Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Pieter Christiaansz Bor]

BOR (Pieter Christiaansz.), geboren te Utrecht in 1559, was een zoon van Christiaan Bor, die Apotheker in gemelde stad was, en gesproten uit een deftig en aanzienlijk geslacht. Aanmerkelijk is het, dat in het jaar zijner geboorte de Spaansche Koning het besluit nam, om onderscheidene nieuwe Bisschoppen in Nederland op te rigten, en de gehate Inquisitie aldaar eenen zetel te gunnen, niettegenstaande dit streed met 's Lands aloude vrijheid en voorregten; het welk ook als de eerste en voornaamste oorzaak moet aangemerkt worden, van de daarop gevolgde beroerten, inlandsche twisten en langdurige oorlogen, die Bor sedert naauwkeurig en onpartijdig heeft beschreven. Zijne jeugd in zijne geboortestad doorgebragt hebbende, ging hij naar Haarlem, doch hier eenigen tijd geweest zijnde, vertrok hij in den ouderdom van 20 jaren naar 's Gravenhage, vervolgens naar Rijswijk, toen naar Beverwijk, van waar hij na er vier jaren gewoond te hebben, weder naar 's Gravenhage trok, in welke plaats hij nog in 1617 woonde, doch toen eindelijk naar Haarlem ging, daar hij tot zijn dood, den 16den Mei 1635 is verbleven. Volgens het algemeen gevoelen verstond hij geene andere talen, dan de Nederduitsche en de Fransche, doch verhielp dit gebrek door Fransche en Nederduitsche vertalingen te gebruiken. Het is evenwel niet onwaarschijnlijk dat de Latijnsche taal hem niet geheel vreemd was. Zijne liefhebberij voor het vak der Historiën spoorde hem van jongs af aan tot eene onvoorbeeldige naarstigheid en ijver, om de waarheid der Geschiedenissen in hare verborgenste schuilhoeken op te sporen; en wel inzonderheid vond dit plaats, ten aanzien van de Nederlandsche; waarin hem vele lieden van aanzien en kunde, die zelven de zaken behandeld of uitgevoerd of bijgewoond hadden, op zijn verzoek behulpzaam waren. Hierdoor bekwam hij ook de echtste en zekerste bescheiden en bewijzen, welke hij vervolgens ter behoorlijke plaatse invoegde, hetwelk aan zijne schriften, zoodanig aanzien, gezag en luister bijzet, dat, toen hij in 1595 zijne drie eerste, en in 1601 de drie volgende hoeken der Nederlandsche Historiën uitgegeven had, de Staten van Utrecht, die hem bovendien een jaargeld van 100 gulden toestonden, bij openbare brieven verklaarden en verzochten, dat een ieder,

[p. 903]

die eenige geheime of andere papieren, tot bevordering van de waarachtige beschrijving der Nederlandsche Geschiedenissen dienende, onder zich had, die zonder eenige zwarigheid of nadenken aan Bor wilde mededeelen, ten einde daarvan tot vordering van dat werk te kunnen gebruik maken, waardoor den algemeenen Vaderlande dienst, en hun Ed. Mog. een welgevallen zou geschieden. Door dit middel een groot aantal van echte bescheiden bekomen hebbende, vervolgde hij van tijd tot tijd zijne Historieboeken, die een getal van 37 uitmaken, en eerst in 6 stukken in folio te Leiden en te Amsterdam in 1602 gedrukt zijn onder den titel van:

Oorspronck, begin ende vervolgh der Nederlantsche oorlogen, beroerten en Borgerlycke oneenicheyden, Beginnende Mette Opdrachte derselver Landen, ghedaen by Keyser Carel V aen synen zoon Coninck Philippus van Spangien, tot de droevighe Doodt van syn Excellentie Willem Prinoe van Orangien Hooghl. memorie, doch in 1679 te Amsterdam veel luisterrijker zijn te voorschijn gekomen, met een bijvoegsel van oorspronkelijke stukken, en eenen breedvoerigen bladwijzer van Abraham van Poot Med. Doct., met fraaije platen versierd.

In 1615 legde de Staten van Holland aan Bor eene jaarlijksche wedde van 600 gulden toe, onder voorwaarde, dat bij zijne Geschiedenis moest vervolgen, hetwelk hij niet alleen deed, maar bovendien overzag hij de zes eerste boeken naauwkeurig en vermeerderde ze. Later werd hij door gunst van bovengenoemde Staten, van Notaris, tot Raad en Rentmeester-Generaal van Noord-Holland verheven.

Behalve zijn groot Historisch werk schreef Bor nog:

Het zesde deel der Chronycke Carionis beginnende met het jaar 1576 en eyndigende met den 20sten Maart 1619. Amst. 1632 in folio.

