Yang. Jaargang 15

[p. 33]

Mijn vriend Herman Sabbe
Paul de Wispelaere

Wat moet je schrijven over een van je beste en intiemste vrienden? Ik ben niet bevoegd om persoonlijk te oordelen over zijn wetenschappelijk en gespecialiseerd musicologisch werk, dat voor mij minder toegankelijk is dan dat van andere vrienden die schrijver of schilder zijn. Ik zou wel een analyse kunnen maken van zijn kritisch werk, ruimer als het is en ingeschakeld in algemenere levens-, cultuur- en kunstopvattingen. Maar ook dat doe ik hier niet, temeer daar ik ervan uitga dat anderen dit in deze uitgave zullen doen. Ik maak een persoonlijker gekleurde schets, enkele aanzetten tot een menselijk portret dat zijn gezichtshoek niet verbergt.

Ik heb Herman van nabij leren kennen eind 1956, in een periode dat ik - wat verlaat misschien en nog vol twijfels en innerlijke spanningen - allerlei uit mijn leven aan het opruimen was, bruggen achter mij verbrandde. Het was de tijd van de oprichting van de progressieve Brugse kunstkring RAAKLIJN, die in het voorjaar 1957 van wal stak met een tentoonstelling Gilbert Swimberghe, een andere nieuwe vriend van toen. Gedurende al die jaren hebben Herman en Gilbert sindsdien in allerlei opzichten onafscheidelijk tot mijn leven behoord.

Maar Herman dus. Hij was pas negentien, nog student, tot tien jaar jonger dan de meesten van ons, maar dat leeftijdsverschil deed niets ter zake: zijn ongewone intelligentie, de manier waarop hij zich in het artistieke en culturele leven bewoog, zijn kennis en zijn overtuigingen, zijn vlotte menselijke omgang, dit alles wiste het ruimschoots uit. Ongetwijfeld speelde zijn afkomst daar een belangrijke rol in. Ik herinner me goed de ouderlijke woning in de Waalsestraat waar ik toen geregeld kwam. Het huis bestaat niet meer, het was geheel verbonden met een sociaal-economisch en

[p. 34]

cultureel patroon, dat door Hermans ouders op een bijzondere manier werd vertegenwoordigd. Het was een groot Brugs herenhuis, met vele kamers waar overal grote vulhaarden brandden, met schilderijen, boeken en piano's, met gevarieerd, smaakvol en kostbaar meubilair. Het huis van de bekende advokaat en liberale politicus Victor Sabbe, kleinzoon van Julius en neef van Maurits Sabbe: directe afstammeling en lid van een belangrijke familie van vrijzinnige humanisten die in de niet-katholieke, niet-clericale, stedelijke, door een Europese cultuurtraditie gevoede, niet door nationalistische ideologieën besmetbare tak van de Vlaamse Beweging voor de ontvoogding van het Vlaamse geestesleven een onschatbare rol hebben vervuld. En evenzeer het huis van diens vrouw: een zachtmoedige, vriendelijke, ontwikkelde dame uit de Brugse middenstand, muzikaal begaafd en katholiek gebleven. Een huis waar een type beschaving heerste, dat onder het gedreun van de bulldozers en de walsmachines, de Grote Sprong Voorwaarts van de ingenieurs, de technocratische massacultuur van de jaren zestig, zo goed als verdwenen is: een beschaving waarin goed Nederlands en goed Frans werd gesproken, waarin goede manieren vanzelfsprekend waren, waarin eten en drinken mede tot de cultuur behoorden, waarin beginselvaste overtuiging en verdraagzamheid samen konden gaan, waarin tradities in ere werden gehouden maar tegelijk opgenomen in de ontwikkeling van een nieuwe tijd, waarin boeken, kunstwerken en culturele manifestaties op een organische en probleemloze manier deel uitmaakten van het dagelijks leven. Een burgerlijk-liberale beschaving dus in de beste zin van het woord.

Ik laat het bij deze schets, waaruit ik elke vorm van idealisering wil weren, die ik hier trouwens slechts in mijn rol van toeschouwer neerschrijf, maar waarin ik iets van nostalgie laat meeklinken. De scheve maatschappelijke en politieke contekst van deze beschaving, haar klassekarakter, haar aangevochten functie ik weet er alles van, veel terechte linkse kritiek en nog

[p. 35]

veel meer pseudo-revolutionaire beeldenstormerij hebben er ons ruim tien jaar lang mee om de oren geslagen en velen met kennelijk onuitroeibare en vaak puritanistische schuldgevoelens opgezadeld. Ik wil daarover nu geen discussie aangaan, maar de dogmatische dwang doorbrekend van de taboes die op het verleden zijn gelegd, zie ik dat veel is vernield waarvoor niets in de plaats is gekomen dat de moeite waard is, en dat de zich democratisch noemende bulldozers vooral voor de invasie van de cola- en stripcultuur de weg hebben geëffend.

