Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 4

[Bernardus Dwinglo]

DWINGLO (Bernardus). Van zijn geboortejaar en zijne ouders schijnt voor alsnog niets bekend te zijn. Waarschijnlijk werd hij in Delft geboren. Daar althans woonde zijn vader in 1620, wiens huis toen werd doorzocht in de hoop er den zoon te vinden. Hij wijdde zich als jongeling aan de godgeleerdheid en volbragt zijne studiën te Leiden, waar hij zich vooral aan Arminius aansloot. In 1608 werd hij predikant te Berkel. Te Leiden, waar men tot verdraagzaamheid neigde, werd hij in Junij 1615, nevens den Contra-Remonstrant Hermannus Cuchlinus van Edam, een zwager van Hommius, als Remonstrant beroepen. Als zoodanig was hij reeds bekend door de medeonderteekening der Remonstrantie van 1610. De bekende Festus Hommius schreef en onderteekende zijn beroepsbrief. Als predikant te Leiden betoonde Dwinglo zich een ijverig voorstander zijner partij, en stelde hij twist- en verdedigingsschriften tegen Smout, Trigland en andere hevige Contra-Remonstranten. Toen de vooruitzigten voor de zijnen al donkerder werden, ging hij met Episcopius en van den Borre (7 Aug. 1618) naar Oldenbarnevelt, die echter weinig raad en hoop kon geven. Zijne positie werd nog moeijelijker sedert de regering te Leiden was veranderd (23 Oct. 1618). Hij onderteekende mede de vertogen der Remonstranten, over het houden der Synode in 1618 bij de Staten ingediend, en nam deel aan de Remonstrantsche Vergadering van den 11^den November te Leiden.

Met zijn ambtgenoot en geestverwant Corvinus werd

[p. 449]

Dwinglo geciteerd voor de Dordsche Synode. Hij verscheen en stond de anderen, inzonderheid Episcopius, trouw ter zijde in de verdediging hunner zaak. In de 25^ste zitting (10 Dec. 1618) las hij het protest der geciteerden voor. Hij onderteekende mede de bedenkingen der Heidelbergsche Catechismus, die in de 39^ste zitting werd overgeleverd. Tijdens zijn verblijf te Dordrecht zond hij met Corvinus een vertoog aan den Magistraat van Leiden, om vrijheid voor de broederen te verkrijgen, tot het houden hunner vergaderingen. Op den 2^den Paaschdag (1 April 1619) predikte hij voor de Remonstranten te Dordrecht en doopte tevens een kind van Sapma, waarbij Episcopius en Poppius getuigen waren.

Door de Synode veroordeeld beklaagde hij zich in brieven over de onregtvaardige handelwijze der tegenpartij, en later in verschillende geschriften, die voor de kennis van het op de Synode verhandelde van veel belang zijn. Met de andere veroordeelden werd hij den 6^den Julij naar Waalwijk vervoerd. Volgens de bekende spotprent: d' Arminiaensche uytvaert, zat hij met Pijnakker, Corvinus en Sapma op de tweede wagen. Van de eerste vergadering der gebannenen te Waalwijk was hij Scriba. Spoedig keerde hij heimelijk in het vaderland terug om de broederen te dienen. Dit kon echter niet dan met groot gevaar geschieden. Den 29^sten December te Leiden predikende ontkwam hij met groote moeite aan de handen van den ijverigen Schout Mr. Willem de Bont, aan wien hij door een Gentenaar, den bekenden verklikker Jacques de Hecke, was verraden. Opzettelijk stelde hij een vlugschrift om alle Remonstranten voor dien verspieder te waarschuwen. Was het hem weinig vergund de gemeente te Leiden te kunnen bezoeken, in het volgende jaar sprak hij haar schriftelijk toe op den gedenkdag van Leidens ontzet. Ofschoon hij in 1621 niet tot Directeur was verkozen, omdat men zijne weigering vreesde, zoo was hij de directie toch in alles behulpzaam en gedroeg hij zich wakker voor de broederen. Nadat het reeds tweemaal was mislukt wist hij in Julij 1621, met behulp van Blansaert en Parthy, Welsing uit de gevangenis te 's Hage te verlossen. Terwijl hij vaak op onderscheidene plaatsen predikte werden er vele pogingen aangewend om hem in handen te krijgen. Zoo ontkwam hij in Julij 1622 ter naauwernood te Haarlem, waar hij zich in 't geheim bij zijne vrouw bevond, en al zijne boeken en papieren in beslag werden genomen.

