|
| |
| |
| |
't Grote rijdsel van Venès
Zwarte nacht loit over 't durp. Dikke wolke skuive op mekaar en de lucht raakt potdicht. Benauwd en zweer drukt 't warme weer op 't volk dat te slijpen loit. Maar slijpe is 't oigenluk niet. Ze soeze maar wat en slane nij de migge die in deuze broeiende zeumernacht boi duizende tegeloik om- en in huis zwurme. Nij, slijpe kinne ze niet, de mense, in deuze nacht van de Hondsdage. En de enkeling die toch ofzakt is wordt al gauw wakker van 't donderen in de veerte. Want deer om de Zuid, deer grommelt 't en licht 't. Zweer bromt de donder over zij. 't Lichten houdt lang an. 't Duurt wel 'n tel of twij dat de bliksem an de lucht is. Dat duidt op 'n heel zwere bui!
‘'t Most 'r wel van komme’, dinkt Wullem Korver, as ie op z'n blote biene op de stoep staat om 'm wat ofkoele te lijte. ‘Zo verlegen hijt as 't vendaag ok was! De lucht zit stikvol met vuur. Dat moet 'r eerst uit.’
As 't bloikt dat 't an alle kante begint te lichte en as de donder dichter boi komt, den gaat d'ien achter d'aar van 't hijte bed en trekt de nij zwijt stinkende klere weer an. In huis is 't gien harden. Deerom maar buiten gaan.
Helder klinke de stemme van 't manvolk in de windstille nacht. 'n Poip of 'n sigeret gloeit in 't donker. Peers vlamt de bliksem achter inktzwarte donderwolke.
‘De gang komt uit 't Oosten; dat kin lang anhouwe venacht’, vindt Tois Bankert.
‘Affoin, murgen wel niet om vier uur nij de bouw. 't Is toch veuls te nat,’ troost Gert Blom.
‘En de rest! Nou zel je zien dat 't weer hillegaar omslaat, 't Is nou uit met de mooie zeumer, let maar 's op,’ voorspelt Klaas Eilander.
En Tois de Vries, die al de hele ijvend op 't breggie zeten het en de lucht bestedeerde, gaat staan, hoist s'n pilowen broek houg op en verklaart dat met deuze wassende maan 't weer vàst is en dat hoi nag 'n mooie zeumer voorspelt.
| |
| |
Zo gaan de praatjes en onderdehand kruipt de donder dichter nij 't durp.
‘'t Komt van drie kante opzette, zien je wel?’
‘Maar straks, as de bui boi doik komt bloift ie nag wel 'n toidje hange’, mient Klaas Eilander.
‘Of hoi breekt boi de hougspanningsdrijde. Dat komt ok oftug voor’, zoit Tois de Vries.
Want ze wete, deuze manne, dut 'n donderbui vaak z'n gang verandert. Onberekenbaar, en deerom gevaarluk kin dat weze.
En 't gesprek gaat veerder over de wondere dinge die bliksem en donder uitrichte kinne.
‘Deer om de West kroige ze d'r van langs, 't Lichten is d'r niet van de lucht’, konsteteert een van de manne.
Den komt 'r opiens 'n harde vlaag wind die 't stof van de weg blijst en kouwe lucht mee bringt. Mitien beginne d'r grote druppels op de bladere te tikke. 't Wordt miening met de bui. 't Manvolk stiefelt nij huis. De hortjes worre deer uit de rame haald. De deure gane dicht. Verblindend skiet de bliksem langs de lucht as Gert Blom nag efkes buiten gaat om z'n klompe om te kere: de eerste harde slag!
Kletterend valt de regen op de hijte drouge grond. Wie nag te bed loit komt 'r nou uit. De kloine joëns zitte te bubberen op 'n stoel boi de wand, veer van 't raam of. De skakelaar van de radio wordt overhaald.
- Binne alle deure dicht? Tocht trekt an!
Boi Geertje Vlam wordt de spiegel omkeerd. Molenaar zet 't geldkissie boi 't raam en Piet Veld steekt 't boek in z'n binnentas.
‘Skoene antrekke,’ zoit moeder teugen de moidjes die met bange snoete van bed komen binne.
Vader zel net de peterumlamp hale as 't licht uitgaat.
‘Da's op de drijde!’
'n Zwere slag en 't licht brandt al weer.
Den barst de bui los! Boven Venès staat de lucht in vuur. Peerse en blauwe slange skiete over en weer; met donderend geweld klapt de bliksem deur de lucht. De mense in de huize wete dat 'r nou machte doende binne weerteugen gien mens wat vermag. Ze wete dat 'r 'n zwere droiging boven elk huis hangt. In deuze nacht kin 'r 'n ramp beure.... Ze wete dat, deer in Venès, weer
| |
| |
gien jaar verboi gaat zonder zo'n verskrikkelukke angstnacht....
Op krek zo'n nacht zat domenee Adrianus Visscherus van Venès in 't keukentje van z'n pasterie en keek in de duisternis weer 't noodweer te keer ging. Z'n ouge stakke boi 't ongewoon skelle bliksemlicht. In ien zo'n flits zag ie de huiskes an 't Woiver en de nuwe watermolens boi doik.
