Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Eerste en tweede stuk

[p. 79]

[Franciscus Balduinus]

BALDUINUS (Franciscus), Zoon van Antonius Balduinus, Raad en eerste Advocaat des Konings te Atrecht, en van Hendrica Johanna Foreest, werd in gemelde stad den 1sten Januarij 1521 geboren. Hij leerde te Leuven de Grieksche en Latijnsche talen, en studeerde toen 6 jaren in de Regtsgeleerdheid, Historie- en Oudheidkunde. Hij onthield zich daarna met Joan de Glimes, Markgraaf van Bergen op Zoom, aan het hof van Keizer Karel V, reisde vervolgens naar Frankrijk, geraakte aldaar in kennis met Lazare de Baïf, Gulielmus Budeus en onderscheidene andere geleerde mannen van zijne tijd; en werd eindelijk Hoogleeraar in de Regten te Bourges, alwaar hij zeven jaren onderwees, wanneer hij naar Tubingen werd beroepen. Op reis zijnde, veranderde hij van besluit en ging naar Straasburg, van waar hij na verloop van een jaar, tot Hoogleeraar in de Regten en in de Historie naar Heidelberg beroepen werd. Na verloop van vijf jaren werd hij door toedoen van Antonie van Bourbon, Koning van Navarre, den Paltsgraaf Casimir en den Hertog van Wurtemberg, ter gelegenheid van de bijeenkomst te Poissy, naar Frankrijk gezonden, om er een vergelijk aangaande de geloofsgeschillen te treffen. Hij bragt te dien einde zeker geschrift van Georgius Cassander, die stoffe rakende, mede en breidde het uit; doch dit voldeed de Hugenooten niet, die hem derhalve tot hunne vergadering niet toelieten. Doch de Koning van Navarre ontbood hem om leermeester van zijnen natuurlijken zoon Karel, naderhand Aartsbisschop van Rouaan, te zijn, en tevens om zich in de voornaamste zaken van het rijk, en vooral in die van de godsdienst, van zijnen raad te bedienen. Hierom werd Balduïnus door de Ministers benijd, die al wat zij konden bedenken in het werk stelden, om hem bij den Koning zwart te maken. Hij had op zijne reizen door Duitschland eene naauwe vriendschap met Johan Calvin gemaakt, die volgens sommigen, in vele zaken met Balduinus als met een vertrouwd vriend te rade ging, doch hem begon te haten, zoodra hij bij den Koning in zoo groot aanzien was. Wat hiervan zij, zeker is het, dat hij met Johan Calvin in onmin geraakte, en dat de Protestanten eenen haat tegen Balduïnus hadden, omdat hij een groot vriend van den Kardinaal van Lotharingen, hun grooten vijand, was; almede hielden zij hem verdacht, dat hij den Koning van Navarre geraden had hunne partij te verlaten.

Nadat de Koning in 1562, in het beleg van Rouaan, gesneuveld was, werd Balduïnus op eenmaal van al zijn geluk en zelfs ook van al zijne boeken beroofd. Hij was toen als Afgevaardigde van den Koning op het Concilië te Trente, van waar hij, op de tijding van diens overlijden, naar Frankrijk keerde. Geen kans ziende om ergens bevorderd te worden, besloot hij, naar zijne gehoortestad te keeren, toen hij op raad van Graaf Lodewijk van Nassau, die hem te Straasburg gehoord had, in 1564, door Willem I, Prins van Oranje en andere Grooten, naar Nederland ontboden werd, om zoo mogelijk een vergelijk tusschen de Roomsch

[p. 80]

Katholijken en de Protestanten te treffen. Willem I had, om geen achterdocht te verwekken, eene geheime bijeenkomst met hem in het Soniënbosch, en hoewel die Vorst eerst tegen hem was vooringenomen, schepte hij weldra groot behagen in het verstand en de groote bekwaamheid van Balduïnus, die vervolgens een vertoog aan den Koning opstelde, waarin beweerd werd dat 's lands regering wel eendragtig kon bewaard worden, al werden er twee godsdiensten te gelijk gedoogd. De Prins van Oranje, de Markgraaf van Bergen; de Graven van Egmond en Hoorne vereerden hem tot belooning voor zijne moeite, eene gouden keten ter waarde van 600 guld. Sommigen hebben Balduïnus ook als de steller van het verzoekschrift door de Edelen der Landvoogdes aangeboden, opgegeven, doch het is hoogstwaarschijnlijk dat hij zich, toen dit ontworpen werd, zelfs niet in de Nederlanden bevond. Hoe dit zij, hij werd op aanprijzing van Maximiliaan van Bergen, Bisschop van Kamerrijk, en onderscheidene andere Grooten, bevorderd tot Hoogleeraar aan de nieuwe Hoogeschool te Douay, door Filips II, Koning van Spanje, opgerigt. Het voornaamste oogmerk dier Nederlandsche Heeren was, om in den verwarden staat, waarin de zaken van de regering en godsdienst hier waren, met Balduïnus te raadplegen, die naar zachtheid helde, en in alle gelegenheden te kennen gaf, dat de oude wetten in vele opzigten te streng waren; dat de eerste kerk op die wijze haar gezag niet had gehandhaafd, en dat de tegenwoordige tijden te kittelachtig waren voor zulke scherpe middelen enz. Balduïnus had, vóór hij te Douay was aangesteld, zijne opwachting bij den Hertog van Alva gemaakt, en was door deze ook zeer gunstig ontvangen, doch naauwelijks was hij te Douay of hij vernam dat de Hertog voornemens was, hem mede tot Regter in de Raad van beroerte aan te stellen, waartoe hij niet genegen was, als zijnde in zaken van godsdienst altijd zeer verdraagzaam geweest. Om deze benoeming alzoo te ontgaan, reisde hij, onder voorwendsel van zijne huisvrouw af te halen en zijne boeken mede over te brengen, naar Parijs, woonde drie jaren te Angers, en werd toen door Hendrik, verkoren Koning van Polen, tot Staatsdienaar verheven, doch hij bezat die waardigheid niet lang, want een maand daarna te Parijs komende, werd hij ziek, en overleed den 11den November 1572. Hij was een der grootste regtsgeleerden van zijnen tijd, en muntte voornamelijk daarin uit, dat hij de Romeinsche wetten overal door de historie en oudheden ophelderde, waar in hij blijken gaf van zulk eene ongemeene geleerdheid, dat de oudste en ervarendste regtsgeleerden van Parijs zich niet ontzagen bij hem ter les te gaan, en hunne geheele studie van voren af aan naar Balduïnus leest te schoeijen. Doch hij was zeer wankelmoedig op het punt van godsdienst, en is zeer dikwijls van godsdienst veranderd. In de Roomsche godsdienst opgevoed, nam hij te Geneve de belijdenis der Hervormden aan; te Parijs komende, keerde hij weder tot de Roomschgezinden, en kort daarna te Geneve weder tot

