|
| |
| |
| |
Hun eerste Kerstfeest
In de tweede helft van December, juist toen het naar een ‘groene Kerst’ begon te lijken, was het plotseling gaan winteren. De wind, die dagenlang vanuit het Zuid-Westen had geblazen en met zijn kille natte weer, vele mensen in huis gevangen had gehouden, was eindelijk omgelopen en stond nu onwrikbaar vast in 't Oosten. Weldra waren vaart en plas met een laagje ijs bedekt en eer er een week verstreken was, kon men reeds een juichende bende schooljongens op de lange tocht zien schaatsenrijden. Langzamerhand haalden nu ook de ouderen de schaatsen van de zolder en toen de Vliet eenmaal berijdbaar was, bleven er weinigen meer thuis. En alle dagen vierde nu de ijspret hoogtij. De scholen gingen een uur eerder uit en de bazen gaven hun knechten des middags vrijaf. Het werk had geen haast, dat kon wel blijven wachten. Op de Vliet zag het dikwijls zwart van de mensen, lustig zwierde men op de talrijke banen en legde eens an bij één van de vele tentjes.
Al spoedig werden er wedstrijden gehouden en ging men tochten maken. Er was nu ijs, je moest er nu van profiteren, 't kon gauw genoeg anders zijn. Maar 't weer werkte mee. Alle dagen scheen de zon aan een heldere hemel en bleef de wind uit 't Oosten waaien. Het had er alle schijn van dat het nog eens een echte ouderwetse, schaatsenrijderswinter zou worden. Maar de oude mannetjes uit het rusthuis voor ouden van dagen - het enige dat het oude stadje gelegen aan de voorste Vliet, rijk was - die alle ochtenden, voetje voor voetje naar de brug over de oude gracht schuifelden, om daar hun morgenpraatje te houden en naar de schaatsenrijders te kijken, schudden hun wijze grijze hoofdjes en murmelden: ‘'t Zal een strenge winter worre oor, denk er maar es om, 't wordt een strenge winter.’
Maar de jongelui lachten hen uit: ‘Och wat weten jullie daar nu van, ga liever achter jullie raam zitten bij 't warme kacheltje, dan voelen jullie de kou niet. Vroeger hè, toen waren er strenge winters maar die zijn er nou niet meer.’
| |
| |
Maar de ouwe mannetjes bleven ernstig, ze verschoven hun petje wat en wezen met hun pijpje naar de heldere vrieshemel; de eerste vriesdag waren er van die vreemde witte strepen aan de lucht geweest, van Oost naar West en dat betekende een strenge winter met sneeuwjachten.
Ditmaal kregen de ouwe mannetjes gelijk. Na twee weken mooi vriesweer begon het plotseling te dooien, een druilerige regen besmeurde de straten en deed grote plassen op 't ijs ontstaan. En hoewel de jeugd zich nog kostelijk vermaakte en met groot plezier op schaatsen of met een slee door de plassen heenstoof, pakten de ouderen hun schaatsen weer op, 't was toch afgelopen. Maar de wind dacht er anders over. Met een paar dagen zat hij al weer in 't Noord-Oosten en blies met grote felheid zijn ijskoude adem over 't land. Weldra begon uit een grauwe hemel de sneeuw te vallen, een dichte dwarreling van vlokken, die de aarde met een witte laag bedekte. En zo kwam de eerste Kerstdag.
Marianne de Vries, de jonge boerin van ‘Het Groene Hof’, de boerderij aan de sintelweg even buiten het stadje, staat voor 't raam en kijkt naar de hevige sneeuwval. De wind is lang niet zo sterk als de vorige dagen, maar de sneeuw valt in zulke dikke vlokken dat ze de weg bijna niet kan zien.
‘Wat hew 'k toch foin met Jaap reden’, denkt ze, ‘nag gien ien jaar van ons trouwen zo. Jaap is 'n beste raier, rond of rechtuit, 't maakt 'm niks uit. Kloine tochies had ie met 'r maakt en zelfs nag met 'r ringstoken. Maar toen was z'n zin d'r ok weer totaal of weest en de leste dagen had ie niet iens meer raie willen. Nou affoin, 't is nou toch afloupen, de sneeuw het alles bedurven, 't is trouwens veul te koud ok. En ze had nog wel zo hoopt op 'n mooie Kerst. Ze had 'r jongste zussie van achttien jaar vrage willen, die kon ok zo goed raie. D'r zouw 'n verlichte baan komme en 'n gekostumeerd aisfeest, ter gelegenhoid van 't jubileum van de oisclub. Eerguster had ze bericht kregen dat Annie de griep had, ze had dus evengoed niet komme kend. Maar alla, ze zou 'r even goed 'n mooie Kerst van prebere te make.’ Marianne kruipt in haar gemakkelijke stoeltje bij de haard en begint weer te breien aan de wollen trui voor haar man. Af en toe werpt ze een glimlachende blik op haar beide oudsten, een stevig kereltje van zes en een
| |
| |
blond meisje van vijf jaar, die druk bezig zijn voor 't houten speelpaard een dek te maken en 't er maar niet eens over kunnen worden of ze het over de kop zullen doen of niet.
Uit het wiegje van de jongste, een meisje van 7 maanden, klinken kraaigeluidjes op en af en toe verschijnt een poezelig beentje over de rand. De poes zit spinnend van welbehagen op 't matje vlak voor de haard en krimpt bij iedere hevige windvlaag in de schoorsteen dichter in elkaar.