Hoe reageert Herman Sabbe, die in de welvaart van de jaren zestig dertig jaar wordt, op deze situatie? Het is op deze vraag dat ik wou uitkomen. (‘Ik ben sociaal gehandicapt’ heb ik hem meer dan eens horen zeggen, op momenten dat hij op de een of ander van zijn hebbelijkheden of gedragingen de druk van zijn opvoeding zwaarder voelt wegen dan hem lief is. Maar ik heb hem nooit anders, ook wanneer hij het relativerend doet, dan met de nodige eerbied en erkentelijkheid over zijn ouders horen spreken). Hij studeert rechten en notariaat, hij toont zich op het conservatorium een buitengewoon begaafd cellist, hij treedt op deze manier aanvankelijk in de voetsporen van zijn vader en zijn moeder. Dank zij zijn intelligentie, zijn talent en zijn sociale positie kan hij het ver brengen aan de balie of in de magistratuur, kan hij een virtuoos concertmusicus worden. Maar op geen van de beide ingeslagen wegen gaat hij verder, hij houdt er integendeel mee op. Ook hier wil ik niets idealiseren, maar in mijn ogen zijn dit moedige en principiële daden die getuigen van zijn kritisch bewustzijn en zijn zelfstandige persoonlijkheid. Door zowel van een burgerlijke carrière in de advocatuur of het notariaat, als van roem in het burgerlijk concertleven af te zien, bewijst hij uit welk hout hij gesneden is. Hij distantieert zich erdoor van die maatschappelijke aspekten van zijn afkomst waarmee hij zich niet meer kan vereenzelvigen. Hij kiest een wetenschappelijke loopbaan aan de universiteit, in samenhang waarmee hij

[p. 36]

een toenemende theoretische en kritische bedrijvigheid kan ontwikkelen op het gebied van de moderne musicologie en het hedendaagse muziekleven: hij kiest zich een eigen terrein waarop hij als gezaghebbend specialist en zonder ooit toe te geven aan doctrinaire platitudes op zijn manier soms genadeloze ideologie- en maatschappijkritiek kan bedrijven. Ik weet, zoals Herman het zelf weet, hoe weinig de mens tegen bepaalde van zijn inkonsekwenties vermag. Maar wij kennen ook het gevaar van de strikte rechtlijnigheid, die zo gauw in fanatisme, benepenheid en agressiviteit ontaardt. Laat de mens zijn ambivalenties bewaren, en vooral ook zijn bewustzijn ervan: dat maakt hem boeiend, innerlijk vrij en tot op zekere hoogte ongrijpbaar. Onze vriendschap steunt, zoals alle vriendschappen, op een reeks menselijke affiniteiten. Niet minder echter op grote waardering die, van mijn kant, uitgaat naar zijn pretentieloze cultuur, waarin hij de traditie van een humanistisch verleden heeft verwerkt en waarin begrip en menselijkheid primeren, maar waarin tegelijk de scherpte van zijn intellectuele en morele revolte tegen een onwaarschijnlijk gewetenloze wereld gestadig toeneemt. Onze golflengte is ook die van humor en aarzelend relativisme, van het weren van pasklare formules en het weifelend zoeken naar juiste formuleringen, van de glimlach en de halve woorden die veel gepraat overbodig maken.

Nog andere trekken van zijn karakter? Hij is eerder zwijgzaam, loyaal en toegeeflijk, maar evenzeer onverstoorbaar en eigenzinnig. Je moet hem bij voorbeeld op een zuiders strand hebben zien staan, aan de boord van het water, een paar meter vóór het luidruchtige gezelschap van gezin en vrienden, temidden van het vakantiegewoel, met een boek in de hand en daarin compleet verzonken, om te weten tot welke vreemde vormen van concentratie en zelfbeslotenheid hij in staat is. Maar daarnaast is er de heerlijkheid van al de samen beleefde uitbundige fuiven, de gezamenlijke reizen, de gezamenlijke ontdekkingen van Spanje

[p. 37]

en Joegoslavië toen je er nog in stofwolken reed, het naast elkaar zwemmen naar de eilandjes in de Adriatische zee, het voetballen, de fel betwiste kampioenschappen in het pétanquespel. En soms de nachten ook van wat hortende, eerder spaarzame maar naar wortels van intimiteit en diepe vertrouwelijkheid tastende gesprekken onder het drinken van een fles goede wijn. Deze laatste zinnen raken heel erg de persoonlijkste sfeer, maar die is uiteindelijk de kostbaarste.