Domenee Visscherus docht an de Juninacht van '16. De nacht van verskrikking voor zoin durp. Zweer had de hand des Heren 't durp straft voor al 't oigenwoize ongelouf van de beweuners. Eerst de kerk, toe 't rechthuis met drie weunings. Alles deur 't vuur van de hemel vergaan!
Hoi docht an die nacht, an de verhale die deerover dijn werde deur de mense en deur Somerus, die toe op de pasterie weunde.
- De lucht was wel voif telle geel bleven, 'n Vuurbal skoot uit de lucht op 't kerkedak .... opiens spatte uit alle rame gele vonke .... en nij de brand stonk 't ofskuweluk van de zwavel....
‘En nag’, denkt domenee Visscherus, ‘nag mien ik altemet die smerige zwavellucht in m'n neus te kroige as ik in de kerk kom. De mense, och, die siene oftig meer den 'r te zien is. Die verhale binne overdreven. Maar toch, die zwavel.... Dat is niet te ontkenne. Dat hew ik zelf murken. En die lucht zou 'r vóór die brand nooit weest hewwe? Zunderling toch....’
En domenee bukt 't houfd as 'n zwere donderslag de raampies rammele lijt.
Gierend blijst de sturm om de pasterie.
‘De wind gaat om’, dinkt Visscherus.
Den wordt 't opiens bladstil. De regen houdt op.
‘Zou 't over weze?’ dinkt de domenee.
Maar de vraag is nauweluks boi 'm opkomen of 'n grote vlam komt uit de lucht en zet alles in 'n fel licht. Teugen 't vuur van de lucht ziet domenee Visscherus de nuwe watermolens ofsteke en hoi oist 'r van as ie ziet hoe 'n grote gele bal op de kap van de grote molen daalt. Hoi heft s'n hande omhoug en 't skiet deur z'n ziel van: ‘Dat niet; dat niet; om Godswil dat niet.’
'n Skreeuw komt over z'n lippe: ‘De molens, de nuwe molens!’
En tegeloik dat ie z'n hande samenvouwt, in 'n beweging van
| |
| |
grote skrik en angst, davert 'n dreunende slag op 't huis en springt de keukendeur open.
't Vuur is van de lucht. Oisige skrik trilt in z'n biene. Z'n hart bonkt in z'n loif. Hoi zel overend gaan om de deur weer dicht te doen, maar 'n nuwe skrik overvalt 'm as ie ziet hoe die vanzelf dichtgaat en in de klink valt....
En deer, voor de deur, wat is dat? Deer staat wat in 't donker.... 'n zwarte feguur.... wàt of 't is, dat kin ie niet zien. Maar hoi voelt dàt 't 'r is.
As domenee nij z'n borst groipt weer z'n bonkend hart temet barst van de groté skrik, kraakt in die donkerte boi de keukendeur 'n stem. 'n Stem, zo vreemd, zo onwezeluk, dat 't krek is of ie niet van deuze wirreld is.
‘Weerom niet? Weerom gien vuur in de molen, Adriaen Visscherus? Weerom roep je God an om dat te verhoede?’
En as domenee Visscherus gien woord uit z'n keel kroige kin van angst gaat de stem veerden ‘Moin werk kin je toch niet teugenhouwe. Al beurt 't nou niet, omdat je God anriepe, op 'n are keer brandt ie tòch.’
Den vindt de domenee de kracht om te vrage: ‘Wie bin je, en wat moet je hier?’
‘Je vrage nij de bekende weg, Visscherus’, antwoordt de zwarte verskoining, ‘ik bin de vergelding van 't kwaad. Ik haal de prois voor de zonde. En je wete dat in jouw durp die prois houg weze zel, want 't ongelouf onder je mense is groot.’
‘Bezit je de macht van 't hemelvuur?’ fluistert domenee Visscherus.
‘Ik kroig m'n prois deur 't vuur en deur de dood.’
‘Ik vraag genade voor al m'n zondaars,’ roept de domenee smekend.
‘Genade bestaat 'r boi moin niet. Allien de ziele die voor God verskoine, kinne genade kroige.’
‘Gaan je over de ziele die niet boi God belande?’
‘Ja.’
‘Gaan weg den, Satan. In naam van Kristus, gaan wegl’
Maar met oiseluk houg gelach gaf de zwarte figuur boi de deur tot antwoord: ‘Venacht niet, Visscherus, venacht niet. Dut is moin nacht. Dut is de nacht van de zondaars uit Venès. Ik moet
| |
| |
m'n prois hewwe en ik sel 'm kroige okl 't Zel me niet moeiluk valle. Want veul van je mense gaan liever nij hullie vroie sin te werk as dat ze hullie streng an de leer houwe. En deerom hew ik veul vat op ze. Maar, Visscherus, weerom wou je 't vuur uit de molen houwe? Weerom die molen spare?’
Met 'n trillende stem weerin toch 'n dwingende klank lag, zoi domenee Visscherus: ‘Op die molens steunt 't leven, hier. Ze betekene leven of ondergang voor de mense. Dut volk in Venès het altoid teugen 't water kampe moeten. Lijt 't land niet verdrinke, lijt de mense niet in armoed ondergaan. Ik vraag genade voor ze.’
Onhoilspellend stil was 't efkes. Toe kwam 'r antwoord uit de hoek: ‘Ik spaar de molens voor de ziel van 'n zondaar.’