‘'t Loikt wel of 't harder begint te waaien,’ denkt Marianne. ‘Hè, dat Jaap nou juist met zok weer vort wou, as 't teugendaide kon ie deimie gieniens thuiskomme. Och wat zeurt ze toch oigenlijk ok, natuurlijk komt ie thuis, dat het ie vanochend nag zoid en as ie 't ienmaal zoid het, den kin je d'r van opan. De leste dage was 't aars zomaar weer wat mis. Ze weet wel deres niet goed wat of ze an 'm het. De huur was 'r niet helegaar, dat wist ze, maar weerom praatte-nie deer den niet over. Jaap de Vries, wat het 'r nou oigenluk zo in 'm ontrokken dat ze hem hewwe wouw en gien aar? Haar breiwerk zakt op haar schoot en haar gedachten glijden terug naar die avond toen ze hem voor 't eerst zag. Dat was met 'n uitvoering in d'r oigen durp weest. Met 't bal had ie 'r drekt vraagd te dansen. Nag zag ze 'm op 'r ofkommen met z'n forse gestalte en z'n blonde kuif. As 'n kind had ie d'r in z'n arme nomen en was met 'r weg danst. En zai most maar nij z'n lachende grote gezicht en z'n blauwe ouge koike. Later had ze an d'r vriendinne vraagd wie of dat was. ‘Nô moid,’ hadde ze zoid, ‘weet je dat niet, dat is Jaap de Vries van de Lange Horn, lesten is ie nag met Trien Groot weest.’ Nij, ze wist 't niet, ze had ok nag nooit van 'm hoord, ze ging nooit zo veul nij zoin omgeving te, warskip. Hai had 't niet bai dat iene deuntje lijten. Bai 't twijde had ie 'r op stap vroegen en toe.... toe had ie zowat de hele ijvend met heur danst. Want ze had 't dijn, ze kon niet aars. Z'n sterke armen hielden heur zo vast omsloten en z'n blauwe ouge hadde 'r zó dringend en vragend ankeken, dat ze zo ja zoid had. En Jaap de Vries, die aars de hele ijvend an 't biljarten was en in de regel heel op slot nag 'n moid vroeg, was aldeur in de danszaal weest en had allien oug had voor heur. 't Was anbleven, alle Zundege kwam ie anzetten en soms nag wel deris efkes in de week. Ze kan een glimlach niet onderdrukken als ze aan haar
| |
| |
dolverliefde, onbeholpen grote jongen denkt, die 't haar altijd zo goed zeggen wou en het er vaak zo verkeerd uitgooide.
Was 't die onbeholpenhoid weest, of z'n grote kracht, of z'n vragende blauwe ogen, die er steeds terughouwen hadde om 't uit te maken? Ze weet 't niet. Iedere keer as ie d'r weer in z'n arme nam wist ze dat ze van 'm hield, wist ze dat ze alles geve wille zou om hem te hewwe. Ze zucht; maar och hai was toch ok weer zo heel aars as zai. Zoin zinne liepe op de boerderai en alles wat er bai hoorde; verder wat kaarte en biljarte en deer was de kous mee of. Soms was ie hard, onredelijk, zoi ie alle dinge precies verkeerd. Den had ze wel op 't punt staan om 't zo uit te maken. Maar voor 't spul 'n end had, had ie d'r weer berouwvol nij 'm toetrokken, alles weer ofzoend en er bid en smeekt om maar weer goed op 'm te weze. Hai was nou ienmaal zo, hai kon z'n oigen niet verandere. Maar nou zou 't uitweze want hai hield toch van d'r, ja zeker, hai hield van 'r, hai kon gewoon niet meer buiten 'r. En den kon ze 'm niet weerstaan, dat wist ze al vooruit, die goeie, eerlijke, vragende blauwe ogen vlak voor d'r. En zo kwam 't dat 't niet meer uitraakt was. Twij jaar later ware ze trouwd. Jaap had de grote boerderai an de sintelweg huurd, dat was net z'n windje, nou kon ie van alles in 't groot beginne. Wat een stralende bruid was ze weest, helegaar in 't wit, ... .maar zonder sluier.
Ze ware in de kerk trouwd. Jaap had eerst wel wat teugensputterd, - bai hèm thuis ginge ze nooit veul te kerk - maar zai had volhouden en tenslotte had ze 't wonnen. De ouwe dominé die heur nog doupt en later annomen had, had 't heel mooi dijn. Nag nooit had 1 Corinthe 13 zoveul indruk op 'r maakt as die keer. ‘En zo blijven geloof, hoop en liefde, maar de meeste van deze drie is de Liefde.’ Was het niet heel erg toepasselijk op hun beiden?
En den 'n tekst uit Deut. 31 vers 6: ‘Wees sterk en heb goeden moed want het is de Heer uw God die met u gaat: Hij zal u niet begeven noch u verlaten’.
‘Kinderen’, had ie zoid, ‘kinderen, het zal niet altijd alles even liefelijk zijn. Het leven is nu eenmaal zo dat het wonden slaat, daar, waar men ze niet verwacht. Wie nog aan 't begin staat, verwacht alles van 't leven, die voelt zich sterk en overmoedig
| |
| |
en strijdbaar. En dat is gelukkig, want in de maatschappij waarin ge straks uw plaatsen zult innemen, zijn flinke, strijdbare mannen nodig. Maar bij al uw overmoed en uw kracht zullen ook de tegenslagen komen. Er zullen dagen komen dat de wereld, waarin je toch meedoen wilt nietwaar, waarin je toch ook op wilt gaan, je in 't gezicht slaat zo hard, dat je stil wordt.’
Hoe vaak denkt ze nag an die woorde terug. Hoeveul keer het ze d'r al steun an had, want de moeilijkhede ware kommen en juist deer weer ze ze - net zoals dominé zoid had - niet verwachtte. Zomaar van die kloine dingkies, van die voorvaltjes die in wezen oigenluk niks te betekenen hadde, maar die d'r toch ware en soms heel groot werde. Gek toch, de leste maande voor d'r trouwen had ze in 'n roes leefd; ze had 'r zo gelukkig voeld, ze kon wel danse, zinge, springe, 't leven had 'r 'n heerlukhoid, 'n droom leken en nooit was 'r 'n lilluk woord tussen heur en Jaap vallen. En toen ze trouwd ware ien jaar, twij jaar was 't zomaar aars worren.... weerom toch? Was 't 'r oigenlijk ofvallen? Nij dat niet, nij zeker niet, maar toch as ze nouw eerluk weze zou teugenover d'r zelf, toch had ze 't 'r aars voorsteld. Hullie nature verskilde nou ienmaal, dat wist ze, maar och, docht ze, as we ienmaal trouwd binne, zel 't gerust wel gaan.
