Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Jakob Borstius]

BORSTIUS (Jakob), geboren den 15den Julij 1612 te Purmerland, uit wel eerlijke, doch onaanzienlijke ouders, werd wegens zijne ongemeene vorderingen in de rekenkunde op de school zijner geboorteplaats, opgemerkt door den Predikant Johannes Jacobi Gaal, die zich het lot van den knaap aantrok, en hem tot de II. Dienst opleidde. Met bewilliging der ouders, zond hij zijnen pleegzoon naar Haarlem, om zich aan de toen bloeijende Latijnsche school van die stad, in de voorbereidende wetenschappen te oefenen, ten einde vervolgens met nut de Akademische lessen aan de Leidsche Hoogeschool te kunnen bijwonen. Te Leiden oefende hij zich van 1632-1637 in de Wijsbegeerte en Godgeleerdheid, en was daar gedurende de zware pest in de jaren 1635 en 1636; zelfs zette hem dat smetvuur een pestkool in den nek, welker lidteekens hem namaals als hij in besmette huizen kwam waarschuwde. Hij was de eerste Hervormde Leeraar van Wormerveer en Zaandijk, die eer hij daar kwam, noch kerk noch Predikant hadden, doch

[p. 969]

voor zijn vertrek, elk eene schoone nieuwe kerk, in plaats van een houten preekhuis gesticht en betaald zagen. Van daar werd hij beroepen naar Dordrecht, in het laatst van het jaar 1643, waar hij, buiten zijne gedachten, in veel moeite raakte over zijne predikatie Over het langh hayr Nadat Borstius hier tien jaren gestaan had, werd hij te Rotterdam beroepen, waar hij in de allerwenschelijkste eendragt met zijne medebroeders zulk een groot genoegen vond, dat hij, na verloop van jaren, met aandrang verzocht zijnde, om weder naar Dordrecht te keeren, zulks weigerde, evenals hij ook niet lang daarna voor de beroeping naar Haarlem en bij de Engelsche gemeente te Amsterdam bedankte. Dus leefde hij gezond en welvarende gedurende 18 jaren, maar de overige acht, die nog bij zijnen leeftijd gevoegd werden, waren vol weedom en smart; want hij werd door eene kwaal aangegrepen, die men voor eene verzwering in de krop van de blaas hield, en nogthans bleek een ongemak van eenen anderen aard te zijn, doordien men na zijn overlijden, de oorzaak van zijne bittere smart willende nasporen, eenen grooten steen in 's mans blaas vond. Hij stierf den 1sten Julij 1680. Borstius was een vlijtig beoefenaar der Classische Literatuur, en vlechtte menige schoone beschrijving en menig kernachtig gezegde, door hem uit de Ouden opgeteekend, in zijne Leerredenen, die alle wel zeer verstaanbaar waren, doch buitengemeen plat en laag, ja dikwerf grof van taal en opgevuld met dagelijksche spreekwoorden en gezegden. Hij zocht volkmatig welsprekend te zijn, en daarop spitste hij zijn vernult; maar zijne Leerredenen teekenden een valsch vernuft. Verstandigen konden die soms niet aanhooren zonder meesmuilen. Zijne ongemeene ervarenheid in de Engelsche taal, waarin hij, zoo te Leiden als te Dordrecht en Rotterdam, meermalen predikte, deed hem de hand slaan aan het overbrengen van eenige geschriften van Rutherford, Durham en anderen, in zijne moedertaal. Ook de Nederduitsche lier liet hij niet onaangeroerd. De weinige gedichten echter, die ons van hem onder de oogen kwamen, zijn middelmatig en verdienen geen onderscheiding. Zijne meeste Godgeleerde werken zijn in den zelfden populairen toon geschreven, waardoor zijne Leerredenen zich onderscheiden, en die hij van de Engelschen, met wier Asketischen arbeid hij zeer was ingenomen, ontleend had. Voor dien tijd zijn zij niet zonder verdiensten. Het beste zijner werken is zijn Geestelicke Geneeskonst, en een der nuttigste, zijn Onderwijs-boekje in de Christelijke Godsdienst, onder de beste van dat tijdperk te rangschikken en in de vorige eeuw in vrij algemeen gebruik, ja in het begin van deze nog op nieuw gedrukt, zelfs werd het door den vermaarden Valentijn, met een werkje van d'Outrein, in het Maleisch vertaald, uitgegeven.