De domenee oisde! Hoi zou handele moete met de duvel zelf....? Hoi zou z'n hande van de zondaars ofhouwe moete? Dat nooit! Van z'n roeping ofgaan wou hoi niet!
't Leek of de feguur in 't donker z'n gedachte volgd had. Opiens klonk 't: ‘'t Hoeft je niet zweer te valle. Al wat leeft en in 't gelouf sturft, dat houw jij. Al wat niet in 't gelouf sturft neem ik.’
‘Mag ik dat anneme?’ docht Visscherus. ‘Mag ik de zelfmoordenaars hullie leste kans om boi God te kome ontneme?’ De keus was zweer....
‘Haast je met je besluit,’ zoi de zwarte man, ‘aars lijt ik je gien keus meer’.
In domenee Visscherus woedde 'n grote stroid. Hier ging 't om de gijst of om de materie. En 't durp zou voor altoid deur die keus beïnvloed worre. Wat most ie doen? 't Durp voor 'n ramp behoede of de ongelukkige ziele redde?
Opiens kreeg ie 'n plan in 't houfd: ‘Spaar alle huize voor 't vuur van de hemel; den binne de zelfmoordenaars voor jou....’
't Bleef stil in de hoek. Toe begon buiten de regen weer te klettere en 'n sturmvlaag kwam over 't land giere.
‘Goed, Visscherus. Ik hew m'n zin’, klonk 't. En met 'n luid gelach voegde de man in 't donker 'r an toe: ‘En dut teken zel je d'r an herinnere.’
Toe skeurde opiens de lucht met 'n luid gekraak en 't vuur van de bliksem skroeide de hande van domenee Visscherus. - Buiten kennis viel hoi voorover op tafel. -
| |
| |
Toe de nuwe dag deur 't raampie gloorde kwam de domenee weer tot 'm zelf. Hoi wist eerst niet of 't 'n benauwde droum was of dat hoi werkeluk zo'n verskrikkelukke nacht beleefd had. Stoif en vol poin wazze z'n lede. Boi 't strekke van z'n reg viel z'n oug op 'n zwarte streep op boiegaar z'n hande.... Toe wist ie dat 't maar àl te waar was.
En overmand deur 'n gevoel van zwere ellende bukte hoi 't houfd en verburg 't gezicht in z'n hande.... Hoi huilde, domenee Visscherus.
Pas veul later keek hoi op en zag hoe de zon de damp verdreven had en hoe 't deurwaterde land lag te glimme in 't zachte skoinsel van de vroege dag.
Hoi vermande z'n oigen toe hoi volk boi de deur hoorde. Met de stap van 'n oud mens gong ie nij de deur om open te doen. D'r stond 'n manspersoon in de natte tuin.
‘Jan Dirks, jij hier? Wat kom je doen?’
‘Domenee.... vader.... is dood....’
‘Wàt zeg je m'n joon, vader dood?’
‘Domenee, 't is verskrikkeluk....’
‘Maar hoe kon dat Jan, hoe komt dat zo opiens?’
‘'t Is zo erg, domenee.... hoi......hoi hoi het 'm verdijn.... Hoi hong an de leer.... o, domenee.... verskrikkeluk toch....’
Toe domenee Visscherus 't houfd ontblootte op de begrafenis van Dirk Jansz. zagge de mense dat z'n heer spierwit worren was....
En vreemde verhale ginge d'r over 't durp....
De jare ginge verboi. Venès werd 'n roik durp en telde veul nuwe huize en welstelde mense. Domenee Visscherus was 'r gien meer. Nij hem wazze d'r are komen. Zo ging 't met alles. Nuuw volk en nuwe zake kwamme d'r op 't durp. Grote skepe zoilde zachies voor de haven langs. D'r kwam veul geld! En d'r kwamme kostelukke dinge uit vere lande.
Maar boi al dat kome en gaan, boi al dat gejachter nij geld en anzien bleve deer boi de haven van Venès twij watermolens op hullie ouwe doen. Boi al wat veranderde, bleve zoi dezelfde. En ze stinge deer as 'n teken van rust en vertrouwen voor de in- | |
| |
weuners. Ze dijde hullie houge plicht en hadde gien deel an de reuring van de wirreld.
Geen mens wist beter of 't hoorde zo....
De jare werde eeuwe en Venès raakte in armoed en verval. 't Volk trok weg. Huize kwamme leeg en bleve leeg totdat ze in mekaar viele. De nering was 'r slecht.
Maar de molens maalde d'r niks minder om. En de molenaars met hullie huishouwen hadde nag hullie brood en atte nag vis zoveul as ze maar woue; want 't vong best, deer voor die duikers!
Wie d'r ok gien last van de slechte toid had, dat was de molenmaker. Drok werk had ie nag! D'r ging gien week verboi of d'r klonk luid getimmer uit de kap. Soms lag de wurf vol spaanders en was 't 'r 'n gehak en geskaaf van belang.
Ja, dat verdiende, dat werk an de watermolens. Hoe meer dage werk, hoe meer stuivers in de knip. En ze zurgde wel dat ze 't werk uitsmeerde, die molenmakers!
In z'n armoed en z'n zurg was Venès net as de rest van 't land. Want overal was 't slecht steld. En dat kloine plasie, deer an de zij, dat leefde maar 'n vergeten leventje....