De eerste toid ware ze dol gelukkig en toen.... was 't ok wel gaan. Ze had 'n werkzame man kregen, dat had ze al heel gauw merkt. Van 't begin of an had ie 'm an z'n werk geven, z'n volle aandacht besteed an de boerderai die z'n lust en z'n leven was. Maar as ie nij 'n lange werkdag 's ijves bai tafel zat, had ie niet veul praatjes meer, was ie veul korzelig en kort anbonden. Om acht uur betaien zat ie al te slijpen en om half negen ging ie maar te bed. En zai, die die ijvende met mekaar zo mooi vond, zai had 'r maar niet te veul van zoid en was maar gewoon deur gaan met naaien of braien. Ja, hai was 'n werkezel, ien van 't goeie soort en den had ie z'n rust ok nodig, maar ja, zai verlangde meer.
Ze hield van zang en muziek. Van der tiende jaar of had ze al pianoles had. Later was ze bai de zang kommen en tot an d'r trouwen toe was ze d'r opbleven. In 't ouwe stadje had ze de uloskool ofloupen en deer was d'r belangstelling wekt voor de
| |
| |
literatuur, 'n Houp boeke had ze in d'r vroie toid lezen, ok zo of en toe zelf deres ientje kocht.
Boi heur thuis ware ze trouwens ok erg op zok. D'r vader, 'n doodgewone bouwer, was verlegen muzikaal, zelf jarelang directeur van de meziekvereniging weest. Moeder kon prachtig vertelle en voorleze en toen ze nag kloin was, werd deer vast ien ijvend in de week an besteed.
Jaap hield niet van meziek. Dat gejammer op die piano.
Ze wist niet wat ze hoorde, ze miende dat ze hem 'r 'n plezier mee dijd as ze wat zong en speulde.
Nij, liever niet; vroeger ging dat wel, maar nouw as ie z'n werk ofhad wou ie liever rustig zitte. 't Was langzamerhand uitsleien en toen ze kindere kregen had kwam 'r van speulen helegaar niks meer. Over boeke en gedichte kon ze niet met 'm prate, want hai had 'r maar woinige lezen. Hai hield 'r trouwens ok niet van, hai werd altoid gauw louf lezen. Ze wist dat ok wel maar ze had altoid docht: ‘as ik trouwd bin zei 'k wel mooie boeke uitzoeke en den lees ik 'm wel voor.’ Ze was 't gauw an de weet kommen. Ze wist nou goed dat as 't op trouwen gaat d'r altoid twij trouwe.
‘Koik eres moe, wat 'n grote bank.’ Marianne schrikt uit haar gepeins op en kijkt op Japie's uitroep door 't raam. 't Sneeuwen is iets minder geworden, zodat de weg weer enigszins zichtbaar is. De wind stuift echter nog steeds de sneeuw tot al groter wordende banken op. Een kolossale bank is schuin in de voorsloot gewaaid. Aan de luwe kant hangt hij enigszins over om dan steil naar beneden te lopen. Japie en Marietje drukken hun neusjes plat tegen 't raam om dat wonder te aanschouwen.
‘'k Wou dat Jaap bedat maar thuis was’ denkt Marianne, terwijl ze de haard wat oprakelt, ‘'t is nou wat knapper, hai het evengoed al puur zo'n rois.’ Ze neemt haar breiwerk weer op maar het wil niet vlotten. Na enige tijd liggen haar handen weer werkeloos in haar schoot en haar gedachten gaan weer terug naar de achter haar liggende acht huwelijksjaren. Och, ze het toch ok 'n houp geluk had. Drie gezonde kindere het ze, da's toch ok 'n zegen. Zes jaar is 't alweer leden, dat Japie geboren werd. Wat was Jaap bloid weest. Ze moet nag glimlache om z'n stralende gezicht. As de eerst maar 'n joon is, zoi die altoid, al wil je den van moin part nag voif moide hewwe, dat kin me niet skele. Hai
| |
| |
had z'n zin kregen. De voifde Jaap de Vries had z'n intrede dijn en al heel gauw 't hele huis vuld met z'n levendige belangstelling. Wat was Jaap toch wild op 'm weest. Hoeveul keer op 'n dag of ie 'm niet uit de wieg haald had, en met 'm de kamer rondloupen was, stond zo krap niet. Toen ie twij was had ie 'm al overal mee nij toe nomen, tot groot plezier van kloine Japie zelf, die al heel gauw niks liever wou. Och, och, 't was toch zo'n batter, ze kin de kere niet meer betelle dat ie met 'n nat pak of natte biene thuis kommen is. Kwaad is ze wel op 'm weest, maar och as ie dan later met 'n dood ongelukkig gezicht alles voor d'r doen wou en niet eerder rustte voor ze weer goed op 'm was, den most ze 'm toch ok weer knuffele. Ze kin 'm zo goed, d'r rakker, want hai is 't sprekend evenbeeld van z'n vader. Van binnen en van buiten is 'r haast gien treffender gelijkenis te maken. Hai is ok altoid bai z'n vader, hai vereert 'm as 'n ofgod. Ien keer is Jaap met 'n wilgestampie thuiskommen. De volgende dag had ze Japie teugen 'n paar vriendjes hore opsnaie: ‘Moin vader is zo sterk, die dreegt hele boomstamme op z'n skouwer weg’. En vol ontzag hadde de vrindjes nij 'm opkeken.
Nooit zal ze die keer vergete toen ie met z'n vader nij de smid weest was. Op de terugweg was 't peerd verskoten van 'n loin met wapperende klere en d'r opiens van deur gaan. Ze was net an 't klere ophangen weest toe ze in vliegende ren de poort voorbai rede. Maar terwoil Jaap met 'n kroitwit gezicht en opienperste lippe alle mogelijke moeite deed om 't peerd tot bedaren te kroige, had Japie met 'n stralend gezicht op 't kret zeten. Z'n petje was ofvlogen en z'n stoile heer had helegaar wapperd. Trillend van angst had ze an de poort staan. Oindeluk wazze ze stapvoets ankomen. De bruin deurnat van zwijt, Jaap nag 'n beetje wit om z'n neus. Nag trillende had ze Japie van 't kret oftild en 'm zoend dat 't klapte. ‘Was je niet bang me joon’, had ze zoid. ‘Nij oor moe, 't ging foin hard.’ ‘Maar as je d'r nou eres ofvallen ware, of jullie hadde teugen 'n boom opreden?’ ‘Niks oor, pa raidt niet teugen 'n boom op, de bruin verskoot efkes, maar pa kon 'm makkelijk houwe en we hewwe lekker hard reden....’
