Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[p. 376]

[Adriaan Jansz. van Bergen]

BERGEN (Adriaan Jansz. van), een turfschipper van de Leur, bij Breda, heeft in den oorlog tegen Spanje menig blijk van verknochtheid aan de goede zaak gegeven. Zoo hielp bij in 1573 eenen aanslag op Geertruidenberg grootelijks bevorderen. Maar inzonderheid heeft hij zich verdienstelijk gemaakt bij het Vaderland, door krachtdadig mede te werken tot de verrassing van Breda in 1590. Hij toch, die gewoon was der bezetting van het kasteel turf en hout aan te voeren, had reeds voor lang bij zich zelven eenen aanslag gesmeed, om door middel van zijn schip de stad Breda van het Spaansche juk te verlossen. Te dien einde sprak hij eerst met Filips, Graaf van Nassau, aan wien hij zijn voornemen te kennen gaf. Deze nam genoegen in den voorslag en raadpleegde daarover met Prins Maurits, die den aanslag niet ondoenlijk doch zeer hagchelijk vond, en wilde dat er deswegen nader zou gehandeld worden met Karel van Heraugier, een bekwaam en dapper krijgsman. Na rijp overleg en ingewonnen advies van 's Lands Advokaat Johan van Oldenbarneveld, besloot Heraugier het stuk, onder inwachting van Gods hulp, uit te voeren.

Middelerwijl had schipper van Bergen, wien de Spaansche bezetting, van zijn bedrijf niets kwaads vermoedende, ten haren eigen behoeve vrijgeleide gaf, aan de Leur, in het ruim van zijn schip eene bekwame zoldering doen maken, waaronder omtrent 70 man konden verborgen liggen, en over deze zoldering had hij de turf zeer digt en in goede orde doen opstapelen. Nadat nu het schip naar behooren geladen was en de manschap zich onder de zoldering bevond, werd de togt ondernomen, die in den beginne zeer bezwaarlijk ging, want de korte vaart van Zevenbergen naar Breda, duurde twee volle dagen, uit hoofde van den zwaren ijsgang en het lek worden van het schip. Den 3den Maart tegen den avond kwam men binnen de boomen en aan het kasteel te Breda; alvorens het schip echter werd ingelaten, werd het door een korporaal, doch met zeer weinig oplettendheid, onderzocht. Nu was het voornamelijk aan het beleid van van Bergen, dat men het gelukken van den aanslag te danken had, want toen de krijgslieden onder in het schip zich niet van hoesten konden onthouden, belette hij, door gestadig te pompen, dat de vijand het hoorde. De aanslag in zoo verre gelukt zijnde, deed de schipper, om te meer alle achterdenken voor te komen, wel eenig der boven opgestapelde turven ontladen, doch toen het schip zoo ver gelost was, dat de soldaten in het schip door de reeten der zoldering het daglicht begonnen te zien, en men alzoo gevaar liep dat de list zou ontdekt worden, geliet hij zich alsof hij en zijne knechts vermoeid van de reis waren, en stelden het verder ontladen tot des anderen daags uit, terwijl hij den soldaten eenen drinkpenning gaf. Dewijl men hem noodzaakte binnen de stad te vernachten, nam hij die gelegenheid waar, om aan Prins Maurits den staat der zaken bekend te maken, aangezien die Veldheer reeds, tot onderstenning van den aanslag, met een goed aantal knechten in stilte de stad was genaderd.

[p. 377]

Toen nu alles in rust was trad Heraugier met zijne medgezellen te elf ure uit het schip, verdeelde zijne manschap in twee afdeelingen en viel zelf met de eene helft op de bezetting aan, waarop eerlang van rondom in het kasteel een verward krijgsgeschrei ontstond. Hierop vloog de op de been geraakte bezetting der stad derwaarts, met voornemen om langs de poort van het kasteel den hunnen te hulp te komen; doch door de andere helft, onder de Hopman Lambert Charles, werd zij, met sterk schieten en door het stipt opvolgen der beraamde maatregelen, in dit voornemen verhinderd. Inmiddels kwam Hohenlo op een afgesproken teeken in het kasteel, en werd aldra door Maurits met zijne onderhoorige manschap gevolgd. Alzoo werd men, door het kloek beleid van dien schipper, meester van het kasteel, zonder dat iemand der in zijn schip verborgen soldaten daarbij het leven verloor.

De Algemeene Staten schonken van Bergen, in aanmerking van de groote diensten aan den Lande bewezen, eene jaarlijksche lijfrente van 300 gulden, en daarenboven 1500 gulden in eens, en aan zijne neven Willem en Adriaan Joostz. van Bergen, die als knechts op het vaartuig gediend hadden, ieder 200 gulden in gereed geld en eene lijfrente van 150 gulden 's jaars hun leven lang. Ook wil men dat Prins Maurits den Schipper, uit eigen middelen, begiftigd heeft met het jagthuis Vinkenburg, onder het dorp de Beek, gemeente Prinsenhage, thans meer onder den naam van de Drie Schouwen bekend. Zeker gaat het dat zijn portret, en dat van zijne huisvrouw Janneken Kotermans Jakobsdochter, daar tot in onze leeftijd zijn aanwezig geweest. Hij overleed in het jaar 1601 te Dordrecht aan eene besmettelijke ziekte.

Zie Balen, Beschrijv. van Dordr., bl. 868, die hem abusivelijk Adriaan Joost van Bergen noemt; Bor, Nederl. Oorl., B. XXVII. bl. 21-23; de Groot, Nederl. Hist., bl. 153 en 154; van Meteren, Nederl. Hist., D. V. bl. 333-340; van Loon, Nederl. Historip., D. I. bl. 407-409; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VIII. bl. 341-344; van Goor, Beschr. van Breda, bl. 153 en 154; Chalmot, Biogr. Woordenb., D. I. bl. 73; van Kampen, Verkorte Geschied. der Nederl., D. I. bl. 405; A.J. van der Aa, Herinner. uit het gebied der Geschied., bl. 16.