Maar toch, in die kloine gemienskap weunde 'n groot probleem. Maar dat probleem ging skuil in de beslotenhoid van de harte van de mense.
Uiterluk was 't deer in Venes maar heel gewoon. Maar vreemde gedachte leefde d'r in 't innerluk van z'n mijste beweuners.
En 't was op diè gedachte dat 'n diep in 't mensehart deurdringende predikant altoid weer stootte, 't Was deèrom dat 'n oprechte domenee nooit hillegaar vat kroige kon op de ziele van z'n gemeentelede.
- Och, dat durp, dat was allien maar erg vroisinnug -. Met die woorde werd de gijst heel kort en bondig sketst. Maar de wondere dinge die d'r leefde wazze hier niet mee ophelderd....
't Was nij de grote sturm van Grasmaand, 1790, dat 'r veul reperatie an de watermolens was. Op de Kloine molen zatte de rietdekkers en in de kap van de Grote molen zat Jan Bruyn met z'n zeun nuwe tande in 't grote rad te zette.
De wind was luwd en de lucht was helder. 'n Lange drouge
| |
| |
toid was 'r te wachte. Nou most 'r gebruik van maakt worre om te timmere en te lappe. In 't achterend van de molen zat Klaas Korver de zoile te naaie. As 't half in de middag was hokte de molenmaker en z'n zeun deer samen om 'n stik brood te ete en 'n slokkie slappe koffie te drinke.
Op ien van die dage, toe de molenaar en z'n vrouw uit huis wazze, en Jan Bruyn in de zoilekamer an 't stoetele was, vond hoi deer wat vreemds. In de hoek van de kamer stond 'n gortlaad. De klep was omhoug en Jan Bruyn kon z'n nuuwskierughoid niet bedwinge om te koike wat of vrouw Korver allegaar in de kast had. Tussen de gewone grutteroi stond 'n boekie. 't Was 'n gewoon boibeltje. Bruyn haalde 't er uit om te koike of 'r 'n sulveren of 'n gouwen slotje op zat. Toe efkes 't eerste blad opslaan om nij 't femilie register te koike. D'r stond niks in. Dat viel of. 't Was maar 'n ofdankertje, zeker. Toch 't achterblad nag opslaan. Dat was beskreven!
Maar wat bezielde die mense?!
Wat voor 'n wonderlukke roi name stond deer te leze? - 't Werd Jan Bruyn temet benauwd om 't hart boi 't zien van die lugubere loist. Want deer stonde al de name van de zelfmoordenaars uit Venès en Leek met de jare van hullie sturven d'r boi. 't Ging wel 'n honderd jaar terug en van de mijste wist ie 't al gien meer....
Wirrels nag an toe! Wat had die mense van Korver bezield om deer boek van te houwe? Bruyn telde name: voiftien!
Voiftien mense hadde hullie verdijn in de leste, lijt er 's koike, in de leste honderd jaar! 't Was toch wel raar steld op Venès.
‘Ja’, docht Bruyn, ‘d'r is altoid wel praat van weest: In Venès make d'r 'n houp hullie oigen van kant.’
Maar hoi self, hoi wist 't maar van 'n stik of voif.... En nou zag hoi dut. Dat gaf toch wel te dinke....
Met 'n beduusd gezicht stopte Bruyn 't boibeltje weer in de laad en klom de molen weer in. Stil was ie 'r van worren. Erg stil was 't opiens in z'n loif. En stil was 't ok in de molen. Veul stiller as aars. Hol klonk 't bonken van z'n klompe op de leer. In 't skemerdonker zagge de stoffige dikke balke droigend op 'm neer. Buiten was 't bladstil. De aars zo vertrkunnen nog onmogelijk ver weg zijn. Zeouwde geluide van 't grote
| |
| |
molenloif bleve nou weg. D'r skoof 'n wolkie voor de zon en 't werd efkes donker van binnen.
Gehoimzinnug en akelug vond Bruyn 't nou.... 't Was net of die molen d'r meer van wist....
De timmerman zweeg over wat ie zien had. En deennee was ie niet de ienigst die 'n vreemd gehoim in 'm meedroeg, deer in Venès.
Zo was deer domenee Molengraaf 'n paar jaar later kome te staan, 'n Braaf en harteluk man, die veul met z'n mense en met 't durp op had. 't Is domenee Molengraaf overkomen dat ie 't grote geluk had om 't leven van 'n mens te redde. 't Was méér as 't leven wat ie redde. 't Was de ziel van 'n wanhopend skepsel. Gien mens het ooit weten van die wonderlukke ontmoeting die domenee Molengraaf op die nacht in de Lentemaand van 1800 had.
Nij 't voorbereiden van 'n grote preek was ie ijvens laat nag 'n flinke kuier make gaan. 't Zuidend uit en de doik op. Hoi was deer amper, of 'n plons in zij trok z'n andacht. Toe hoi behalve de plons nag benauwd hoorde rochele wist ie dat 't niet goed gong deer onder an de glooiïng en met 'n paar grote spronge was ie beneden, stapte in 't water en skeurde met veul inspanning 'n man boi doik op.
D'r binne toen grote dingen zoid tussen domenee Molengraaf en Jacob Molenaar. Grote, ontroerende dinge, die diep in 't leven raakte. -
En al viel 't op dat Jacob Molenaar opiens geregeld te kerk ging, gien mens het ooit weten wat deer beurd is op doik, in die voorjaarsnacht.