Z'n vertrouwen in z'n, in zoin ouge alles kinnende vader is grenzeloos, ze was 'r ontroerd van weest.
Onwillekeurig kijkt Marianne weer naar haar tweetal dat met
| |
| |
de hoofdjes vlak bij elkaar in ernstige studie over het paard gebogen zit. Een warm gelukkig gevoel doorstroomt haar, hun kinderen, geboren uit hun rijkste innigste liefde. Dit is toch hun geluk, hun toekomst, hun leven.
Japie's steile kuif knikt heftig van ja. ‘Ja, zo zelle we doen, è.’ ‘Maar voorzichtig den, oor,’ waarschuwt Marietje en ze houdt angstvallig Japie's manoeuvres in 't oog.
Zo'n bezorgd moedertje al, denkt Marianne. Haar blonde krullebol. Ze had huild van vreugde toen ze 'n jaar nij Japie's geboorte Marietje kregen had. Ze had op heur leken, drekt al en 't was zo bleven ok. Dezelfde blonde krulle, dezelfde meniere; toe ze groter werd, vond ze in heur d'r oigen terug. Wat was 't toch 'n genoegen voor d'r weest, toen ze weer 's op de piano speuld had en merkt had, dat Merietje met stille andacht zat te luisteren. Ze had 't meer keer dijn, nou had ze tenminste ientje die 't graag hore wou. Toe ze 't 'n paar dage vergete had was Merietje bai er staan komen, had 'r hand pakt, 'r heel smekend ankeken en zacht zoid: ‘nou weer speule moe.’ D'r kloine skat, ze zei d'r wel misse as ze straks nij school moet. Altoid is ze bai d'r en om 'r heen. Zoveul as Japie bai z'n vader is, is zai bai heur. Marianne moet weer glimlachen als ze bedenkt hoe blij Marietje was, toen ze nog een zusje gekregen had. As 'n echt moedertje was ze niet bai de wieg vandaan te slaan weest. Ok Japie had trouwens grote belangstelling toond. Zeuven maande is ze nou alweer, wat gaat de toid. In de stralende bloeiende Mei is ze geboren en nou is 't alweer Kerstmis. Kerstmis met ois en sneeuw en harde vorst. Och, iedere toid van 't jaar het een mooi en een lilluk en 'n Kerstmis met sneeuw het ze altoid van houwen, 't Zel 'r benuwe wat de joos vanavend van d'r boompie zegge zelle. Ze wou dut jaar met 'r kindere Kerstfeest viere zoas ze 't vroeger thuis altoid vierd hadde. Ze had ze beiden kerstliedjes leerd en ze wou 'n kerstverhaal vertelle. Wat ware ze kinderluk nieuwskierig nij 't boompie. Jaap had 'r z'n skouwers over ophaald. ‘Jij doene maar, oor’, had ie zoid, ‘'t is moin wel goed.’
't Had er toch wel troffen, weerom nou weer. Ze weet wel dat ze boi hem thuis zuk nooit dede en dat ie d'r zelf ok niet veul om gaf. Maar dut doet ze toch ok voor de kindere, dat kon ie toch begroipe. Ze het 'm nag goed op 't hart drukt, op toid thuis te wezen.
| |
| |
Marianne schrikt ineens op. ‘Maar hai kon allang thuis weze, 't is al voif uur en baikans donker’. Ze loopt naar 't raam waar Japie en Marietje bij haar komen staan, 't Is weer harder beginnen te sneeuwen. Een felle wind blaast over 't veld.
‘Zou pa nou niet gauw komme moe’, vraagt Marietje met een angstig stemmetje. ‘Natuurlijk’, zegt Japie, in de vaste veronderstelling dat zijn vader even verheugd is over 't Kerstfeest als hijzelf, ‘hai komt vast gauw, aars kin ie 't Kerstfeest niet meer-zien.’
Marianne is opeens niets gerust meer. Jaap is niet voor 'n klointje verveerd, maar zuk vrijseluk weer, deer is niet deurheen te kommen. Even stampvoet ze nijdig. Weerom most ie nou ok juist vandaag de huur betale, juist nou ze Kerstfeest viere wille.... Nou, den komt ie maar niet thuis oor, den zelle ze 't met z'n drieën wel mooi make. Maar ze weet dat ze geen ogenblik gerust is als Jaap vanavond niet thuiskomt. Ze zal geen woord kunnen vertellen bij de gedachte dat hij misschien....
Bij het avondeten wordt niet veel gezegd. Japie zit onophoudelijk op zijn stoel te draaien en bij ieder gerucht gaan zijn ogen naar de deur. Marianne kan geen brok door haar keel krijgen en ook zij schrikt bij ieder vermeend geluid in de gang, op. Onnatuurlijk gauw is het eten gedaan en als dan plotseling voetstappen in de gang klinken en de deur geopend wordt veren allen op.
‘Deer is ie’, zegt Japie verheugd en springt van zijn stoel. De teleurstelling is op zijn gezichtje te lezen als het blijkt dat het Dirk de werkman is. ‘Ik docht dat pa deer was’, zegt hij beteuterd.
‘Je vader zel wel niet thuiskomme me joon, met zuk miserabel weer. Lieve toid was is 't koud, vrouw’, zegt Dirk.
‘Ja’, antwoordt Marianne toonloos, ‘de wind maakt 't ok zo koud. Kwam je nag effen hore hoe 't met de zieke koe moet?’
‘Ja, Jaap het niet teugen m'n zoid of ie vanijvend nag poeiers hewwe most, den was ie toch zelf thuis, zoi die.’
‘Vanijvend moet ie nag 'n halve poeier hewwe, Dirk!’
‘Goed, den kom ik over een uurtje nag wel effen oor. Nouw genijvend den maar, ik hoop dat de baas gauw thuiskomt.’
‘Ik ok’, zucht Marianne ‘genijvend. Jullie moete zo drekt maar te bed, joos, 't wordt toch te laat. Gaan alvast maar je hande wasse, ik moet nag effen nij zussie’.
| |
| |
Deze woorden hebben op Japie echter een averechtse uitwerking. De gedachte dat zijn lang verbeide Kerstfeest niet door kan gaan is hem onverdraaglijk. Niet zodra heeft Marianne haar hielen gelicht of hij stelt aan Marietje voor: ‘Lijte we pa in 't gemoet loupe, hai het toch zoid dat ie thuiskome zou, hai is vast onderweg.’
