Yang. Jaargang 15

[p. 56]

De mensen denken dat sprookjes niet bestaan, maar ze dwalen
Over ‘De Gnokkel’ van Fernand Auwera

Auwera schrijft in het titelverhaal ‘Leve de blauwe gnokkel’ de eerste konkrete gedachte (i.v.m. de fantasie), nl. dat zijn fiktief wezen, de gnokkel, wel degelijk bestaat: ‘De meeste mensen denken dat hij niet bestaat. Maar ze dwalen.’ Inderdaad. Dat is de uitgangsbasis voor alle sprookjes: een schipperen tussen utopie en realiteit. Maar voor de jeugdige lezer bestaan de gefingeerde wezens met kultuurhistorische background wel degelijk.

In deze bundeling kultuursprookjes (waarin het fantastische geaksentueerd wordt) aangevuld door enkele half grappige moraliserende vertelsels (moraal is hier vaak ‘Oost West Thuis best’) is Auwera op z'n best in de wat meer uitgesponnen sprookjes, die onmiddellijk als geaktualiseerde sprookjes aangediend worden door de bruuske introduktie. Geen ‘Er was eens, lang geleden...’ Nee. Beginsituatie is telkens een werkelijkheidswaarneming, een typisch kenmerk trouwens voor de meeste sprookjes. Het aktuele ligt dan voornamelijk in het niet-archaïsche taalgebruik en de korte zinnen die eerder realiteit dan utopie benaderen.

Het titelverhaal ‘Leve de blauwe gnokkel’ brengt ons een enig-aardig dier dat vriendelijk is, mét blauwe pels, één poot, witte tanden, dat wiegend slaapt op de wind in een boom. Na het grote geluk - het leven zelf - wordt plotseling de ellende te groot. De eigen identiteit (een ‘vraag om diep over na te denken’) is zoek. De volmaakte, mooie wereld wordt verlaten. Huppelend naar de stad Grimmelom ontmoet de gnokkel politieagent Hendrik, en wordt als ‘iets geks’ gearresteerd. Ook de kommissaris weet er geen raad mee (wat geen echte naam heeft kan men niet

[p. 57]

aanhouden). Noch het wetboek, noch het woordenboek verschaffen de nodige hulp, ook dierkundige Hendrik Pootjes aanvankelijk niet. Maar zijn suggestie om een aanvraag te doen als officieel dier erkend te worden, wordt toch uitgeprobeerd. De onrust neemt echter te veel toe in Grimmelom, en de Gnokkel vertrekt weer huiswaarts. In het bos wordt het verwelkomd en beseft het ‘Ik weet niet wie of wat ik ben, maar ik weet wel dat ik vele vrienden heb en dus ben ik gelukkig.’

Een vlot geschreven sprookje met de traditionele stadia zoals door Sölle geabstraheerd in een artikel:

1.	Wereld die volmaakt lijkt: toch ontbreekt iets en is er het verlangen naar iets buitengewoons (hier de eigen identiteit).
2.	Exodus van deze wereld (van het bos naar de stad).
3.	Vele dwalingen tijdens deze reis, het schijnbaar vinden en toch weer verliezen.
4.	De weg naar binnen: verloren gaan dat zichzelf vinden is.
5.	Terug de wereld (van het bos) in: happy end.

Maar na het lezen van dit drommelse droomdier voel je je al wat ver van die sprookjesachtige mengeling van lieflijkheid én gruwelijkheid waar de pedagogen zo om hebben gepalaberd. En inderdaad in een ander sprookje wordt ekspliciet het wrede en gruwelijke vermeden. Een lieflijk sprookjesschrijven met het geluk als eind(doel).

Dat de harde werkelijkheid volledig vermeden wordt is echter evenmin waar. Vooral in het verhaal ‘Wil je een nijlpaard hebben?’ komen verschillende menselijke (materiële) wensen aan bod die op een gedegen en aangepaste manier behandeld worden.

Het grootste gebouw dat de wensen bevat is een garage voor auto's, en voor bepaalde landen bestaat de enige wens uit broden en nog es broden: jawel, hongerdromen. Heel summier werd een pak maatschappijproblemen aangeraakt, maar even vluchtig weer teruggeplaatst.

[p. 58]

Het sprookje ‘Anton en de 20 wensen’ echter maakt wat goed door zijn introduktie die ogenschijnlijk tegen het sprookje gericht is, maar in se een kaptatie is. Het mannetje Ghijsbrecht uit een schilderij van Rembrandt zou uitstekend kunnen dienen om een les esthetika op te fleuren.

En Auwera's standpunt (of handpunt?) is wel prettig in ‘De wandelende handen’ waar alle verongelijkte handen zich losmaken en een zelfstandig leventje beginnen. Vlug krijgen de ‘Handgenoten’ sociale gevoelens en na wat berouw van de mensen komt alles weer op de ‘juiste’ plaats.

Het is een leuk boek met veel illusie (uitgegeven in 1976) en met mooie tekeningen van Stef van Stiphout die echter fel kontrasteren met de helle helse en afstotende kaft.

Dat Auwera zich een gnokkel voelt in de (literaire) wereld is een uitspraak die niemand kan weerleggen: hij is een solitaire maar geen solipsistische schrijver. Hij heeft veel vrienden. Maar wie hij is?

Marc De Smet

Bibliografie

F. AUWERA, De gnokkel, Van In, Lier, 1976.

M. DE SMET, Sprookjes, Utopie en Realiteit, in Noodrem, 10, jg. 5, nr. 1, 1979, pp. 8-15.

G. DE VISSER, Wie er vreemd uitziet is beslist gevaarlijk, in Knack, 9 juni 1976, pp. 77-78.

F. DE SWERT, In de ban van het sprookje, in F.d.S. Over Jeugdliteratuur, Lannoo-Tielt, 1977, pp. 71-114.

D. SOLLE, De gouden vogel: een sprookje van Grimm, in Jeugd en Cultuur, 21 (1976), 9, pp. 386-400.