Jacob Molenaar is ouderling worren. Z'n zeun het later die mooie zulveren kan voor 't Avendmaal an de kerk geven....
Die redding van Jacob Molenaar zou niet zo'n indruk op domenee Molengraaf maakt hewwe as deer achter an niet dat vreemde toeval komen was.
't Beurde op de 27e van Oogstmaand van 't zelfde jaar. 'n Zwere donderbui had z'n oigen boven 't durp samenpakt. Oches vroeg was 't al begonnen, maar 'n uur of wat later kreeg 't durp 'r pas goed van langs. Angstig zat 't volk in huis, weer 't onhoilspellend
| |
| |
donker was. 't Vuur was niet van de lucht en 't leek wel of de bui op ien plaas hange bleef. Slag op slag knetterde deer boven 't Zuidend nij beneden. Opiens: deer was 't raak! Aan alle kante sting 't huis van Jacob Molenaar in brand! In 'n half uur toids was de plaas verwoest. Toe zakte de bui of....
De mense op Venès kwamme uit huis. Geld en sierrijde wazze weer in de kast burgen en de spiegel hong weer goed. De ure van angst en verskrikking wazze verboi. Verboi.... ja, voor 'n toidje. Want teugen de ijvend kwam de bui weer trug! 't Onweer kwam opzette uit de richting weerin 't soches verdwenen was.
Nij de bange ochend wazze de mense méér onthikt as ooit deur dat razend spul van de netuurmachte. Erger as ooit voelde ze de droiging in de lucht en erger as op die ochend, erger as 't ooit boi hullie heugenis weest had, brak de donder boven 't durp los.
Dat onweer, dat trug kwam en krek op dezelfde plaas z'n ergste uitbarsting had, dat was méér as toeval.
't Bezurgde de mense op Venès beklemmende gedachtes. Gedachtes, die ze nooit uitspreke zouwe, maar weervan ze diep in hullie binnenste overtuigd wazze dat 't de juiste, de ware gedachtes wazze en deerom ok gien praat nodug hadde.
Dat 't hemelvuur op die ijvend gien slachtoffers maakte of skade anrichtte verminderde niks an 't gevoel van de zwere droiging weervoor ze gien verklaring wiste....
Maar domenee Molengraaf skreef de volgende dag in 't kerkeboek dat 't ‘Gods bewarende voorzienigheid en genadige verschoning.... weest had die 't durp voor meer onhoil behoed had.’ En ok: ‘dat de mense in Venès vanaf 1616 nagenoeg twee eeuwen voor de woede des vuurs bewaard gebleven waren.’
Maar wat ie niet skreef, dat was die vreemde samenhang tussen de gebeurtenisse in 't leven van Jacob Molenaar. De gedachte deeran bleef 'm z'n hele leven boi. En as hoi in de gesprekke met z'n gemeentelede stuitte op dat onverklaarbare gelouf in vreemde, gehoimzinnige dinge, den kon ie deer niet meer onbevangen teugenover staan.
Want 'r wazze wondere dinge, deer in Venès....
't Leven ging deur. Ook an de Molentjes.
De watermolens maalde en maalde maar. Toe kwam d'r 'n toid dat de grote houten skepradere sloupt werde en d'r oizeren
| |
| |
voizels voor in de plaas kwamme.'t Land werd er weer beter van.
Maar in die zelfde toid hadde de boere 'n zweer bestaan. De welstand verminderde hard: de grote landbouwcrisis stond voor de deur. De gevolge wazze: are bedroive, are gewasse en are mense. 't Land werd skeurd. De oise voor de bemaling wazze deerom houger. Maar 't stoumgemaal van 't Grootslag zou al gauw 'n handje helpe kome. Eer 't zoveer was, kwam er nag puur last in de banne van Venès.
As 't water houg stond en de molens male konne, den ging 't in 't durp wel goed. Maar in 't Noordend, weer de slote dicht zatte met kroos en prut, kon 't water niet weg. De voizel lag den soms al droug!
Slote uitbaggere, dat raakte lenigan uit de toid. Toe d'r nag gien kunstmis was sneed 't mes van twij kante: nuwe modder op 't land en ruimte in de sloot.
Dat modder hale uit de slote: wildemans werk was dat soms....
Toe Jaap van Meurs nag in de Grote molen weunde maakte hoi deer wel wondere staaltjes van mee. Jaap kon 't sterk vertelle. De grens tussen fantesie en waarhoid was soms slecht te trekke. Nou was 't zo, dat de belevenisse van Jaap van Meurs niet nij te gaan wazze. Want de molenaar uit de Grote molen deed 'n heel deel van z'n werk in de toid dat de are mense sliepe. Maar toch, hoi kon wondere dinge zegge, weer veul waars in skuile kon.
Van Meurs had fuike staan; niet allien in de Molensloot, maar ok in de Meeweg. 's Nachs gong ie deer met 't skuitje op of. 't Was den stil in de polder. Onoindig stil....
In die kalme, stille nachte zag Jaap vreemde dinge in de woie polder van Venès.
Hoi zag de glimmende paling in 't natte gras over 't land kruipe. Ze wazze zo maar te groipe en Jaap van Meurs had altoid z'n kaar vol.