‘Ja maar’, zegt Marietje rillend, ‘'t is zo koud en zo donker’. Japie praat echter haar bezwaren weg.
‘Niks oor, in de sneeuw zie je alles en 't is gerust zo koud niet. Kom, gaan gauw mee, aars moete we te bed. Dirk is nag wel achter, den loupe we met hem mee’.
Enigszins gerustgesteld door deze laatste bewering van Japie geeft Marietje tenslotte toe en samen glippen ze weg. In een oogwenk hebben ze hun jasjes en wanten aan en hun wollen mutsen op, waarna ze naar achter hollen. Dirk is echter al weg. ‘Zelle we den toch maar niet gaan’, zegt Marietje, maar Japie is niet meer te houden. ‘Dirk is nag wel op de weg oor, toe gauw, hard loupe, den hale we 'm nag wel in en bedat komme we pa immers ok teugen’.
Hij neemt Marietje bij de hand en samen lopen ze 't pad af. Zo lang ze in de luwte van 't huis zijn en de lantaarn bij de poort hen in de hevige sneeuwjacht nog enigszins de weg wijst, gaat het wel, maar niet zijn ze op de weg of de wind neemt ze op, schudt ze heen en weer en duwt ze zonder ophouden voort. Japie verweert zich dapper, hij houdt zijn zusje stevig vast en zorgt zoveel mogelijk dat ze niet struikelt. Zo snel hun kleine beentjes kunnen lopen gaan ze over de weg, want het is voor hen onmogelijk in de storm staande te blijven. Ze houden 't niet lang vol. Ondanks Japie's goede zorg struikelt Marietje over een sneeuwbank en rolt languit in de sneeuw. Ze begint onbedaarlijk te huilen en wil weer naar huis, maar van terug keren is geen sprake. Tegen zulk een wind kunnen ze niet inkomen. Het wordt Japie nu toch ook bang om 't hart. De sneeuw striemt in zijn gezicht en verblindt zijn ogen. Zijn voeten worden koud door de hevige vorst en hij kan somtijds nauwelijks adem halen van de vreselijke dwarrelwind. Hij weet nauwelijks meer waar of hij is, 't jaagt en giert en stuift om hem heen, zonder ophouden. Toch hoopt hij ieder ogenblik zijn vader te zien. Dat het zelfs voor een man als zijn vader onmogelijk is nou te fietsen, beseft-ie niet.
| |
| |
Nog een tijdlang lopen ze voort. Telkens weet Japie Marietje nog een eind mee te krijgen als hij meent dat er voor hem uit een gestalte opdoemt die zijn Vader moet zijn. Ten slotte kunnen ze niet meer. Marietje zinkt doodmoe aan de kant van de weg in de sneeuw. Dan bemerkt Japie even verder een boom en hij rust niet voor ze er beiden achter zitten. Daar troost hij zijn huilende zusje met de hoopvolle gedachte ‘dat pa gerust gauw kome zal.’ Maar als de minuten verstrijken en er niets komt opdagen, barst ook hij in huilen uit en beiden schreeuwen om 't hardst. Vader!!! Moeder!!!...... maar 't geluid gaat in de gierende wind verloren.... Zo verlaten heeft Japie zich nog nooit gevoeld en in wilde angst slaat hij zijn armen om zijn zusje heen en met hun hoofdjes tegen elkaar schreien ze hun verdriet uit.... En de sneeuw valt en de wind stuift en stuift en de bank bij de boom wordt hoger en hoger.
Als Marianne in de kamer terugkomt staat ze een ogenblik versteld als haar kinderen er niet zijn. Ze konden met handenwassen toch allang klaar zijn? Ze snelt naar achter, dan naar de slaapkamer, nergens. Dan ziet ze opeens dat het jekkertje van Japie en het manteltje van Marietje van de kapstok verdwenen zijn. Plotseling begrijpt ze alles. Ze grijpt haar mantel en haar wollen shawl en vliegt naar buiten. Vinnig slaat de sneeuw haar in 't gezicht, ze voelt 't nauwelijks. Op de weg gekomen loopt ze met de wind in de rug zo snel ze kan voort. Ze moet ze vinden, ze kunnen nog onmogelijk ver weg zijn. Ze roept: ‘Japie!!!.... Marietje!!!’ .... maar ook haar geluid komt niet boven de storm uit en sterft onmiddellijk weg. Een zenuwachtige angst grijpt haar naar de keel. Wild woelt ze met haar handen in de sneeuw, niets. Ze loopt verder, valt bij enige grote banken op de knieën en woelt opnieuw de sneeuw om. Als ze weer wil roepen kan ze geen geluid meer uitbrengen. Een visioen, van twee kinderen die uit de sneeuw opgegraven worden of doodgevroren aan de kant van de weg liggen, zweeft haar voor de ogen.
Maar ze moet ze toch vinden, ze zijn toch nog maar net weggelopen. Ze loopt weer door zo hard ze kan, ze moet ze inhalen. Maar ze hoort noch ziet, noch vindt iets. De sneeuw en de
| |
| |
wind benemen haar uitzicht en gehoor. Plotseling struikelt ze en bomt voorover op de weg. Als ze weer overeind komt voelt ze haar knie en slaap pijnlijk steken. Toch wil ze weer voort maar een eind verder valt ze weer. Ze kan niet meer op haar linkerbeen staan, ze probeert nog om te kruipen maar ook dat is haar onmogelijk. In radeloze angst graaft ze om haar heen in de sneeuw, dan overvalt haar een duizeling en zinkt ze neer.
De hevige kou doet haar echter weer tot bewustzijn komen. Met alle krachtsinspanning doet ze nog een poging, maar ze kan niet staande blijven en zakt opnieuw in elkaar. Nog trekt ze de omslagdoek dichter om haar heen, om zich nog enigszins voor de hevige kou te beschutten.... En de sneeuw valt in dichte warreling van vlokken onafgebroken neer.