De Oorspronk, begin en aanvang der Nederlandsche Oorlogen, gedurende de Regeeringhe van de Hertoginne van Parma, de Hertog van Alva ende eensdeels van den Groot-Kommandeur in Liedekens vervat. Leyden 1617. 4^o.

Gelegentheyt van 's Hertogen-Bosch, vierde Hooft-stadt van Brabandt, Haer oorspronck, fundatie ende vergrootinge, verscheyden hare belegeringen. Ende eyndtlijcke overwinninge, verrassinghe ende inneminghe van Wesel ende meer andere Geschiedenissen des Jaers 1629. 's Gravenh. 1630. 3 deel.

Twee Tragi-Comedien in prosa, d'eene van Appollonius Prince van Tyro. Ende d'ander van den zelven ende Tarsia syn dochter enz. 's Gravenh. 1617. 4^o.

De taal van Bors Historische werken moge hard en ruw, zijn stijl zonder eenige kleur, de schikking en aaneenschakeling der verhalen minder gepast zijn, om onpartijdigheid, naauwkeurigheid en waarheidliefde zijn zij zeer geacht, en dragen zoo bij tijdgenoot als nakomeling algemeenen lof weg. Ook wordt meest alles wat hij schrijft door hem bewezen; uit staatsstukken en brieven,

[p. 904]

welke hij in zijne Historie inlascht. Zoodat zijne Geschiedenis der Nederl. Oorloghen nog altijd eene der rijkste en echtste bronnen voor de geschiedenis van dat tijdvak is. Minder roem verwierf hij als beoefenaar der Dichtkunst, welke trouwens in zijne tijd nog in hare kindschheid was.

Hij was in 1613 gehuwd met Martina Boot, weduwe van Wilhem Sas, Prokureur voor den Hove van Holland, bij wie hij geene kinderen verwekte.

Voor het derde deel van den eersten druk van zijne Geschied. der Nederl. Oorlogen komt zijne beeldtenis voor gegraveerd door Jacobus Matham met een bijschrift van Petrus Scriverius aldus luidende:

Sijt gij dit Pieter Bor, soo aerdigh af gebeeld?

Wie heeft doch met de hand soo constelick gespeeld?

Tis Mathams doecke treck: men moet de eer hem geven,
Dat hij u heeft geraeckt soo Meesterlick naet leven.

Maer al de wetenschap, bescheydenheyd en vlijt,

Die uwe pen gebruyckt in 't schrijven van de Tijd,

Is sijns vermogens niet int coper uyt te drucken.
Dit moet gij selver doen: dan salt eerst wel gelucken.

Ook voor het Bijvoegsel van Authentiek stukken, die in de Historie van Pieter Bor Christiaansz. slechts zommierlijk of stuksgewijs of in 't geheel niet gevonden worden vindt men zijn portret naar de originele schilderij van Frans Hals, gegraveerd door A. Zylvelt, met het volgende bijschrift van Gerard Brandt:

Sie hier den ouden Bor, die Neerlandts wettig stryden
Om vryheit recht en vreè, na 't lang en bloedig lyden,
D'inlandtsche burgertwist van duisenden beschreit,
D'uitheemsche laegen en der Helden dapperheit,
Met soo veel vlyts beschreef: die niemant sagh naer d'oogen,
En nooit d'eensydigheit ten dienst stondt of de loogen.

Nog bestaan er afbeeldingen van hem door Jan van der Velde en Adriaan Matham, alle in folio, alsmede in Pars, Naamr. van Bat. en Holl. Schrijvers.

Zijne zinspreuk was Jonckheyt faelgeert.

Zie Ampzing, Beschr. en Lof der stad Haerlem, bl. 117; Sweertii, Athen. Belg., pag. 604; Schrevelius, Beschr. der stad Haarlem, bl. 410 en 411; Balen, Beschr. van Dordr., bl. 1001; Pars, Naamr. van Bat. en Holl. Schrijv. bl. 258-261; Halma, Tooneel der Vereen. Nederl.; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb.; Luïscius, Algem. Hist. Woordenb.; (Beaufort), Leven van Willem I, voorr. bl. LV; Burman, Traj. Erudit., pag. 30 et 31; Saxii, Onom. Liter., Pars IV. pag. 74 et 75; Kok, Vaderl. Woordenb.; de Chalmot,

[p. 905]

Biogr. Woordenb.; C. de Koning, Tafereel der stad Haarl., D. IV. bl. 19 en 20; Witsen Geysbeek, Biogr. Woordenb. der Nederd. Dichters; van Kampen, Geschied. der Nederl. Letter. en Kunsten, D. I. bl. 231 en 232; Biogr. Nation.; de Wind, Bibliotheek der Nederl. Geschieds., D. I. bl. 240-243, 560 en 561; Tijdschr. voor Geschied. Oudh. en Statistiek van Utrecht 1835, bl. 211-214; Algem. Konst- en Letterbode voor 1849, D. I. bl. 19.