In de maanlichte nachte verraste hoi soms de modderhalers in de kloine slootjes tussen 't grasland en de Meeweg. 'n Enkele keer werd de hoilige stilte van de nacht rauw verskeurd deur 't luie skelden van 'n modderman. Den was d'r ientje op verboden terroin in 'n vet slootje an 't vlosse gaan. 't Paaltje in 't midden van de ingang van de sloot werd den onder water ofzaagd en den
| |
| |
was 't gauw, gauw 'n skuitje vol stele. Maar groot was 't kebaal as de oigenaar, die 't in bed niet harde kon van de onrust, in 't holst van de nacht nij z'n land kuierde en deer zo'n modderdief an de gang zag!
Jaap van Meurs het vanuit z'n skuitje wel hele veldslage boiweund. Veldslage, weerboi de zwarte kwakke prut deur de lucht vloge.... Maar mijstal was 't kalm in de Meeweg. 't Zwarte water klokte den zachies teugen z'n skuitje en regelmatig gleed de natte kloet deur s'n hande. Zo voer hoi den stil deur de nacht. Zelfs de eende in de kant van de wal bleve op 't nest zitte as ie d'r langs kwam.
In die stilte van de nacht ontwaarde Jaap van Meurs meer dinge as 'n mens wel denke sou. Hoi zag vurige stippe over 't land zweve. Soms was 'r 'n vreemd skoinsel om de Noord en was de vis onrustig. De paling kon ie hore soppere an de kant van de wal....
De gehoimzinnigste plaas van de Meeweg was wel onder de brug van 't Woiver. Deer, in 't stikkedonker, weer 't water hol teugen de skoeiïng kloste, was 't 'n wondere plaas. Jaap van Meurs had deer oftug 'n vreemd wezen zien, dat an 't stienen verwulf van de brug hong. 'n Wanstaltige, zwarte zak leek 't wel. En hoi paste wel op dat ie dat ding niet anraakte! Ien keer had ie 't zwarte bijst zien vliege. Want 'n bijst wàs 't! Opiens was 't deer uit z'n hol skoten en boven de brug uitvlogen. Grote vlerke met kromme punte had hoi teugen de sterrelucht zien ofsteke....
De are ochend vond Jaap de Haas z'n lammere dood in 't land. Allemaal 'n gat in de nek en 't bloed 'r uitzogen....
Jaap van Meurs wist dat 'r veul wondere dinge wazze op Venès, weer 't mijste volk gien weet van had....
Wat most je indertoid wel dinke van dat geval met de nuwe bliksemofloiders op de Watermolens? D'r was in de bannevergaring lang en brijd over praat of die nuwighoid anskait worre most of niet. 't Was wel 'n heel aar geluid, op die poldervergaring. Prate over de donder, over de onberekenbare weg van de bliksem en over de antrekking. Allegaar dinge die gedachtes opriepe an bange ijvende, as 't noodweer boven Venès te keer gong. D'r was er gienien die 't erg op de bliksem verzien had, nij de praat
| |
| |
te hore. Maar toch konne ze ok niet zegge dat 'r ooit grote skade deur 't onweer anricht was. Zo veer als hullie heugenis gong. Om nou de Molens maar te neme: wazze die ooit raakt? Nij. En most je den nou 't ongeluk uitdage deur d'r 'n ofloier op te zette?
Maar d'r was ok are praat en de voorstanders van de zaak hadde 'n grote steun an Dirk Bruin, die verlegen best z'n woordje dijd en weeran 't te danke was dat op 't lest vóór de ofloiders stemd werd. Nou was 't zo steld: Dirk Bruin weunde an de Molentjes in 'n boerespultje met 'n houg dak. 't Foit dat hoi deer met z'n huis en de Molens 't hougste punt vormde had 'm altoid nagal ongerust maakt. Deerom was Dirk vóór de ofloiders op de Molens.
Niet zo lang deernij ('t was in de nijzeumer en de bliksemofloiders zatte al op de Molens) was Dirk Bruin op z'n houwtje an 't Molentjespad 'n skans an 't bouwe, toe d'r 'n bui droigde. Dirk was dicht boi huis en hoefde z'n oigen niet te haaste om vóór de regen binnen te weze. Hoi had de lucht er 's an zien en vond dat 't nag wel meevalle zou. 't Mijst dreef de kant om en deer donderde 't wat. Maar ien lijge zoom van de lucht kwam toch over doik sliere en gaf opiens 'n grote flap water. Dirk most holle! Nèt was ie 't steggie van de grote Molen over, of klap!.... Iniens alles vuur om 'm heen en deer lag Dirk op z'n kniese. - 't Was best ofkomen! 'n Erge hartklopping en poin in z'n houfd was alles wat ie voelde. En z'n klomp! De hiel van z'n klomp was in twijen. D'r liep 'n zwarte skroeiplek over de skeur. - 'n Groot wonder was 't!
Later hoorde Dirk Bruin van z'n buurman dat de spil van de molen in acht ende spleten was!
'n Wonder geval was 't ok met Pieter Water: ien van de mense van 't durp die nagal zweermoedig wazze. 't Was met Pieter soms hillegaar mis. Den hielde z'n huisgenote 'm 'n beetje in 't oug. In de toid dat de kijs weer 'n slechte prois maakt had hewwe ze Pieter met 'n koetouw nij zolder zien gaan: Nij die toid most 'r goed op 'm past worre.
