WFH-Verzamelkrant. Jaargang 1

[p. 11]

Herinneringen van Adriaan Morriën
Wim tussen de vrouwen

‘Aan de Amstel had je vlak na de oorlog een paar clandestiene bars met prostituées. Daar gingen we wel eens naar toe. Hij ging dan ook wel met één van die meisjes naar boven. Eén keer heb ik meegemaakt dat hij daar dronken werd en een glas bier leeggooide in de jurk van één van die prostituées.

Ik vond zijn gedrag vaak het tegendeel van onbevangen, van natuurlijk. Het was meestal heel gemaakt. Hij was iemand die niet wist hoe hij zich een houding moest geven en dan doorschoot naar de ene of de andere kant. Diep in zijn hart was hij heel puriteins. Dat probeerde hij te overschreeuwen, maar het bleef allemaal erg oneigenlijk.

Hij kon aan de andere kant ook buitengewoon hartelijk en gul zijn. Voor mijn dochter Alies, die toen twee, drie jaar was, bracht hij in 1948 cadeaus mee uit Canada, geweldige dieren waren dat. Hij schrijft daar nog over in dat laatste boek, De laatste roker, dat zegt ook wel wat.

Hij heeft veel achter vrouwen aangezeten. Hij was een jongen die een relatie met een meisje alleen aanhield als zij seksueel van hem gediend was. Vroeger vormde je òf een paar òf je was alleen. Met een vriendin ging je naar bed, anders was zij niet een vriendin. Tegenwoordig is dat allemaal anders. In die jaren rondom de oorlog paarden de mensen op zo'n verschrikkelijke, dwangmatige manier. Je benaderde een meisje en als zij, zeg maar, in erotische zin niet in je was geïnteresseerd, dan was het vaak ook direct helemaal afgelopen. Ik denk dat hij zich dan echt afgewezen voelde. Hij was waarschijnlijk dodelijk verlegen, want hij is zich soms op een heel gekke manier gaan wreken.

Later, zo omstreeks 1947, had hij die vriendin, die maîtresse [Juusje Hartman; red.]. Die had hij min of meer van Gomperts overgenomen. Ik vermoed dat zijn latere grief tegen Gomperts ook iets met die vriendin te maken had... Ik vond haar in ieder

[p. 12]

geval een heel aardige vrouw. Zij had aan de Amstel een atelier op zolder. Hij woonde daar vlak onder. Zij woonde dus niet bij hem. Zij had gewoon een man en een kind, zij kwam 's ochtends naar haar atelier, 's avonds ging ze weer naar huis terug. Dat boek Paranoia is wel enigszins op die situatie gebaseerd. Die relatie eindigde in juli 1948. Ik vermoed dat hij vanwege die breuk toen naar Canada is gegaan. Nee, in Paranoia komt die vrouw er niet erg goed vanaf. Dat is weer die eeuwige wraak van hem.

In feite zijn de vrouwentypes in zijn boeken geen levende personen, het zijn eerder personificaties dan levende personen. Die laatste kent hij natuurlijk ook niet. Hij bouwt luchtkastelen in plaats van vrouwen van vlees en bloed, het zijn karikaturen. De vrouwen in zijn boeken zijn òf pin-up girls of burgertrutten, vrouwen van vlak na de menopauze.

Hij heeft waarschijnlijk heel avontuurlijk willen leven, met vrouwen, affaires en zo, maar hij moet al snel zijn gaan inzien dat hij daartoe niet in staat was. Daarom ook is hij fysische geografie gaan studeren. Hij heeft me eens verteld dat hij dacht na zijn afstuderen een baan bij de Shell te kunnen krijgen. Dan had hij de wereld in kunnen gaan. De wijde wereld in, met behoorlijk wat vrije tijd, faciliteiten, met bediening. Maar dat is allemaal jammerlijk mislukt, hij ging trouwen en hij kreeg dat universitaire baantje in Groningen. De wijde wereld in willen en eindigen in Groningen...

Zijn huidige vrouw heeft hij volgens mij leren kennen bij Arthur van Rantwijk, mede-redacteur van Criterium, secretaris van de journalistenvereniging in die tijd en getrouwd met een zekere Nieke, een nicht van Greshoff. Die Nieke was meen ik geparenteerd aan de familie Meurs, want zijn vrouw heet Meurs hè, Emmy Meurs. Bij Van Rantwijk kwam hij ook wel over de vloer en daar heeft hij die Emmy gezien. Emmy logeerde daar, meen ik. Op haar is hij ontzettend verliefd geworden en zij was blijkbaar ook heel gecharmeerd van hem.

Zij komt uit een familie van creolen, maar er zit geloof ik ook wel wat joods bloed in. Emmy is vrij donker, haar zus is met

[p. 13]

Rudi van Lier getrouwd, dat waren neef en nicht. De moeder van Emmy was de zuster van de moeder van Rudi van Lier.

Hij had zijn kandidaats gehaald, had de loyaliteitsverklaring niet getekend en ging direct na de oorlog de literatuur in. Toen liep hij tegen Emmy aan en wilde hij met haar gaan samenwonen. Daarover heeft de schoonfamilie toen heel ernstig beraad gehouden. Er kwam echt een familieraad bijeen van de familie Meurs. Die familie heeft toen een ultimatum gesteld: zij mocht alleen met hem trouwen als hij zijn studie zou afmaken en een baan zou zoeken.

Dat moet een behoorlijk harde noot voor hem zijn geweest, een vernedering... Niet zozeer omdat hij iets voor een vrouw moest doen, maar omdat hij een knieval moest doen voor de schoonfamilie. In eerste instantie heeft hij dan ook geweigerd. Dat speelde allemaal in 1949, denk ik. Zij werd toen naar Parijs gestuurd waar haar broer bij de ambassade werkte. Dat wordt allemaal beschreven in “Het grote medelijden”.

Ten slotte is hij toch, tegen de kale wanden van zijn kamertje kijkend, door de knieën gegaan. Hij is haar achterna gegaan en heeft voor haar zijn studie afgemaakt.

En dan moeten jullie bedenken dat hij mij op onze nachtelijke wandelingen door de stad in die tijd steeds had voorgehouden hoe ik moest leven. Dat het belachelijk was wanneer schrijvers trouwden...

Hij is daarna al zijn kennissen langsgegaan om haar voor te stellen. Dat had allemaal iets heel officieels, het was eigenlijk allemaal een beetje belachelijk. Zoiets van: hierbij stel ik u mijn verloofde voor.

Nadat wij gebrouilleerd waren geraakt in 1952, kwamen zij nog wel eens op het Boekenbal. Ik herinner me één keer dat we aan het eind van het bal 's nachts hier in de Stadsschouwburg in Amsterdam naar buiten gingen en wij hen beiden zagen. Hij trok natuurlijk meteen zijn grimmigste gezicht toen hij me zag, maar zij aan zijn arm keerde haar hoofd om en knikte, ze lachte een beetje tegen ons. Ja, zij heulde met de vijand.’

(wordt vervolgd)