Toen in 1623 de noodlottige zamenzwering tegen Maurits werd gesmeed, trachtten zijn zwager David Coorenwinder en Willem van Oldenbarnevelt, Heer van Stoutenburg, hem voor zich te winnen. Dwinglo was echter van alle maatregelen van verzet of oproer ten eenemale afkeerig. Van de plannen der zamenzweerders werd hem dan ook niet de minste opening gedaan, en hij was alzoo niet in staat om den

[p. 450]

bedreigden vorst te waarschuwen. Ten onregle wordt hem door den Heer Glasius eenige nalatigheid in deze zaak als misdrijf aangerekend. Doch hoewel onkundig van alles en onschuldig, werd er toch tegen hem, als zijnde in de zaak betrokken geweest, door het hof van Holland eene publicatie uitgevaardigd (11 April 1623), waarbij, behalve de 500 gulden op iederen predikant gesteld, nog 500 gulden werden uitgeloofd aan ieder die hem levend zou vangen. Dwinglo nam hierop de vlugt; schreef den 30^sten October eene korte verklaring zijner onschuld, waarin hij zegt: ‘dat van de conspiratie (hem) noyt de alderminste openinge van iemant ter werelt, door woorden, brieven, teikenen, oft eenigh ander middel en is gedaen, nochte eenigh het minste vermoeden oft nadenken van sulks bij (hem) is geweest,’ en deed in het volgend jaar eene breedvoerige verantwoording in het licht verschijnen.

Na eenigen tijd in Antwerpen vertoefd te hebben ging Dwinglo naar Holstein. In Mei 1630 poogden de Directeuren hem als predikant te Frederikstadt te vestigen; dit mislukte evenwel, omdat de Stadhouder niet tot hem en hij tot het beroep niet gezind was. De Koning van Denemarken had intusschen vroeger aan de Remonstranten in Glüekstadt en Staden vrije uitoefening van godsdienst aangeboden, en daar in eerstgenoemde stad zich velen zijner geloofsgenooten bevonden, begaf Dwinglo zich derwaarts en bleef er van 1631-1637. Toen keerde hij, met eene loffelijke getuigenis van de regering dier stad, naar zijn vaderland terug, zette zich gerust te Haarlem neder en verzocht aan de Societeit vrijdom van huishuur. Algemeen geacht, en door niemand ooit vervolgd als deelgenoot aan de beruchte conspiratie, leefde hij hier rustig tot zijnen dood. Naar het schijnt heeft hij nog enkele malen den kansel beklommen. In 1650 verzocht de Vergadering der Broederschap hem Ryckewaerts vervolg op Uytenbogaerts Kerckelycke historie voort te zetten. Zijn sterfjaar is nog onbekend. Eenigen tijd vóór 1660 schijnt hij reeds niet meer in leven geweest te zijn. Hij beoefende de latijnsche dichtkunst blijkens een door hem vervaardigd Latijnsch gedicht ter eere van Episcopius, hetwelk gedrukt voorhanden is op de boekerij der Broederschap te Amsterdam,

Van zijne hand zijn de onderstaande geschriften, waarvan de titels naar de voorhanden zijnde exemplaren zijn afgeschreven:

Chrystalynen bril, tot versterckinge van t' schemerende ghesicht der eenvoudighen, die in de huydendaechsche verschillen der religie met onverstant yveren; waerdoor zy claerlick aenschouwen moghen het wederschriftelycke en landverderffelycke ghevoelen Adriani Smoutii, en synder medestanderen, van dat men de voorstanders en dryvers der vyf articulen, mitsgaders die de selfde oordeelen met de waerheyt des christelicken gheloofs, en salicheyt der zielen wel te connen bestaen, behoort na de wet Mosis met

[p. 451]

de doot te straffen (Prov: XII. 6. Jerem: V. 30, 31.) Ghedruckt 1613. 4^o.

Protest des autheurs van den Christalynen bril, tegens den gepretendeerden Polyststeen, met ernstighe vermaninghe aen den polyster om voor den dach te komen, en volgens syne aenbiedinghe naer openbaringhe syns naems behoorlyck te verifieren 'tgeen hy den autheur van den Christalynen Bril te laste leydt. (Prov, XXVI. 4. 5). Tot Rotterdam 1614. 4^o.

Voorbode van de antwoort op seker boecxken, gheintituleert Ontrouwe des valschen waerschouwers, etc., binnen weynich daghen tot Amsterdam wtghegeven. Tot Leyden. 1616. 4^o.

(Die Ontrouwe enz. was van Trigland).

Monster van de leere der Amsterdamsche predicanten over de voornaemste poincten, die huydendaechs ghedisputeert werden tusschen de oude rechtgesinde die men Remonstranten ende de nieuwghesinde, die men Contra-Remonstranten noemt, vervat in CLXXIX articulen, ende getrocken wt hare ende bysonder wt Jacobi Triglandii schriften teghen den eerw. Joannem Wtenbogaert, den onpartydighen tot een proeve voorghestelt. Waer by noch syn gevoecht eenige andere nieuwicheden Festi Hommii ende Joannis Polyandri, mede ghetrocken uyt hare schriften; ten dienste van M.J. Brandt, boeckverk: tot Amst:, om by hem behandicht te werden aan den autheur van de mancke ende twistrockenende Staet der voornaemste quaestien enz., onlangs voor hem ghedruckt. Tot Leiden. 1616. 4^o.