Borstius was gedurende zijn verblijf te Dordrecht de huisvriend der familie de Witt, en vooral zeer gezien bij Jacob de Witt, Burgemeester der stad Dordrecht, en diens kinderen, Diderik Hoeufft, Heer van Fontaine Peureuse, den 1sten

[p. 970]

October 1641, gehuwd met Maria de Witt, Jacobs dochter, de Ruwaard Cornelis de Witt en de Raadpensionaris Johan de Witt. Deze laatste vooral was hem zeer gunstig, en bewees hem nu en dan belangrijke diensten, doch de zelfde man, die zich gedurende zijn verblijf te Dordrecht, zoo naauw aan de de Witten verbond, die zoo vele blijken van hoogachting voor den Raadpensionaris aan den dag legde, ja hem ter eere remarquable gedichten vervaardigde, blijken van een dankbaar en genegen gemoed, de zelfde man ontmoeten wij, in 1672, aan het hoofd der Prinsgezinde partij, te Rotterdam. Hij was het, die, met zijn Collega Johannes Ursinus, groote aanleiding gaf, tot de feiteijkheden, door het opzetten der Gemeente tegen hare wettige Overheden, en zoo doende ook mede oorzaak van den moord, den 20sten Augustus 1672, te 's Gravenhage gepleegd. Dat Borstius een ijverig voorstander van het Oranjehuis was, kan niemand wraken, die redelijk denkt, ofschoon hij een tegenstrijdig gevoelen mogt koesteren; maar dat een Leeraar van den Goddelijken Jezus, zijnen en onzen Meester, zich in zoo verre kon vergeten, van de zachtmoedige lessen dezes grooten Menschenvriends en Heilgezants als het ware in den wind te slaan, door, en van den predikstoel, en op de straten, het wuste gemeen, dat ras bewezen diensten vergeet, en niets te verliezen hebbende, altijd tot verandering geneigd is, tegen zijne wettige Regenten aante hitsen, en als het ware den oproerkreet te bazuinen, kan niemand, die een waar Christen is, goedkeuren.

Dat Borstius, voor het overige een vurig ijveraar was, om de regtzinnige leer, ingevolge het denkbeeld van de Dordsche Vaderen op het Nationale Synode van 1618 en 1619 bepaald, met hand en tand vast te houden en te beschermen, blijkt ten duidelijkste, uit zijne menigvuldige schriften door den druk bekend gemaakt, zijnde:

Predikatie over het langh hayr, of Paulus zedeles daarover, Dordrecht 1645, later meermalen herdrukt, als o.a. in den bundel Leerredenen, in 1696 uitgekomen.

Predikatien tegen de Gierigheid (Hebr. XIII:5) en Geveinsheid (Luk. XII:1), Utrecht 1647.

Geestelicke Geneeskonst: inhoudende Raedt tegen de Doodt, en de Middelen tot een eeuwighdurende Gesondtheydt, Dordrecht 1651 en 1652, 2 deelen, 8^o, welk werk driemaal, laatst te Rotterdam in 1736, 8^o, herdrukt werd.

Vijf Predikatien, Rotterd. 1654. Rotterd. 1659. (De vier bovengemelde met eene vijfde, over 1 Tim. III:16.

Gesprek met eenighe die zich Socynianen noemen, Rotterd. 1656.

De Koning Ahasueros dronken en gram, eene beknopte verklaring van het eerste Cap. van Esther, Rott. 1663, in 8^o.

Het Nieuwe Zion met de Nieuwe Hemel ende Nieuwe Aarde, in eenige predicatien over onderscheyde texten gepredikt, Rotterd. 1664, meest Leerredenen tot inwijding van nieuw gebouwde kerken, later in de bundels van 1659 en 1696 herdrukt.

[p. 971]

De Sugtende Bruyd over den Bloedtbruidegom, ofte Korte Bedenkingen en Gebeden over het Lijden en sterven J.C., Rotterd. 1664, in 12^o., en in den bundel van 1696.

