WFH-Verzamelkrant. Jaargang 1

[p. 27]

Herinneringen van Adriaan Morriën
Wim en zijn werk

‘De eerste jaren na de oorlog had hij het financieel heel beroerd. Hij moest van het schrijven leven, maar dat lukte hem nauwelijks. Hij publiceerde hele lappen van De tranen der acacia's in afleveringen in Criterium, dat bracht in elk geval nog wat op. In Litterair Paspoort, waar ik later ook redacteur van was, schreef hij recensies. In Libertinage van Gomperts wilde hij niet, daar had hij een grief tegen. Ook met Podium stond hij eerst niet op goede voet.

Ik stelde die stukken van hem allemaal wel op prijs omdat hij zo'n uitgesproken kritische stem had. Via mij kon hij dus makkelijk publiceren, hij hoefde niet meer met zijn stukken of romanfragmenten bij allerlei uitgevers te leuren. Nee, ik heb niet het gevoel dat ik toen door hem gebruikt ben. Ik was natuurlijk ook gediend met zijn stukken voor Criterium en Litterair Paspoort. Ik liet hem daaraan graag meewerken, daarover heeft bij mij nooit de minste twijfel of huivering bestaan. Over die “Klondykes” van kort na de oorlog sprak hij nooit met mij. Misschien schaamde hij zich wel voor die boekjes, want ja, hij had geld nodig. Hij maakte trouwens ook vertalingen in die tijd, daar sprak hij ook niet over met mij. Verder schreef hij toen nog poëzie, maar Hypnodrome bij voorbeeld is een bundel met stroeve weerbarstige gedichten. Zijn dichtwerk is niet echt heel bijzonder, er zijn heel indringende gedichten bij, maar als totaliteit zijn zijn gedichten weinig opvallend. Mandarijnen op zwavelzuur zie ik als een voor een belangrijk deel geslaagde poging tot naamroof. Ik denk dat hij voor een heleboel jongemannen, want hij had en heeft natuurlijk vooral invloed op jongens en jongemannen, iets heeft bevestigd wat iedere puber heeft: de wrok tegen zijn vader en tegen zijn afkomst. Zowel hij als Van het Reve zijn de typische literaire woordvoerders van die puberwrok en -rancune. Met hun talent en het geweld waarmee ze dat onder woorden hebben gebracht, hebben zij beiden een enorme invloed gehad op talrijke generaties jongemannen.

[p. 28]

De meeste jongeren komen via hun leraren Nederlands op school in kennis met de Nederlandse literatuur. Ik ben ervan overtuigd dat die kennisoverdracht wat betreft de hedendaagse literatuur of de literatuur van na de oorlog, heel beperkt is. Het zijn altijd dezelfde auteurs die die leerlingen moeten kennen en hij is een van die auteurs. De anderen bestaan bij wijze van spreken gewoonweg niet. Hoe komt dat? Dat komt omdat die leraren weer van hun docenten aan de universiteit uitvoerige colleges over die schrijvers hebben gehad. Zo heeft Mandarijnen op zwavelzuur een erfenis van ongeveer dertig gedode auteurs nagelaten.

Want hij duldt niemand naast zich. Er komt bijna nooit een woord van lof over zijn lippen over wie dan ook uit de Nederlandse literatuur, behalve dan over Multatuli. Die is al zo lang dood, die kan hem niet meer hinderen.

Het gekke is dat hij over Multatuli bij voorbeeld allerlei privézaken heeft vermeld, maar over hemzelf hoor je nooit iets, dat houdt hij allemaal gesloten. Dat zei hij ook bij Van Dis: “Nee, dat is geheim.” Er zijn niet veel mensen die hem kennen. Mensen zoals Hans van Straten komen wel bij hem op bezoek, maar gaan niet met hem om. Hoe hij met zijn vrouw is of wat er precies van zijn zoon is geworden of hoe hij door de oorlog is gekomen en dat soort dingen meer, dat schermt hij allemaal af. Of hij iets te verbergen heeft? Ach, het is overduidelijk dat hij een burgerlijke façade heeft, die hoeft hij voor niemand verborgen te houden.

Hij is natuurlijk net als iedereen voor kritiek vatbaar, maar hij zal dat nooit toegeven. Ook daarom schermt hij zijn privéleven af. Hij durft zijn kwetsbare kant niet te tonen. Ik heb hem ook nooit eens zien huilen. Hij was nooit geschokt. Zijn emotie bestaat uit drift. Ik kan me die gepantserdheid erg moeilijk voorstellen. Bij hem vergeleken ben ik een weekdier. Hij is natuurlijk ook een weekdier, alleen er zit een pantser omheen.

Al betrekkelijk snel na de oorlog kreeg hij er links en rechts van langs. In een recensie van De tranen der acacia's wees Anton van Duinkerken er zelfs op dat hij door de manier waarop hij bepaalde verschijnselen op het gebied van de zinnelijkheid beschreef, in strijd zou kunnen komen met

[p. 29]

de Strafwet.

W.F. van Leeuwen, ook Willem Frederik, maar die werd Huik genoemd in de omgang, ging er ook hard tegenin. Van Leeuwen was een rijke jongeman, meester in de rechten, later psycho-analyticus geworden. Zeer belezen, een uitstekend schrijver.

Ook Gomperts beet van zich af. Die kon behoorlijk stekelig zijn. Die had een voortreffelijke stijl, waar hij nog een puntje aan kon zuigen. Gomperts maakte niet die gekke blunders zoals hij die maakte. Hij had de neiging tot het melodrama, tot de kitsch. Hij heeft niet voor niets een boek Drie melodrama's geschreven.

Kijk, hij had toen al die vinger hè, dat is zijn revolver. Hij heeft die strenge blik en die bestraffende toon: reken maar dat hij toen al direct van zich af wist te bijten. Nee, gevoel voor humor had hij niet. Hij is een sarcastische man. Humor of geestigheid komen bij wijze van spreken uit de losse pols voort, achter sarcasme zit veel meer een opvatting, een strategie om een tegenstander te vernietigen, belachelijk te maken en te verwonden. Hij heeft sterk reactionaire trekken. Het is natuurlijk een soort afweermechanisme voor hem. Zodra dat sarcasme wegvalt, stort hij in van angst, denk ik.

Ik heb toen toch wel gevoel voor hem gehad. Bij het verdwijnen van Criterium was hij al min of meer in een soort maatschappelijk vacuüm geraakt. Toen kreeg hij allerlei evenwichtsstoornissen, een typisch psychosomatisch fenomeen.

Later toen zijn brochures gingen verschijnen die zijn gebundeld in De mandarijnen op zwavelzuur, toen Van Oorschot hem in de steek liet en er overal op hem werd gescholden en gekift, toen dacht ik: god, hij zit nu in zijn eentje, hij is alles en iedereen kwijt. Mensen zoals hij of zoals Max de Jong, die maken het zichzelf zo moeilijk in het leven, die weten zich op zo'n krankzinnige manier van anderen te vervreemden. Toen kreeg ik toch wel een gevoel van medelijden met hem, geen groot medelijden, maar toch: medelijden.’

(wordt vervolgd)