Op 'n zeumermiddag kuierde hoi op 't Molentjespad. De molens maalde alle twij en de Grote molen was zó kruid, dat de wieke nèt over 't steggie draaide. As je nij doik wouë den most
| |
| |
je 't twijde steggie neme en om de molen heen loupe.
Jan Ham en z'n neef zate op hullie bouwtje en zagge hoe Pieter Water op 't eerste steggie anstiefelde.
‘Dat kin niet Pieter’, zoide ze.
‘'t Kin wel, Ham’, gaf die met veul klem tot antwoord en ze zagge hoe d'r 'n stoive uitdrukking in z'n ouge lag.
‘'t Kin niet, Pieter, dat zien je toch?’
Maar met veul nijdruk klonk 't weer: ‘'t Kin wèl!’
Och, die molen maalde niet iens zo erg hard. En 't was ok niet zo'n grote klap die Pieter Water van de wiek kreeg. Maar hoi lag toch dalek in de diepe Molensloot.
Jan Ham en z'n neef spronge gauw in 't skuitje om 'm op te visse. De molenaar had in z'n molen hoord dat 'r wat raars beurde: 't had efkes stokt in de radere. Deerom kwam ie buiten. De Hamme trokke 't slappe loif van Pieter Water in 't skuitje. Slap bungelde 't houfd op de nek. Nag ien keer gonge de ouge open en z'n mond fluisterde: ‘'t Kin wèl.’
Toe was ie dood.
De molenaar zette de molen in de vang en zag dat 'r twij latte van de wiek broken wazze. Jan Ham deed z'n kwaadjeszak om en begon weer te skrape. Z'n neef voer met z'n vracht nij Water's huis. Bloid kwam ie later trug: Vrouw Water had 'm 'n kwartje geven!
Ja, zo gong dat, deer an de Molentjes.
Gien mens wist van 't gehoim weer ze hullie bestaan an dankte. Maar iederien kende de verhale die betrekking hadde op 't leven van z'n beweuners. In de toid dat ze nag volop dienst dijde en d'r nag gien sprake was van ofbreke, weunde Kees Visser in de Kloine molen. Hoi deed z'n werk nij genoegen van de poldermijsters en leefde d'r goed van. Heer en mijster was ie deer. 't Leven had gien zwerighoid voor 'm tot op de dag dat ie 't in z'n houfd kreeg dat z'n zeun molentimmerman worre most. Die zeun van 'm werkte op Venhuizen en had nag nooit van z'n leven wat met de molens te make had. Maar dat gaf niks, vond Visser. Zo groot was die kunst niet. Z'n verzoeke an 't polderbestuur hadde gien sukses. Gerrit Bruin was molenmaker en bleef molenmaker! Om- | |
| |
dat z'n werk best was, bestond 'r gien reden om 'n aar in z'n plaats te stelle. Zo bleef alles boi 't ouwe.
Maar toe beurde d'r vreemde dinge in de Kloine molen. 't Sterke molenloif kreeg mankemente. Zelden was 'r zoveul reperasie nodig weest. As Bruin z'n werk of had, was 't 'n week later weer stik. Nuwe tande in 't rad wazze efkes later al weer bezweken. En Bruin wist niet hoe of ie 't had! D'r werde ok rare geluide waarnomen in de kap van de molen. As d'r gien timmerman te zien was klonk 'r luid gehamer, deer in de hougte. En den duurde 't mijstal niet lang of de molenmaker most weer kome.
't Toppunt kwam toe de voizel gloeiend liep. Dat was nag nooit beurd! Gert Bruin onderzocht 't meleur en vond de oorzaak: uit 't gat van de knospaal, weer de voisel gloeiend loupen was, haalde hoi 'n jak van vrouw Visser....
Zo was d'r altoid reuring boi de Watermolens. Nij verloup van jare kreeg de Kloine molen 'n are baas. En dat gaf nag meer reuring, want die nuwe molenaar had 'n stik of wat kloine joös. Dat was 'n mooi span! Gezonde, sterke joös wazzen 't. Altoid, buiten zwurvend, weer of gien weer.
As 't houg water was zwomme ze in de molenkolk en doke van de breglening in de Molensloot. As zeumers de kolk droug lag liepe ze om 't harst deur de prut die zowat tot an hullie heupe kwam. 't Wazze echte bazzeroete. Opgroeid in 'n land van wind en water. Altoid an zij of in de molen. Ze Hete hullie in moeders wastommes of toil in de Molensloot droive en roeide met de hande nij de waterval die uit de duiker kwam. Den Hete ze hullie deur de wilde stroom groipe, sloege vanzelf om met de ‘boot’ en gonge later de toil weer opduike.
Vertrouwd as ze wazze met de molen, haalde ze deer kunste uit die hullie vader en moeder oize dede van angst. Ze klomme as katte boi de wiek op nij de kap. En den was 't nag niet mooi genog: houger gonge ze. Heel in de rechtopstaande wiek!
Ze zagge d'r ok niks teugen op om in 't vangtouw te klimme, hillegaar tot in de kap. Angst hadde ze nooit, die joös uit de Kloine molen. En ze dreve 't spul altoid zo veer dat hullie vader, briesend van kwaadhoid, droigde om d'r 'n paar hullie biene te breke. Dat was nou niet so mooi van 't span. Maar och, ze liepe immers over van aksie en durf. Altoid moste ze weer wat aars
| |
| |
zoeke. Ze Hete hullie tot an de oksels in 't ronde gat van de regenbak zakke; allien om te zien hoe hullie vader den sting te trille van drift.