(Van dien Staet enz. werd door sommigen de Leidsche Hoogleeraar Polyander als auteur gehouden, ofschoon dit niet bewezen is.)

Nulliteijten, mishandelinghen ende onbillycke proceduren des nationalen Synodi, ghehouden binnen Dordrecht in 1618, 1619. In 't korte ende rouwe afgheworpen ten dienste ende onderrechtinghe van alle de ware christelycke, doch nu bedruckte ghemeynten, als oock van alle andere goede ende waerheydtlievende ingheseten deser vereenichde Nederlanden. (Micha VII. 3-6.) Ghedruckt 1619. 4^o.

Aenspraecke van Bernardus Dwinglo aen de Remonstrans-gesinde ghemeynte ende burgherye der stadt Leyden, over het ontzet derzelfder stede, gedaen op den 3 Oct. 1620. Dienende tot onderwysinghe, vermaninghe ende vertroostinge derselfder, ende alle andere gemeynten in Nederlant, die om belydenisse der waerheyt vervolcht werden. Gedruckt 1620. 4^o.

Noodighe ende getrouwe waerschuwinghe aen de Remonstrantsche predicanten, voor de valsche ende bedrieghelycke handelinghe van Jaques van Hecke, ende andere verspieders tot haer ghesonden. (Judas VI. 11). Int. jaer 1620. 4^o.

Grouwel der verwoestinghe staende in de heylighe plaetse: Dat is, claer ende warachtich verhael van de voornaemste mis-

[p. 452]

handelinghen, onbillycke procedueren ende nulliteyten des nationalen Synodi, ghehouden linnen Dordrecht, in 1618, 1619. (Luc. XIX. 4^o.) Ghedruckt MDCXXII. (Twee deelen.) 4^o.

Historisch verhael van 'tghene sich toeghedraeghen heeft binnen Dordrecht, in de jaeren 1618 ende 1619 enz..... Gedruckt 1623. f^o.

Burman, Traj. Erud., Foppens, Bibl. belg. en anderen schrijven de zamenstelling van dit geschrift alleen aan Uytenbogaert toe. Leydekker, Eere van de nat. Syn. voorgestaan enz. vermeldt eene tweede uitgave in 1648 op naam van B (ern.) D (winglo), en Cattenburgh geeft het onder de werken van beiden op. Dwinglo mag Uytenbogaert in de zamenstelling zeer behulpzaam zijn geweest, maar voornamelijk is het toch het werk van den laatsten.

Verantwoordinghe van Bernardus Dwinglo, ghewesen predicant tot Leyden, teghens de publicatie van den raet provinciael in Hollant, teghens hem ghedaen op den 11 Aprilis 1623. Daerin klaerlyck wederleyt wert de valsche beschuldinghe aengaende het beleyden ende aenwenden van verscheyden conspiratien teghen den staet ende regheringhe van Hollant. T' Hantwerpen. 1624. 4^o.

Tweede deel der verantwoordinghe enz. (als het voorg.). En met eenen beantwoort alles wat diesaengaende in de sententien ende confessien der gheexecuteerde tot synen laste wert ghestelt. T'Hantw. 1624. 4^o.

Predikatie ende meditatie by forme van bid- en danksermoen over den eeuwigduirende vrede, gepubliceert op den 5 Junii 1648. Te Amsterdam. 1649. 4^o.

Zie G. Brandt. Hist. der ref. D. II. bl. 288, 820, 916; D. III. 45, 136, 161, 196, 201, 211, 245, 246, 250, 279, 548, 696, 714-716, D. IV. 95, 380, 414, 476, 762, 763, 818, 903-906, 1054-1057, 1109; J. Regenboog, Hist. der Rem. D. I. bl. 348, D. II. bl. 350, 361; A. à Cattenburgh, Bibl. Rem. p. 55-57; Brieven v. versch. verm. en gel. mannen dezer eeuwe (Amst. 1662.) D. II. bl. 75; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. X. bl. 412, 451, 472; Kok, Vaderl. Woordenb.; Archief voor Kerk. geschied. enz. van Nederl. D. III. bl. 511, 512, 571; van der Hoeven, tweede Eeuwfeest van het Seminar. der Remonstr. bl. 89; J. Tideman, Remonstr. broedersch. bl. 78, 79, 82, 231, 322, 348; Dezelfde, Frederikstad en hare Holl. gem. bl. 4, 35, 36; Muller, Cat. van Godgel. werk. Supplem. bl. 67, Dezelfde; Bibl. van Pamfl. St. IV. bl. 219, 221, 244, 253, 261.