Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 4

[Antonius van Dale]

DALE (Antonius van), werd den 8^sten November 1638 te Haarlem uit deftige doopsgezinde ouders geboren. Daar hij volgens de gewoonte dier tijden, om jonge lieden uit den fatsoenlijken burgerstand, welke ook hunne bestemming in de maatschappij stond te worden, gedurende eenigen tijd in de oude talen te doen onderwijzen, naar de Latijnsche scholen van zijne geboorteplaats gezonden werd, toonde hij hier al aanstonds eenen lust en eene vatbaarheid voor het aanleeren der oude talen, welke zijne leermeesters verbaasden, en hem weldra boven al zijne medeleerlingen deed uitmunten. Doch niettegenstaande dezen gunstigen aanleg en verklaarde neiging van van Dale tot beoefening der wetenschappen, lag het niet in het plan zijner ouders, om deze neiging op te volgen, daar zij hem tot den koophandel wenschten op te leiden, aan welk verlangen hij zich, als een gehoorzamen zoon, onderwierp.

Na den dood zijner ouders, den ouderdom van dertig jaren bereikt hebbende, zeide hij den handel vaarwel, en begaf zich geheel aan de beoefening der wetenschappen. De geneeskunst was het waaraan hij de voorkeur gaf, en aan welker uitoefe-

[p. 25]

ning hij vervolgens, na den graad van Doctor in dit vak te hebben verworven, met ijver en naauwgezetheid in zijne geboortestad een goed deel van zijn leven besteedde. Intusschen bekleedde hij ook het leeraarsambt bij eene der Doopsgezinde gemeenten te Haarlem, doch deed eerlang afstand van dien post, vermits hij zich daartoe minder geschikt rekende. Ook gaf hij zijne hoorders weinig genoegen, daar hij de gewoonte had zijne predikatiën met veel Grieksche en Romeinsche geleerdheid te doorvlechten. Hij was een ongemeen werkzaam mensch, van groote geleerdheid en doordringend vernuft. Aan een zacht en goedhartig gemoed, paarde hij een vast en hecht karakter. In de verkeering was hij opgeruimd en vrolijk, en wist in den vriendschappelijken kring honderd aardigheden en koddige gevallen te vertellen, zonder tot lafheid te vervallen. Zijne openhartigheid en vrijmoedigheid wikkelden hem wel eens in onaangenaamheden, en een geslagen vijand van bijgeloof en huichelarij zijnde, dreef hij daarmede openlijk den spot en bestreed ze in zijne werken. Hij was een ervaren geneesheer en voor de behoeftigen een liefderijk verzorger. Door dat alles verwierf hij zich eene Europesche vermaardheid, en wordt teregt het licht zijner eeuw genoemd. Hij overleed te Haarlem op den 18^den of 28^sten November 1708, en gaf de volgende werken in het licht.

De oudheid van 't alleen spreken in de gemeente verdedigd, of onderzoek over het prediken en publiek onderwijzen in de eerste Christenkerk: en wat verlof en vrijheid daarin buiten de gestelde leeraren voor elk broeder der gemeente, die maar wilde, geweest zij, Amst. 1670, 4^o.

Historie van het predikambt, Haarl. 1674, 4^o.

De Oraculis Ethnicorum dissertationes duae, etc. Amst. 1683, 8^o. cum fig. Van welk werk de Fransche geleerde, Bernard le Bouger de Fontenelle, gebruik maakte, om er zijne Histoire des Oracles uit zamen te stellen. Bekend is de hevig gevoerde twist, welke over dit werk en over dat van van Dele in de geleerde wereld plaats greep, ten gevolge waarvan van Dale nog nader in het licht gaf:

Lettre de Mr. van Dale, à un de ses amis, au sujet du livre des Oracles des Païens, composé par l'Autheur des Dialogues des mort.

Later gaf hij een tweede vermeerderde druk van zijn werk uit, onder den titel:

De oraculis Veterum Ethnicorum dissertationes duae, - editio secunda, plurimum adaucta, cui de novo accedunt Dissertatiunculae de Statua Simoni Mago erecla; de actis Pilati; de consecrationibus Ethnicis, Amst. 1700, 4^o.

Verhandeling over de oude Orakelen der Heidenen, Amst. 1687, 8^o. Dit werk is door sommigen eene vertaling genoemd van het voorgaande, evenwel ten onregte; wel bevat het

[p. 26]

de voornaamste daadzaken van het eerstgenoemde, doch de behandeling, leerwijze en orde daarin zijn met het vorige zeer verschillend. Een tweede druk er van verscheen met platen, Amst. 1718, 8^o.

Aanmerkingen over een tractaatje van den Heer Verrijn omtrent den waterdoop, met eenige aanmerkingen over den kinderdoop, Haarl. 1688.

Dissertationes de origine et progresu Idololatriae et superstitionum, de vera ac falsa Prophetia, ut et de Divinationibus Idololatricis Judaeorum, Amst. 1696, 4^o. Dit werk werd door van Dale geschreven met het doel, om het bijgeloof, waarvan hij den oorsprong bij de Chaldeërs zoekt, te bestrijden en uit te roeijen. Aan het einde van dit boekdeel vindt men nog een zestal brieven tusschen hem en St. Morin, hoogleeraar in de Oostersche talen aan het Athenaeum illustre te Amsterdam, over verschillende godgeleerde onderwerpen gewisseld.

Dissertationes novem antiquitatibus et marmoribus cum Romanis, tum potissimum Graecis illustrandis inservientes, Amst. 1702, 4^o.

Verhandeling over den oorspronk en duuring van den waterdoop, kinderdoop en wederdoop, Haarlem, 1704, 8^o. Hierbij was gevoegd een herdruk van zijne vroeger uitgegevenen ‘Historie van het predikambt, en eene Verhandeling wegens het wapenvoeren der eerste Christenen.

Dissertatio super Aristea de LXX interpretibus cui ipsius praetensi Aristeae textus subjungitur. Additur Historia Baptismorum et dissertatio super Sanchoniathone, Amst. 1705, 4^o.

Al zijne Latijnsche werken zijn naderhand in vier deelen in 4^o. herdrukt.

Zie Le Clerc, Bibliotheque Choisie, T. XVIII. p. 309; Hoog-Straten, Woordenb., D. IV. bl. 9; Schijn, Geschied. der Mennosnieten, bl. 97, 98, 121, 193; van Abkoude, Naamreg. van Ned. Boek., D. I. St. I; Saxe, Onom. Lit., T. V. p. 312; de Feller, Diction. Hist. in voce van Dale; Kok, Woordenb., D. XI. bl. 11 en 12; Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boek.; de Chalmot, Biograph. Woordenb.; Koning, Tafereel der Stad Haarlem, D. IV. bl. 31-39; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. II. Aant. bl. 72; Bouman, Geschied. der Geld. Hoogesch. D. II. bl. 45; Vrucht. van de Rederijkkam. de Wijngaardranken te Haarl., D. III. bl. 1-16; Blaupot ten Cate, Geschied. der Doopsgez. in Holl., D. I. bl. 271, 279, 297; Glasius, Godgel. Nederl., D. I. bl. 329-331; Kronijk van het Hist. Gen., D. XI. bl. 157-158.