Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[Jan van Bootsma]

BOOTSMA (Jan van), zoon van Hessel van Bootsma en van Tintje Idsaerda, werd Grietman van Idaarderadeel, en volgde, in het jaar 1616, zijnen vader op als Ontvanger Generaal van Friesland In 1636 had hij veel leeds te verduren van wege eenige Gevolmagtigden ten landsdage. Eerst maakte men het volk wijs, dat hij vele tonnen gouds ten achteren was, en vervolgens gebruikte men alle bedenkelijke listen, om dit voorgeven geen schijn te laten ontbreken. Bootsma bleef, volgens zijne laatste rekening, niet meer dan vier en twintig honderd gulden aan het Land schuldig; maar volgens narekening van buitengewoon aangestelde Rekenmeesters beliep dit wel zes honderd twee duizend gulden. Dit groot verschil kwam daarvan, dat zij drie aanmerkelijke posten, bij Bootsma in rekening gebragt, niet wilden laten gelden, en die in de uitgave doorgehaald hadden, gelijk ook van zijne laatste rekening, onderscheidene andere, welke zij meenden dat op eene volgende rekening gebragt moesten worden, zonder hiervan onderaan iets te melden, ten einde Bootsma noch meer met den haat des volks te bezwaren, en hun diets te maken, dat hij wezenlijk zoo veel meer ontvangen had als uitgegeven. Dat zijn klerk Abbe Frederik 's Landschaps penningen tot zijn eigen voordeel aangewend had, en, om zijne verdiende straf te ontgaan, alle nazoeking buiten de provincie ontweken was, werd Bootsma als eigen schuld toegerekend, en hij gehan-

[p. 899]

deld als iemand die 's Lands geld misbruikt had; want ofschoon hij aanbood, na afrekening en vereffening, het te kort komende te betalen, op redelijke termijnen, en daarvoor genoegzame borg te stellen, of op eenige andere wijze het door hem verschuldigde te voldoen, werd hij eerst gekweld met inlage van soldaten, en gijzeling in zijn huis, daarna met gevangenis, en verkooping van zijne voornaamste goederen.

Vervolgens bragten de Volmagten veel tijd door met de afzetting van Bootsma, en dewijl die der meeste steden daar niet heen wilden, oordeelende dat het onbillijk was hem onverhoord af te zetten, en te veroordeelen, trokken eenige Gedeputeerden in de steden om, ten einde de Magistraten daartoe te bewegen. Daar echter deze bezending de vermeende uitwerking niet had, wonnen zij de Volmagten van twee steden, door twee ambten aan hunne vrienden op te dragen. Dus werd Bootsma door de drie leden met bijval van deze steden afgezet, zijn ambt gesplitst, en aan drie Heeren gegeven, die geen last kregen noch eed deden; waarom deze verkiezing in het volgende jaar door de Volmagten ook weder werd vernietigd. Men magtigde daarenboven den Procureur-Generaal, en nog twee Advokaten, om een geding van lijfsdwang tegen hem in te stellen; met dien verstande, dat men, als het pleit voldongen zou zijn, orde op de Regters zou stellen, daardoor te kennen gevende, dat zij Bootsma aan zijne gewone Regters, de Raden van het Hof, dachten te onttrekken, en hem huitengewone Regters te geven.

Om het hooge geregt, hetwelk de heerschende partij van Oostergoo en Westergoo in hunne ongeregelde handelingen meest vreesde, te breidelen, maakten zij eene nieuwe Instructie voor de Raden, waarin onder anderen besloten was, dat het Hof de Raadsbestelling niet weder mogt aannemen, al werd die hun ook aangeboden door de steden.

De Volmagten der steden en van Zevenwouden lieten dit artikel ongemerkt doorgaan, en men deed deze nieuwe instructie de Raden hoofd voor hoofd in de volle vergadering der Staten-Generaal bezweeren. In dezen toestand, bleven de zaken van dit Gewest, tot in 1637, nadat kort te voren, de Raad van Staten door de Algemeene Staten, bij Rade van den Prins van Oranje gemagtigd was, om de Regering en den staat der geldmiddelen, in Friesland, op eenen beteren voet te brengen. Den 17den April nam de nieuwe Landdag een begin, waarop onderscheidene nieuwe Volmagten verschenen, die vooreerst de Gedeputeerden van Oostergoo en Westergoo veranderden, en onderscheidene besluiten van den vorigen Landdag te niet deden. Zij schreven, onder anderen, aan de vreemde regters, door de vorige Volmagten verzocht om over Bootsma's zaak te vonnissen, dat hunne overkomst vruchteloos zijn zou, dewijl zij de zaak wilden doen beslissen door het Hof, als gewone en bevoegde Regters over alle Ingezetenen der Provincie. Zij gelasten de Raden van het Hof,

[p. 900]

vonnis in dat geding te strijken, naar hunne oude instructie, en ontsloegen hen ten dien einde van den eed, met welken zij de nieuwe bezworen hadden; bevolen hun, zich voortaan aan hunne oude instructie te houden, uitgenomen het vierde artikel, rakende de raadsbestelling in de steden, dat zij voor doorgehaald hielden, omdat zij voorstonden, dat die aan den Stadhouder en aan de steden alleen zou blijven. Het Hof toefde niet lang met Bootsma's zaak, te meer, daar hij door zijne gevangenis van ongeveer achttien maanden onpasselijk geworden was. Na een zoo lange gevangenis, kende het Hof hem vrij van misbedrijf en kwade handeling; en veroordeelde hem alleen om zich van het Ontvangersschap te onthouden, ‘om de negligente opzicht, bij hem op de bediening van Abbe Frederiks, zijn gewezen Klerk, gehad.’ Met het genoegen van eene uitspraak die hem in zijne eer herstelde, daalde hij, door veelvuldige kwellingen en gevangenis afgemat, vijf maanden na zijne in vrijheidsstelling ten grave. Hij was in 1625 gehuwd met Ruts van Aylva bij wie hij drie kinderen verwekte.

Na zijnen dood bleek zijne onschuld nog duidelijker; want men bevond dat zijne ontvangst ongeveer veertig duizend guldens meer bedroeg dan zijne uitgave, en die meerdere ontvangst bestond nog maar uit posten die in geschil waren.

Zie J. van den Sande, Nederl. Hist., bl. 187, 190, 198 en 207; Aitzema, Saken van Staet en Oorlog, D. II, bl. 182-198, 437; Het Leven van Frederik Hendrik, Prins van Oranje, D. II. bl. 162-163, 173 en 174; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. XI, bl. 222-226.