Hoi had 't niet makkeluk met zokke joös, de baas van de Kloine molen. Deerboi kwamme nag meer zurge: de visseroi was lang niet best. Hoi had 'n stik of wat fuike staan in de Molensloot. Maar oftug was 't mis. Oches vroeg gong ie d'r heen met 't skuitje. Wat 'n teleurstelling as de zak leeg was en d'r grote gate in de fuik satte! D'r wazze kwaje dinge in 't spel. Dinge, die de molenaar wel dinke, maar niet zegge mocht....
Voor deuze molenaar kwam de dag dat ie voor 't lest de zoile voor de wieke doen most. De molen had z'n toid had. De mesien zou 't werk overneme. 't Was haast niet te dinke dat zo'n stik leven uit Venès verdwoine most. Eerst ginge de wieke d'r of. Dat gaf 'n gezicht om boi te huile.... Nou wazze de molens net grote kirrels zonder arme.... 't Beurde in de toid dat Jurie Dekker z'n oigen verdijn had. En Jurie Dekker was de zoveulste op Venès. Maar d'r werd meer praat over de dood van dat ongelukkig mens as over de moord die ze op de Watermolens bedreve.
D'r kwam anbesteding voor de slouperoi van de Grote molen. En of 't zo weze most: van geslacht op geslacht hadde de Bruine an de molens timmerd; en met de molens sturf 't ambacht van molenmaker in de femilie uit. Want 't was 't jongste lid van 't geslacht dat de Grote molen ofbreke zou. - 't Brandhout was duur in die nij-oorlogse jare.
Met grof geweld gonge ze 't sterke bouwwerk te loif. Met hels spektakel klapte de grote balke nij beneden. Onverwoestbare binte viele krakend deur de zolders heen. Wanstaltug sting de rieten kap op 't kale geraamte. Onder oiseluk gegier blies de zijwind langs de spoile.
't Riet zou van de kap haald worre. Deer in 't lijge hok, weer de wind nou koud deur 't gat van de as blies, hing nag wat van die wondere skemer uit 't molenloif. D'r wazze hoekies weer 't stof van eeuwe nag nooit beroerd was. Kloine inspringende hoekies tussen veul oiken balke.
Van binnen uit zou de timmermansknecht 't riet van de kap stote. Hoi was deer maar amper doende of 'n grote skrik skoot
| |
| |
deur z'n loif. Wamt deer tussen 't riet en de groize balke gong opiens wat leve; 't was 'n grote, zwarte, herige bal die bewoog. En voordat ie goed zag wat of 't was voelde hoi 'n harde windstoot langs z'n gezicht en 'n krab over z'n arm. De kloine kap was 'n ougenblik vol met 't geluid van slaande vlerke en 'n woest geblijs.... Toe was opiens 't grote zwarte bijst weg. Weg, deur 't gat van de as. Weerheen, dat het gien mens ooit weten.
Loikbleek en met 'n bloedende arm kwam de slouper nij omlijg stoetele. Voor gien geld van de wirreld wou ie meer in de kap werke!
'n Jaar of wat later deed ruwe mannekracht ok 't stoere loif van de Kloine molen bezwoike. Met donderend geweld viele de dikke achtkantsbalke omlijg.
De Watermolens wazze d'r gien meer!
Drie honderd jaar lang hadde ze hullie trouwe dienst dijn en wazze 'n zegen weest voor de mense en voor 't land. Toe ze hullie sjouw voor goed dijn hadde kwam de slouperoi. Van 'n rustige ouwe dag hewwe ze niet geniete kend, die Watermolens van Venès.
De onbesuisde kracht van de sturm en de verraderlukke slag van de bliksem hadde ze weerstaan. Deur mensehande moste ze op 't lest vernietigd worre. Wat domenee Adrianus Visscherus heel vroeger teugen 'n houge prois van 't hemelvuur ofsmeekt had werd nou deur de niksontziende sloupersmanie te niet dijn.
Maar wat deermee niet uit Venès verdween, dat was de prois die 't durp voor 't behoud van z'n molens en voor 't behoud van z'n huize betale most....
Niet wetend van de keus tussen 't behoud van de gijst en 't behoud van de stof, die eeuwe leden voor hullie dijn is, sloit deer de mens z'n arboidzaam leven.
As droigende donderwolke op 't durp anrolle en de bliksem fel deur de lucht zwiept den wordt 't toidelukke van 't aardse bezit diep beseft. En tegeloik met de opluchting die 't wegtrekkend onweer de mens verskaft, wordt 't bestaan van 'n groot rijdsel voeld.
Want as om de Noord de zwarte rouk van 'n brandende plaas omhoug sliert herinnert mienigien s'n oigen de lange reeks van
| |
| |
jare weerin sins heugenis 't durp voor de brand deur de bliksem spaard bleven is. En naast are wondere dinge die 't leven van de mens diep rake, bloift dut voor Venès 'n rijdsel weervan op deuze aarde gien antwoord te vinde is.
C. KOEMAN
|
|
Auteursrecht onbekend