Bedenkingen over het H. Avondmaal, Rotterd. 1665, in 8^o.

Historie der Kerken van Schotland, tot 1667, Rott. 1666.

Lucifer's Quaestie in Christi familie, of eene verhandeling over het Meesterschap.

Van het opregten eener Suivere Kerk, Rott., Wezel 1570, in 8^o.

Van het Dansen, Kussen en Omhelzen van J. Labbadie, Rotterd. 1671, 4^o.

Ongeregelde en Kleinmoedige Christen, in 12^o.

Vermaakelijke wandeling naar den Hemel, een verklaring van Paulus woorden: Wij wandelen door geloof en niet door aanschouwen. Rott. 1672. Amst. 1734 in 12^o.

Verschillende Engelsche werken werden door hem vertaald, en bewijs van zijne ervarenheid in het Latijn leverde menig dichtstuk, door hem in die taal gezongen.

Na zijn dood verschenen:

Predikatien over het Lijden van J.C. Rott. 1694, in 12^o.

Vijftien Predikatien over verscheyde Texten van de H. Schrifture, behelzende de voornaamste pligten van een Christelijk leven, met eene verhandeling van het Lijden en Sterven van onsen Saligmaker Jezus Christus, in eenige korte bedenkingen over alle de Passietexten, door Jacobus Borstius, in zijn leven Bedienaar des Goddelijken Woords, te Rotterdam, nu vermeerderd met deszelfs laatste verhandeling over Eccl. VII:13. Wie kan regt maken, etc. Nevens een verhaal van zijn leven, afsterven ende voornaamste gevallen, hem in zijnen dienst bejegent. Amst. bij Gerard Borstius en Utrecht bij Thomas Appels 1696, in 4^o, 74 bladen.

In dezen bundel vindt men, hetgeen reeds te voren gedrukt was, onder den titel van de vijf predikatien, het Nieuw Sion en de Sugtende Bruyd over den Bloedtbruydegom.

De afbeelding van Borstius is geplaatst voor zijn Geneesmiddel tegen den Doodt, met het onderschrift van zijnen vriend Jacob Braat:

Hier is geleerde deught, hier zijn de braefste gaven;
Hier is Hij, die Gods volck met Hemels-broot komt laven,
Hier is des waerheyts glans, hier is d'uytnementheydt,
Hier is het regte spoor, dat u ten Hemel leydt.
Een tong vol ware deught, een tong vol goede reden,
Een tong die Godes lof gedurigh komt besteden.
Wij hooren zijne stem in Hollants ronde tael,
En Hij, in onzen tijdt, verwint 'et al-te-mael.
In Hem is 't beste deel, in Hem is 't al te vinden,
Dat ons kan saligh zijn en aen den Hemel binden.
Hij is 't, die door Gods geest des Satans vyer uytblust,
En roept gedurigh Heyl, tot dat de ziele rust.

[p. 972]

Borstius had bij zijne echtgenoote verwekt: Joannes Borstius, Boekverkooper te Rotterdam, en Sebastianus Borstius, Predikant in 1674 te Bovencarspel, in 1675 te Arnhem, in 1677 te Alkmaar en in 1685 te Gouda.

Zie Wagenaar, Vaderl. Hist., D. XIV. bl. 67, 78; Kok, Vaderl. Woordenb.; van Abkoude en Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boeken; Brouërius van Nidek en le Long, Kabinet van Nederl. en Kleefsche Oudhed., D. IV. bl. 60; de Chalmot, Biogr. Woordenb.; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. IV. St. II. A. bl. 736 en 737, D. V. bl. 148 en 149; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl., D. IX. bl. 229; Schotel, Kerk. Dordr., D. I. bl. 449-473, D. II. bl. 770; Biogr. Woordenb. der Nederl. Dicht. ten verv. op Witsen Geysbeek; Harderwijk, Naaml. en Levensbijz. der Predik. te Rotterd., bl. 39-41; Glasius, Godgel. Nederl.; Kanselontluistering door Sincerus, waar men proeve van zijne welsprekendheid vindt aangehaald.