Yang. Jaargang 42

[p. 537]

Carl de Strycker
Interessant misverstand
Over The Anxiety of Influence (1973)

Het ontstaan van poëzie heeft niets te maken met de muze, een of andere goddelijke influistering of visionaire gave; het is enkel en alleen het gevolg van een misverstand. Dat is de ontluisterende verklaring die Harold Bloom aflegt in The Anxiety of Influence. Verzen worden slechts geschreven als reactie op andere verzen en het nieuwe gedicht is niets anders dan een bewust foute lezing van een bestaand gedicht. ‘Poëziegeschiedenis is, volgens de these van dit boek, niet te onderscheiden van poëtische invloed. Sterke dichters maken die geschiedenis immers door elkaar verkeerd te interpreteren en zo imaginaire ruimte voor zichzelf vrij te maken’, zo Bloom in zijn inleiding.

In eerste instantie raakt de jonge dichter sterk onder de indruk van het werk van zijn voorganger(s). Hij vindt het zo boeiend dat hij het als maatstaf voor zijn eigen literaire productie gaat hanteren. Al gauw begint het hem echter te dagen dat zijn eigen werk nooit meer dan een bleke kopie kan zijn. De bewondering slaat om in angst: angst voor invloed. Leek het op het eerste gezicht interessant zich aan te sluiten bij het werk van een schrijver met naam, nu blijkt dat plots een hinderpaal in de zoektocht van de dichter naar eeuwigdurende roem. Hij beseft immers dat hij te laat komt met zijn kunst(jes). Wil de dichter niet enkel als ‘epigoon van’ te boek staan, maar met zijn eigen lemma de encyclopedie halen, dan moet hij zich, net zoals de zoon in Freuds oedipale schema, losmaken van zijn voorbeeld. De ‘opvolger’ zal trachten zijn eigen temporele laattijdigheid om te zetten in artistieke superioriteit of prioriteit door zijn voorganger passé te verklaren.

Dat gebeurt via een strategische mislezing van diens werk. Volgens Boom voert hij

[p. 538]

er een clinamen op uit: ‘Dat betekent dat het gedicht van de voorganger goed liep tot op een bepaald punt, maar daarna een verandering van richting had moeten krijgen en wel precies die van het nieuwe gedicht’. Deze creatieve onenigheid over de tekst levert een nieuw gedicht op dat uit niets anders bestaat dan een onvermoede, ‘foute’ interpretatie van de verzen van de voorganger. Dankzij dit misverstand - zowel in de betekenis van ‘geschil’ als van ‘vergissing’ - staat het gedicht van de voorganger ineens niet langer in de weg, maar wordt het integendeel opnieuw interessant, want het biedt de jonge dichter de kans zich ten volle te profileren.

Deze dialectiek van het interessante mag dan wel het mechanisme zijn waardoor een dichter zijn reputatie kan vestigen en waardoor hij zijn onsterfelijkheid veilig probeert te stellen, voor de poëzie betekent het een nivellering: ‘Elke dichter begint (hoe “onbewust” ook) door sterker dan andere mannen en vrouwen te rebelleren tegen het bewustzijn dat de dood onontkoombaar is. De jonge onderdaan van de poëzie, of efebe zoals de Atheners hem zouden genoemd hebben, is al een antinatuurlijke of antithetische man. Vanaf het moment dat hij dichter is, zoekt hij, net zoals zijn voorganger dat al deed, naar een onmogelijk object. Dat deze zoektocht noodzakelijkerwijze een waardeverlies van de poëzie met zich meebrengt, lijkt me een onvermijdelijk besef, een inzicht dat accurate literatuurgeschiedenis dient te erkennen.’ Alles is al een keertje gezegd, alle trucjes zijn al eens vertoond en het wordt hoe langer hoe moeilijker om dat nog te maskeren. Bloom stelt: ‘In de hedendaagse gedichten die mij het sterkst aangrijpen, zoals Corsons Inlet en Saliences van A.R. Ammons of Fragment en Soonest Mended van John Ashbery, kan ik een kracht ontdekken die vecht tegen de dood van de poëzie, maar tegelijk ook de uitputting bespeuren van de laatkomer’ - literatuurgeschiedenis vanaf de romantiek is het verhaal van de degeneratie van de literatuur.

De redenering die Bloom hanteert met betrekking tot de poëzie, geldt wat hem betreft trouwens voor alle teksten, ook die van critici en literatuurbeschouwers. Daarop gaat hij dieper in in ‘Een manifest voor antithetische kritiek’, een zogeheten tussen-hoofdstuk uit The Anxiety of Influence. Hij trekt een parallel tussen wat dichters doen en het werk van literatuurbeschouwers. Ook die laatsten verwerven immers pas faam als ze met een onverwachte lectuur naar voren komen; ook hun interpretaties zijn niets anders dan interessante misverstanden.