Op de sintelweg worstelt een man met een fiets aan de hand tegen de hevige storm in. Ondanks zijn diep over de ogen getrokken klep van zijn muts slaat de sneeuw hem met grote hevigheid in 't gezicht. Hij kan geen halve meter voor zich uit zien en moet bijna tastend voorwaarts gaan. De fiets hindert hem geweldig, maar die zomaar prijsgeven wil hij niet. De volgesneeuwde bevroren sloten staan gelijk de weg en zelfs een goed kenner van de streek zou in zulk een woestenij gemakkelijk kunnen verdwalen. Maar Jaap de Vries verdwaalt niet. Zijn oriëntatievermogen is buitengewoon scherp ontwikkeld. Iedere paal die hij door zijn knipperende ogen boven de sneeuw ziet uitsteken, ieder boompje van de weinige die er staan, herkent hij. Hoewel hij alle mogelijke moeite doet om zo snel mogelijk voort te komen, vordert hij slechts langzaam. De wind is zo ongekend hevig, dat hij zich af en toe moet omdraaien om even op adem te komen. Hij voelt dat hij vermoeid wordt.
‘Verdikkeme, wat is ie toch weer 'n stommerd weest. Hai most de are kant omgaan hewwe, den had ie nou al thuis weest. Neef Hendrik had 't 'm nag zo anrijden, maar hai wou vanzelf met z'n stoive kop 't korste pad neme. Nou wist ie 't. 't Werd nag veul later, 't Eerste end had ie nag fietse kunnen, maar hier op de sintelweg was 't gien doen meer. Marianne zou al wel ongerust weze.... en hai most nag wel gauw thuis weze voor 't Kerstfijst. 'n Prachtdag was 't weer, eerst huurbaas slecht in 't zin en toe,
| |
| |
nag te lang zitten bloive bai Neef Hendrik, omdat ie allemaar verloor met kaarte. Hè, wat was 't miserabel koud, zou ie nou ok nooit thuis komme, d'r leek wel gien end an die weg te kommen. Hai weet oigenluk kwaluk weer of ie presies is, dat sneeuwen houdt ok maar an, hai ziet zowat niks. 't Giert en bonst in z'n houfd zowat even hard as de sturm. Die akelige fiets is ok zo lastig, enkel van dat ding is ie al zo louf as 'n maaier. Maar nou is ie d'r ok mee aan. Hai zal 'm an de eerstvolgende paal die ie zien kin vastbinden en murgenochend wel weghale.’ Plotseling blijft hij staan. Hij bemerkt links van de weg een boom en er op afgaande blijkt het de oude wilg bij 't landhek van Gert Bakker te wezen. Ha, nou weet ie tenminste weer, weer of ie is. Nag tien menute met deuze wind en hai is thuis. Nou zel ie die fiets dat leste end ok nag maar meesleure. Op 't zelfde moment als hij dat gedacht heeft deinst hij achteruit. Een kleine figuur komt uit de sneeuw bij de boom te voorschijn en springt op hem af. ‘Pa,’ schreeuwt hij, ‘paatje, bin je deer oindelijk.’ Dan barst 't kereltje, opgetild door zijn totaal verbouwereerde vader, in een zenuwachtig snikken uit. ‘Moin joonje, moin knechie, hoe kom je nou toch hier in dut barre weer?’
Jaap wil even in de luwte van de boom gaan staan, dan komt ook Marietje schreeuwend en huilend van blijdschap op hem af.
‘Binne jullie hier alle twij?’
‘Ja, u bleef zo lang weg.... en toe.... moste we van moe te bed.... en toe docht ik.... we gane u hale.... want ik docht.... u zel zo wel kome.... ik.... ik....’
Goddank, ze binne alle twij nag warm, maar nou ok gauw nij huis.
‘Wat zel Marianne ongerust weze’, schiet het door Jaap heen. Hij neemt op iedere arm een kind en zet zo snel hij kan zijn tocht voort. ‘Hoe is 't mogelijk dat ie nou net op die boom ofloupe most, aars had ie ze, moet je rekene, zo voorbai loupen. Wat zel Marianne het benauwd hewwe, miskien loupt ze ok nij ze te zoeken. Weer loupt ie nou teugenop?’ Zijn voet stoot tegen iets dat onmogelijk een sneeuwhoop kan zijn. Hij zet beide kinderen neer en knielt op de weg. Voorzichtig schuift hij de sneeuw opzij, maar geeft dan een harde schreeuw. Grote God, 't is z'n vrouw, 't is Marianne, die natuurlijk nij de joos zocht en toen....
| |
| |
Hij tilt haar op en klopt de sneeuw van haar af. Hij schreeuwt haar toe ‘Marianne ik bin 't, Jaap, hoor je dat’. Bij 't uitspreken van zijn naam wijkt haar verdoving.
‘Jaap, Jaap.... weer.... binne de joos, ik.... O God....’ Ze wordt weer duizelig, maar Jaap houdt haar stevig vast. ‘Ik bin d'r, moe’, schreeuwt Japie, die al zijn verdriet vergeten is, ‘we hewwe pa haald’. Marietje is echter nog bang en drukt zich schreiend tegen haar moeder aan.
‘Ik hew m'n bien.... zo bezeerd Jaap.... ik.... kin niet loupe’.
Er moet snel gehandeld worden. Jaap aarzelt geen ogenblik. Hij trekt zijn jekker uit en doet die Marianne om de schouders. Dan bindt hij een touw om zijn middel en Japie en Marietje moeten elk een stuk vast houden en achter hem aanlopen. Dan tilt hij zijn vrouw in zijn armen en voorwaarts gaat het weer. Als een stier, die met gekromde nek en voorovergebogen kop langzaam tot de aanval overgaat, zo tornt hij met iets gekromde rug en voorovergebogen hoofd tegen de loeiende storm op. Zijn vierkante schouders voeren een onafgebroken strijd met de felle rukwinden. Stap voor stap zetten zich zijn gelaarsde benen vooruit. De grote inspanning en de voor zijn gevoel nog heviger wordende sneeuwval en tegenwind doen hem al 't gezichtsvermogen verliezen. Zijn zesde zintuig werkt onder hoogspanning. Met fantastische zekerheid weet hij op de weg te blijven.
