, waartoe zelfs de tusschenkomst van de Staten niet geholpen had. Hiertoe bezig zijnde in Overijssel en Gelderland een leger te verzamelen, werd hij door de Groningers in 1578 nabij Koevorden aangevallen, zijn volk verslagen en hij zelf gevangen genomen. Daar de Staten en Rennenberg voor hem in de bres sprongen, behield hij het leven, ofschoon de Groningers zeer op hem gebeten waren, en hij werd in Januarij 1579 bij het verdrag ontslagen. In het volgende jaar weder in dienst der Staten gekomen, werd hij door Rennenberg met krijgsvolk naar Groningen gezonden, om die stad te dwingen tot de Unie toe te treden. Herhaalde malen werden de stedelingen door hem geslagen, en ook de boeren, die tegen hem opgestaan waren, ondergingen tot tweemalen eene nederlaag. Na eenigen tijd aan het hoofd der krijgsmagt in de Ommelanden gestaan te hebben, kreeg hij last om Zutphen voor de Staten te behouden. Van daar keerde hij naar Drenthe weder, en kreeg daar order om met zijne troepen naar Muiden te trekken, ten einde de staatschen behulpzaam te zijn in een aanslag op 's Hertogenbosch. Het plan daartoe veranderd zijnde keerde hij terug, en werd naar Witmarsum gezonden. Kort hierop werd aan Entens door de Friezen, reeds bewust van Rennenberg's voornemen tot afval, het bevel over diens regiment bij voorraad opgedragen, doch de brief werd in Groningen onderschept. Wederkeerig had Entens het geluk brieven van de Robles aan Rennenberg magtig te worden, die getuigen droegen van des laatst genoemden verraad. Nu was hij op zijne hoede, maar hij kon den val van Groningen niet tegenhouden. Het slot Wedde werd door hem verzekerd, doch de burgerij van Groningen wilde niets van hem weten, en besloot zich liever tot het uiterste te willen verdedigen, dan in zijne handen te vallen. Nu werd de stad, ook met behulp van de aangekomene soldaten, onder Willem Lodewijk van Nassau en Filips van Hohenlo, streng belegerd, ofschoon Entens die komst met leede oogenhad aangezien. Hij alleen wilde de eer hebben de stad door zijne benden te dwingen, en zijn overmoed deed hem niet alleen zijn roem als krijgsman, maar ook zijn leven verliezen. Door wijn verhit, ondernam hij den 27^sten Mei 1580 een onberaden aanval op het Schuitendiep, en werd door een kogel dwars door het hoofd geschoten, zoodat hij terstond den geest gaf.

Dus was het einde van den man, wiens karakter op verschillende wijzen beoordeeld is. Sommige schrijvers spreken zeer tot zijnen lof, anderen schilderen hem als een onkundig krijgsman, een gierigaard, dronkaard, in een woord als een slecht mensch

[p. 171]

af. De waarheid zal ook hier wel in het midden leggen, en gaarne onderschrijven wij de allezins uitmuntende karakterschets, die de Heer van Groningen in zijn hier aan te halen werk van hem gegeven heeft, dus luidende: ‘Getrouwheid aan de zaak van godsdienst en vaderland blinkt in al zijne daden door. Zijne onversaagdheid heeft hij meermalen getoond, maar hij was weinig met bedachtzaamheid en beleid gepaard. Voor zijne vrienden trouw en goed, was hij woest tot wreedheid toe tegen zijne vijanden, en vooral tegen Groningen, trotsch, stout, roekeloos van gemoed, voortvarend, maar zelden meester van zijne driften, vrolijk en losbandig, een held in den strijd en bij de vreugde der maaltijden een dier losse en luchtige karakters, die, onbezorgd voor ieder gevaar, vatbaar zijn voor iedere vreugde; gehaat en bemind, geprezen en verguisd, doch, die met al zijn deugden en ondeugden, onder de eerste grondleggers en verdedigers van den Nederlandschen staat nooit mag worden vergeten.’

De huisselijke omstandigheden van Entens liggen grootelijks in het duister. Hij was gehuwd met Emerentiana van Iwedinga, of volgens anderen met Ermerentia van Holdinga. Een zoon van hem, mede Barthold geheeten, huwde aan Bauck Martena, dochter van Doeke van Martena, uit welk huwelijk slechts eene dochter, Catharina, gesproten is. De afbeelding van Entens ziet het licht naar een oorspronkelijk portret, dat in 1838 in bezit was van Jhr. Mr. J. Hora Siccama van de Harkstede, welke gravure echter veel te wenschen overlaat. Zijne zinspreuk was: Vrolijch mit eeren.

Zie, behalve de meeste Nederlandsche Historieschrijvers, in het bijzonder Bor, Ned. Oorl. B. IV. bl. 236 (168), B. V. bl. 289 (208), 330 (238), B. VI. bl. 365 (265), 379 (276), 424 (310), B. VIII. bl. 654 (128), B. IX. bl. 677 (144), B. XII. bl. 962 (33), B. XIII. bl. 20 (80), B. XIV. bl. 166 (185), 167 (185), 171 (189), B. XV. bl. 205 (214); Balen, Beschrijv. van Dordr. bl. 844, 845. Marcus, Sent. van den Hert. van Alva, bl. 222; van Meteren, Ned. Hist. D. III, bl. 84, 386; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. VI. bl. 126, 345, 367, 392, 434; 436, D. VI. bl. 97, 98, 238, 239, 328, 337, 338; 's Gravezande, tweede eeuwged. der Middelb. vrijh. bl. 241, 255, 256, 266, 273; Hoogstraten, Woordenb; Kok, Vaderl. woordenb; te Water, Hist. van het verb. der Edel. D. II. bl. 378-386, D. III. bl. 528; Scheltema, Staatk. Nederl. D. II. bl. 544; Groninger Volks-Alm. 1838, bl. 1-28 met portr; Groen van Prinsterer, Archiv. T. III. p. 464 T. IV. p. 69, T. V. p. 91; van Groningen, Geschied. der Watergeuz. bl. 217-228, 448-453; Arend, Algem. geschied. des Vaderl. D. II. St. V. bl. 84, 141, 152, 193, 219, 287, 289, 476, D. VI. bl. 273.