[p. 81]

de Hervormden. Toen hij te Bourges Hoogleeraar was, beleed hij de Roomsche godsdienst, maar te Straasburg weder de Hervormde; te Heidelberg was hij de Augburgsche belijdenis toegedaan; doch wederom in Frankrijk komende, voegde hij zich op nieuw tot de Hervormden.

Hij heeft de volgende werken over de Regtsgeleerdheid en de Geschiedenis geschreven.

De Heredibus et Lege Falcidia Justiniani Imperatoris, Paris 1542.

Prolegomena de Jure Civili, Paris 1545. 4^o.

Jurisprudentia Mutiana, Basel. 8^o.

Notae in optatum Milevitanum.

Cato, seu regula Catoniana. Basil. 1545. 8^o. Paris. 4^o.

De institutione Historiae Universae deque Historia cum Jurisprudentia conjungenda, Lib. II. Paris 1551. 4^o.

Constantinus, seu de legibus Ecclesiasticis et Civilibus Constantini Imperatoris, Basel. 1555.

Leges et Edicta Vett. Impp. de Christianis, Basel. 8^o.

Notae ad lib. I et II Digestorum, Basel 1557. 8^o.

Juris Civilis Catechesis, Basil.

Justinianus, sive de jure novo libr. IV. Commentariorum, Basil. 1560.

Prolegomena in Minucii Felicis Octavium, Heidelb. 1560. 8^o.

Varii Tractatus et Orationes adversus Sectarios Genevenses.

Leges de Re Rustica, item novella Constitutio prima.

Ad LL. Voconiam, Falcidiam, Juliam, Papiam, Rhodiam, Aquiliam.

De Divisione obligationum.

De Pignoribus et Hypothecis, de Conditionibus, Cautione.

Disputationes duae de Jure Civili ex Papiano, cum Papiniani Vita, Heidelb. 1561. 8^o.

Apologia triplex adversus Calvinum et Bezam, Colon. 1562 et 1564.

Chronicon Artesiae et Notae ad Consuetudines Artesienses.

De Legatione Polonica.

De Calumniatoribus, ad LL. de famosis libellis, Paris 1562.

Commentarii in lib. IV. Institut. Juris Civilis Justiniani Imp. Paris 1564. Francof. 1582. et Lugd. 1583. folio.

Commentarii ad Leges Romuli et XII Tabulas. Lugd. et Basil.

Historia Carthaginiensis Collationis, sive Disputatio de Ecclesia, olim inter Catholicos et Donatistas habita. Paris. 1566. 8^o.

Commentarii in Victorem Uticensem de Persecutione Vandalorum, Paris 1569.

Latini Pacati Panegyricus ad Theodosium, et Eumenii Oratio de Scholis Instaurandis, Paris. 1570.

Relatio ad Henricum Andium Ducem Poloniae at post Galliae regem. Paris. 1570.

[p. 82]

De Apologiae adversus Calvinus et Bezam schreef hij om aan te toonen, dat Calvinus en Beza hem ten onregte beschuldigden van het boek de officio pii viri et publicae tranquillitatis amantis in hoc Religionis dissidio, hetwelk op den naam van Cassander was uitgekomen, geschreven te hebben. Ook schreef hij eene soort van onderrigt over het werk van de Hervorming der Kerk in de Fransche taal. Doch het boek, genaamd: Christianorum Jureconsultorum contra Duarenum, te Straatsburg op den naam van Franciscus Balduïnus in het licht gekomen, is door hem niet geschreven; even zoo wordt hem te onregte toegeschreven: Annotationes in Officia Ciceronis, zijnde dit het werk van Petrus Balduïnus.

Zie Hooft, Nederl. Hist., bl. 46; de Groot, Nederl. Jaerb., bl. 19; Brandt, Hist. der Reform., D. I. bl. 260, 261, 326; van Hoogstraten en Brouerius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb. B., bl. 37 en 38; Luïscius, Algem. Hist. Woordenb.; (Beaufort), Het Leven van Willem I, D. I. bl. 375-378; Te Water, Verbond der Edelen, St. I. bl. 51-55 en 143-146; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VI. bl. 98, 139, 145; Saxe. Onom. Liter., Pars III. p. 239 et 240, Anal., p. 630; Kok, Vaderl. Woordenb.; Chalmol, Biogr. Woordenb.