Moin God, dut is zoin leven dat hier teugen z'n borst klopt. Hai weet 't nou heel zeker. Zonder heur is ie verloren. Verder denken is hem onmogelijk. Tot driemaal toe moet de sterke man zich omdraaien om even op adem te komen. Het laatste eind wil Marianne meelopen, maar het is haar niet mogelijk. Met Japie en Marietje, die zich bijna door hem moeten laten voorttrekken, weer achter zich neemt hij haar opnieuw in zijn armen. Ondanks de hevige kou voelt hij het klamme zweet in zijn nek.
't Is of zijn last al zwaarder wordt. Hij bijt de tanden op elkaar. Wroeging en berouw schenken hem reuzekrachten. Eindelijk, daar doemt een lichtje op. De lantaarn bij de poort brandt nog. Met een zucht van verlichting stapt hij met zijn kostbare last de poort binnen en gaat direct voor 't huis om door de openstaande deur naar de keuken. Daar barst Marianne in een wild zenuwachtig snikken uit. De spanning is te groot geweest. Jaap drukt haar
| |
| |
voorzichtig tegen zich aan. ‘Stil maar, 't is alles nag vrai goed ofkommen, 't had erger weze kend.’ Langzaam komt ze tot bedaren. Dan is hij direct voor haar in de weer. Hij kookt melk en giet dat op een geklutst ei. Daarna doet hij er een flinke scheut brandewijn door en geeft het haar te drinken. Dan haalt hij de verbandtrommel en legt met een voor zijn persoon verbazingwekkende handigheid een stevig verband om haar knie. Vervolgens nog een verband om haar hoofd en als ze dan wat gekalmeerd is, blijken angst en schrik het ergste te zijn geweest. Hoewel ze nog wat zwaar in haar hoofd is, kan ze na enige tijd heel voorzichtig weer wat lopen. Met een blik op de wekker zegt ze opeens: ‘Da's sterk, ik docht dat ik er ure loid had, maar as ik op de wekker koik kin 't niet langer weest hewwe as voif menute’.
‘'t Had met deuze kou ok niet langer dure moeten’, zegt Jaap zacht.
Äls de jongens, die stilletjes in een hoekje hebben zitten toekijken, een flinke vermaning hebben gehad en hun moeder plechtig beloofd hebben, nooit meer stiekum weg te lopen, zegt Marianne kort-of: ‘den nou maar gauw te bed.’ Maar als Jaap de trillende onderlip van Japie en de verschrikte ogen van Marietje ziet, dan voelt hij schuldbewust dat 't zo niet gaan moet.
‘Kin je niet of wil je niet’, vraagt hij langzaam. Ze kijkt hem zonder iets te zeggen strak aan. ‘Doen 't maar Marianne....’ Samen gaan ze, hij haar ondersteunend, naar de kamer. Hij haalt het prachtig opgesierde boompje en helpt haar met de verdere toebereidselen. Dan mogen de kinderen komen. Beiden zijn verrukt. Marietje zowel als Japie slaan vol bewondering het mooie boompje gade. Terwijl Marianne heel zacht nog wat op de piano speelt, eet Jaap zijn brood op. Nu hij eindelijk rustig zit, komt bij hem de reactie. Nu pas voelt hij, hoe ontzettend vermoeid hij geworden is. Zijn benen trillen zonder ophouden en zijn gezicht gloeit van de wind en de sneeuw. Bij de gedachte, aan wat er gebeurd zou zijn als hij de andere kant omgereden was, lopen hem de koude rillingen langs de rug. Langzaam druppelen enige tranen op zijn vereelte handen. Lieve toid, wat een kinderachtige lummel is ie toch, zit ie me deer as 'n kloin kind te huilen. Wat drommel, ze binne toch allegaar weer heelhuids thuis.
Maar hij kan er niets aan doen, als vanzelf komen hem de
| |
| |
tranen weer in de ogen en rollen langzaam over zijn wangen. Met zijn hand half voor zijn ogen hapt en kauwt hij door en zijn gedachten cirkelen rond over de gebeurtenissen van de afgelopen dag, die voor hem zo vreselijk had kunnen eindigen.
Hai was vanzelf te lang zitten bleven met kaarten, dat was 't hele werk weest.... Maar vond ie dat oigenluk op dat moment wel? As 't goed weer weest was had ie 't niet erg vonden, hai had evengoed al bai z'n oigen docht ‘ze moete maar beginne, ik kom wel.’ Nou, deurdat 't zo'k lullik weer worren was, was ie nag veul later thuiskommen.
‘In een heel ver land, zo ver weg, dat wij maanden zouden moeten reizen om er te komen, leefden in een klein dorpje, Nazareth, een timmerman met zijn vrouw. Ze heetten Jozef en Maria en ze waren heel gelukkig met elkaar.’
Jaap schrikt uit zijn gepeins op, Marianne is begonnen met 't vertellen van 't geboorteverhaal. Het electrische licht in de kamer is uitgedraaid en het met kaarsjes bezaaide boompje verspreidt een zacht flakkerend licht. Hij heeft 't niet gemerkt. Hij heeft niet eens de juichende kreten van Japie gehoord, toen de vlam langs de met schietkatoen verbonden kaarsjes schoot, 't Is hem ook bijna onmogelijk zijn gedachten er bij te houden. Hij moet eerst alles wat er die middag gebeurd is in zichzelf verwerken. Toch wordt nu zijn aandacht getrokken door 't tafereeltje voor hem. Marianne met het verband nog om haar hoofd en twee aandachtige kindergezichtjes naar haar opgeheven. En hoewel Japie af en toe tersluiks naar het boompje moet kijken of toch alle kaarsjes nog wel branden, is hij er toch met volle aandacht bij.
Nou moet je ze deer toch zien zitten. Dat is nou zoin geluk en dat zou zo opiens.... Hij wrijft met zijn hand over zijn ogen.... ‘En ze waren heel gelukkig met elkaar.’
Ja, dat ware hullie ok weest, dat wist ie zeker. Maar nou had hai 't verpeuterd. Toen 't 'm in z'n bedroif begon teugen te loupen, had ie alles maar in z'n oigen opkropt. Marianne moet 't maar niet wete, die had genog an de kindere. Hai had z'n vertier buitenshuis zocht: kaarte, biljarte, deres 'n borrel. Verdorie, weerom moest 't hem ok juist teugenloupe, hai werkte toch werachtig hard genog.
