Yang. Jaargang 11

[p. 93]

Berlin
Lou Reed, de stuiptrekkingen van een zeer bleek en vervloekt wonderkind.

Het feit is onmiskenbaar: in Lou Reed, één der somberste en meest desolate Amerikaanse popartiesten, is een hele flower-power generation gestorven, met al haar hoop en rooskleurige strevingen. In ‘Berlin’, tekstueel wellicht één van zijn rijkste LP's, openbaart hij zich bovendien als een groot, uitermate sober en suggestief dichter van een beschaving, die blijkens alle ziektesymptomen aan haar stuiptrekkingen toe is. ‘Ik zit op een andere planeet, mijn platen zijn niet gezellig, ze zijn ongemakkelijk. Ik sticht verwarring in de hoofdjes van wie naar me luistert, en zo hoort het ook.’, verklaart Lou Reed in een interview. Verwarring is inderdaad één der belangrijkste komponenten van een dekadente beschaving, en of ze zich bij Reed nu voordoet onder het mom van perversie, viciositeit, travestie, drugaddiction, een uitweg is er niet langer. Na het horen van Berlin heb je dan ook de indruk dat Reed aan een artistiek eindpunt toe is, omdat geen onderwerp nog langer de moeite loont om bezongen te worden en alles eens en voorgoed leegte is. Al deze omstandigheden in acht genomen, is het niet verwonderlijk dat hij vele van zijn songs in het verleden situeert, waarin de wortels van het beginnend verval zijn vastgeankerd. Het is namelijk het verleden waaraan Lou Reed zich tot de oververzadiging toe vermoeid heeft. Het verdriet en de wanhoop van de poète maudit, waarmede hij in dit opzicht achterblijft, hebben dermate indrukwekkende afmetingen aangenomen, dat zij uitgegroeid zijn tot wat berustende onverschilligheid en grondige levensmoeheid. ‘I'm just a tired man’ en ‘I just don't care at all’ zijn derhalve de enige nog mogelijke uitlatingen als antwoord op welke toestand dan ook. Geen wonder dat het levensgevoel dat deze dichter behelst er dan één is van een spookachtige monotonie. De titelsong ‘Berlin’ wekt nochtans een nog vrij beloftevolle indruk en speelt zich af in een verleden dat klaarblijkelijk nog niet is aangetast door verval en algemene verwarring. Wat meer is, van Berlijn wordt met enkele elementaire penseeltrekken een gesublimeerd sfeerbeeld geschapen van wat een onaangeroerd paradijs blijkt te zijn, dat nog lang niet aan de zondeval toe is en waarin een vooralsnog onverstoorbare harmonie heerst tussen de ruimtelijke omgeving en het samenzijn der geliefden. Des te harder zullen dan ook alle hieropvolgende songs aankomen, waar alles te maken heeft met de hel, en zelfs de herinnering aan het verloren paradijs

[p. 94]

onmogelijk lijkt.

‘Lady Day’, de volgende song, baadt in het Cabaret-idioom van Fosse en Liza Minelli. Het is één van de vele songs van Lou Reed over een zich maatschappelijk aan het randje bewegende vrouw, in casu een prostituée, in wie het kontrast tussen de ogenschijnlijk schuchtere en vertederende onschuld (‘She was like a child staring at her feet’) en de uiteindelijke opdracht, die van haar gevorderd wordt en die fataal op haar weegt, treffend is. Lady Day is als alle overige vrouwen, waarvan in deze LP sprake is, gedoemd tot isolement en eenzaamheid.

Een heel andere, wat aparte song is ‘Men of good Fortune’, waarin de ambitie van de ‘men of good Fortune’ wordt afgewogen tegenover die van de ‘men of poor beginnings’, en de verwezenlijkingskansen van hun beider ambitie worden vergeleken. De uiteindelijke houding van Reed zelf tegenover deze groepen is eens te meer die van de volstrekte onverschilligheid en een overtuigd nihilisme, dat een konstante zal blijken in vrijwel al zijn songs: ‘And me I just don't care at all’ (slotzin strofe 1 en 4) en ‘Anyway, it makes no difference to me’ (slotzin strofe 3).

In ‘Caroline says l’ wordt de harmonie tussen de geliefden zoals die nog gold voor titelsong ‘Berlin’, ten enenmale verstoord. De ik-figuur is in de ogen van Caroline nog slechts een gedegenereerde, die er nooit in geslaagd is de kinderschoenen te ontgroeien, terwijl Caroline zelf wordt voorgesteld als een soort wreedaardige en gemene ‘Germanic Queen’, die hem in de liefde niet het geringste toekomstperspektief kan bieden. Het ik-personage klampt vanuit de passiviteit van een gedegenereerde vast aan zijn oorspronkelijke houding tot haar, ook al hoeft de onleefbaarheid ervan geen verder betoog: ‘But to me she's still a German Queen’. Geen romantisch heldendom te bespeuren dus in deze houding, enkel een bijna ziekelijke en belachelijke sublimering, die door niets anders als radeloosheid kan ingegeven zijn.

Uit geen song blijkt meer de vervloektheid van Lou Reed, dan uit ‘How do you think it feels’, waar hij achternagezeten wordt door angst en wanhoop en nergens enige rust kan vinden. Daarom ook een song met niets als retorische vragen, die geen antwoord behoeven, omdat reeds in de vragen de onbeschrijflijke somberte van een overigens onmogelijk antwoord gesuggereerd wordt. Meest kenschetsend in dit opzicht is wel de derde strofe: ‘How do you think it feels/When you've been up for five days/Come down here Mama/Hunting around always/‘Cause you're afraid of sleeping’. Hier blijkt ook voor het eerst het failliet van een aan de hand van drugs opgebouwde droomwereld: ‘How do you think it feels/When you are speeding and lonely’.

Het is opvallend hoe Lou Reed steeds weer hetzelfde vrouwentype behandelt, dat zich steeds staande probeert te houden achter een vrij weerloze agressiviteit, stilaan overtuigd

[p. 95]

geraakt van de zinledigheid van het leven, en derhalve vaak kiest voor de zelfmoord, van zodra het falen van haar laatste houvast blijkt, of dit nu de liefde, de drugdromen of de kinderen betreft (die in het lied ‘The Kids’ aan de prostituée-moeder ontnomen worden). Voor Caroline in ‘Caroline says II’, één der meest geslaagde songs, vertoont alles in het leven nog slechts een déjà-vu-effekt. Niets kan nog enige verwondering en bevrediging schenken. Gevolg: een overweldigende koelheid tegenover het leven tot zelfs tegenover de dood toe: ‘She's not afraid to die’. En verder: ‘All of her friends call her Alaska’. Kommunikatie is weer eens tot isolement verworden. Wanneer Caroline ‘speed’ inneemt, pleegt zij ten slotte zelfmoord, wat niets anders is als een vrij onverschillige keuze. De enige niet eens deerniswekkende reaktie van Lou Reed op het gebeuren luidt: ‘It was such a funny feeling’ en ten slotte ‘It's so cold in Alaska’. De dood is hier inderdaad even koud als het leven. Daarom kan er eigenlijk nauwelijks sprake zijn van een doodswens, want de onbewogen onverschilligheid, die tegenover het leven heerst, is niet minder van kracht tegenover de dood.

Samen met ‘Caroline says II’ is ‘The Bed’ naar mijn smaak het meest indrukwekkende lied van deze LP. Het bed fungeert als verzamelplaats van een aantal gebeurtenissen, die een tragische wending genomen hebben: de plaats waar zij sliep, waar hun kinderen verwekt werden, en waar zij zich ten slotte de polsen oversneed. Reed stelt het ons allemaal voor als een soort gids in zijn persoonlijke verleden: ‘This is the place where she lay her head/When she went to bed at night...’. En wanneer de gebeurtenissen uit de hand lopen: ‘And this is the place where she cut her wrists/That odd and fateful night’. Wij worden voorzien van bijna woordelijk dezelfde reaktie tegenover de zelfmoord als in ‘Caroline says II’: ‘I said oh oh oh oh oh oh what a feeling’. En in de nabeschouwing over het wel en vooral het wee in de voorbije verhouding tot zijn vrouw heerst een gelijkaardige onverschilligheid, een dekadente, haast ziekelijk onbewogen afstandelijkheid en frigiditeit: ‘I never would have started if I'd known/That it'd and this way/But funny thing I'm not at all sad/That it stopped this way’.

De LP besluit ten slotte onder het algemeen gesternte van de volslagen droefenis met ‘Sad Song’. De sublimering van de geliefde als ‘Mary Queen of Scots’ wordt genadeloos ontmaskerd als tijdverlies: ‘I'm gonna stop wastin’ my time/Somebody else would have broken both of her arms’.

Een leven dat van alle franje en mythe ontdaan is en dat geen enkele reden tot verwondering meer biedt, kan nog enkel verslagenheid wekken, vervuld van onontkoombare koude. Berlin is de koudste en ongezelligste LP, die ik in jaren mocht beluisteren. Het is niettemin ontegensprekelijk één van de rijkste.

LOU REED: Berlin (RCA RS 1002 (APPLI. 0207).

L. Gruwez