‘En toen die herbergier zag wat voor arme mensen of 't waren,
| |
| |
zei-die dat ze maar door moesten gaan, want dat zijn herberg al vol was. Maar Jozef vertelde hem, dat alle herbergen al vol waren en dat ze nergens plaats konden krijgen. En toen had de herbergier toch nog zoveel medelijden met die twee arme mensen, die al zoveel dagen gereisd hadden, dat hij hun een plaatsje aanwees in de stal.’
Ja, zo was nou de wereld, de wereld deer hai altoid zo houg bai opkeken had. Die ouwe dominé, die hulle trouwd had, had wel geloik kregen. De wereld had 'm in z'n gezicht sloegen. Zonder dat ie 't helpe kon was ie ongelukkig weest, ware d'r twij koeie dood gaan en was z'n peerd verdronken. Maar je moete niet denke dat de wereld 'm hielp. Met de vuist op tafel had z'n heerskip, toen ie vertelde dat ie de hele huur nag niet betale kon, 'm toeskreeuwd, dat ie 't geld hewwe most en wel zo gauw mogelijk. Ha, nou most je wete hoe roik of ie was. Hoi was vezelf ok driftig worren, had te veul zoid en 't slot was weest dat-ie de hele plaas opzoid kregen had. Nou kostte 't 'm nag veul meer.
‘....en zij gaven het een paar schapevachten en vellen als geschenk. En van het kindje straalde een wondermooie glans af, zacht en vredig. En de herders vertrokken weer stilletjes en vertelden aan ieder die 't horen wilde van die wonderlijke gebeurtenis daar in die stal, waar naar toe een ster hun de weg gewezen had.’
't Is of hij voor 't eerst van zijn leven het Kerstfeest begrijpt. Het licht dat er altijd is, ook al ziet men het vaak niet. Heeft hier vanavond het kerstlicht niet geschenen en hen dichter bij elkaar gebracht?
Wanneer dan zachte pianotonen weerklinken en twee kinderstemmetjes nog wat onzeker het ‘Stille Nacht, Heilige Nacht’ beginnen mee te zingen, schieten hem opnieuw de ogen vol tranen. Was ie ondanks alles niet gelukkig? Een vrouw weer ie van hield as van gien aar en drie lieve kindere die ze opvoedde zoas hai 't bai lange na niet kon.... Hai zel van nou of an aars doen, deer kin ze van verzekerd weze.
Bij het naar bed gaan staat Japie's mond geen ogenblik. Hij is nog vol van het mooie boompje en het prachtige verhaal.
‘Is 't nou echt waar beurd, moe?’ vraagt hij dringend.
| |
| |
‘Ja 'oor,’ zegt Marianne lachend en stopt het al half slapende Marietje lekker toe.
‘Wat toch een gemene kirrel, è Moe, die herbergier om ze zomaar 'n plaasie in de peerdestal te geven. Maar’ praat hij zichzelf goed, ‘ze hadde deer toch ok de ruimte en de warmte van die koe.’
Dan zich zijn moeizaam geleerde versjes herinnerend: ‘Zou pa m'n versies nag mooi vonden hewwe?’
‘Dat zel ie vast wel, Japie.’
‘Ja maar ik weet niet of ie 't wel hoord het, hai zat allemaar zo met z'n hand voor z'n gezicht. Zou....’, dezelfde moeilijk trek, die Marianne ook bij haar man weet als hij moeite heeft haar iets te zeggen, verschijnt op zijn gezichtje. ‘Zou....’ zijn onderlipje begint verdacht te trillen, ‘zou pa toch louf weest hewwe vanijvend?’
Een ogenblik kijkt Marianne verbaasd op zo'n vraag naar Japie's zenuwachtig trekkende gezichtje, dan krijgt ze bijna zelf de tranen in de ogen.
‘Nij m'n joon’, zegt ze zacht, ‘pa was niet louf oor, maar z'n ouge dede nag al zeer van de wind en de sneeuw.’
Ja, dat kan Japie zich begrijpen en als moeder hem nog eens goede nacht gekust heeft, slaapt hij, met een ongeschonden geloof in de kracht van zijn vader, weldra in.
Als Marianne weer in de kamer komt is het bijna donker. Twee kaarsjes branden er nog en buigen langzaam aan naar elkaar toe. Ze geven niet meer dan een zwak flakkerend schijnsel. Jaap zit onbeweeglijk voor zich uit te staren. Als ze langzaam naar hem toeloopt en bij hem komt staan trekt hij haar op zijn knie.
‘Marianne, ik hew 't verkeerd dijn, ik hew 't al een heel toid verkeerd dijn, maar nou zal 't aars gaan, dat beloof ik je, ik hew.... ik moet.....Marianne wil je....’
Ze slaat haar armen om zijn hals en zoent zijn mond dicht. ‘Stil, niks meer zegge.’
Lang zitten ze zo. De twee kaarsjes zijn inéén gesmolten. Ze branden nog even fel op en verlichten de kamer, dan zakken ze langzaam af totdat er nog een klein klompje overblijft.
Later in bed, als de regelmatige ademhaling van haar man bewijst dat hij rust gevonden heeft na zijn doorgestane vermoeienis- | |
| |
sen, ligt Marianne nog wakker en denkt na over deze wonderlijke Kerstdag. Haar slaap bonst nog een beetje en ook haar hoofdpijn is nog niet verdwenen, maar zij voelt er niet veel van. Ze voelt zich net als in 't begin van haar huwelijk oneindig gelukkig. Dut is 't eerste Kerstfeest dat ze samen vierd hewwe. Het 't er ooit zoveul zoid as deuze keer? Het ze niet deur 't leven zelf ervare moeten dat 't licht skoine bloift, dat 't Kerstkind ieder jaar opnuuw geboren worre moet? Had zai niet dichter bij d'r man staan moeten, inplaas van 't maar ofwachte? Deuze ijvend het hullie weer bai mekaar brocht en ze weet dat ze nooit, nooit zo van een aar houwe zou as van heur sterke Jaap, die hier op zo'n kinderlukke manier z'n schuld beleden het. En voor haar geest ziet ze nog even haar oude dominé, hun trouwtekst uitsprekende: ‘Weest sterk en hebt goede moed want het is de Heer uw God die met u gaat: Hij zal u niet begeven noch u verlaten.’
JAN KOSTER.
|
|
Auteursrecht onbekend